حمید رهبر

قرآن، این نور پرفروغ هدایت بشری که در قالب کلام بر حضرت محمدˆ نازل شده است، از اسلوب های مختلف محاوره رایج در بین عقلا؛ از جمله از زبان تمثیل و نماد برای تفهیم حقایق برتر به انسان ها استفاده کرده است. در قرآن و از نگاه مفسران فریقین، تقابل دیرینه جبهه حق و باطل، در اسلوب های گوناگون برای بشر بیان شده است. دراین میان، جبهه باطل مشرکان مکه، از واژه «اساطیر» حمل بر وقایع «مهمل» می کردند. در این مقاله، واژه های «اسطوره و اساطیر»، در یک تحقیق تطبیقی میان نظرات مفسران فریقین و دریافت های علوم جدید، مورد بررسی قرار گرفته است؛ بدین معنا که واژه مذکور در قرآن به عنوان اشتراک لفظی، کاملاً منطبق بر حیطه های علمی اسطوره است. حاصل آنکه منظور مشرکان از این واژه، داستان های دروغین و وهم آلود بوده و دانش های جدید، واژه «اسطوره» به عنوان حقایق و باورهای متافیزیکی انسان در اعصار پیش انگاشته شده است و کاربرد خاص خودش را دارد.

در این اثر، به طور خلاصه چهار نظریه تحلیلى (تعبد، انقلاب، دفاع، اصلاح) درباره قیام عاشورا ارائه مى شود و از پرداختن به جزئیات واقعه پرهیز مى شود. در تحلیل کلیت حرکت آن امام، موضوعاتى چون امکان پیدایى، زمینه هاى اجتماعى و فرهنگى و به طور عام، عقلانیت پنهان در واقعه کربلا مورد بررسى قرار مى گیرد. اهمیت بحث حاضر در این است که از یک جهت با توجه به گستردگى اى که در مباحث کلامى و اعتقادى حال حاضر پدید آمده، به واقعه عاشورا نیز از جنبه استدلالى توجه نموده است و از سوى دیگر، از میان انگیزه هاى مختلفى که در آثار پیشروان و متاخرین وجود داشته، مهم ترین آنها استخراج شده، طبق شیوه کلامى، مورد بررسى قرار مى گیرد.