لیلا عبدی

در جنوب آسیا از نیمه دوم قرنِ نوزدهم میلادی، سفرنامه نویسی به زبان اردو رواج یافت. به ترتیب: درباره سفر به مکه معظّمه و مدینه منوّره (برای حج/عمره، زیارت) و سفرهایِ زیارتی (عراق، قسطنطنیه، شام، بیت المقدّس، ایران) بیشترین تعداد سفرنامه اردو نوشته شده اند. برای مردم جنوب آسیا ایران به چند دلیلِ نمایان، جاذبه سفر داشته است: زبانِ شیرینیِ فارسی، مزار شاعرانِ مشهور (فردوسی، سعدی، حافظ)، مزار عارفان (خراسان)، حرم امام رضا ع و حضرت معصومه س (مشهد و قم)، مزار فیلسوفان (ملاصدرا)، عمارت هایِ تاریخی (اصفهان، رِی). برپایه همین علاقه، مسافرانِ جنوب آسیا در حین سفر یا پس از برگشت به کشورشان، روزنامچه، خاطرات یا سفرنامه اشان را نوشته و چاپ می کردند. این مقاله ابتدا نگاهی کوتاه به سفرنامه نویسی در زبان اردو دارد. سپس تاریخچه سفرنامه نویسی در زبان اردو درباره ایران تحلیل می شود. از آنجایی که نخستین سفرنامه چاپ شده به زبان اردو درباره ایران در سال 1886/ 1265ش یعنی در دوره قاجار چاپ شد، مقاله در ادامه به سفرنامه هایِ به زبانِ اردو درباره ایران می پردازد که سفرنامه نویس در دوره قاجار (1157-1304ش/1800-1925) به ایران سفر کرده است و سفرنامه اش هم در همین دوره در هندوستانِ متّحده چاپ شده است.

هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی، ارزیابی و تحلیل شبکه هم نویسندگی پژوهشگران حوزه قلب و عروق دانشگاه های علوم پزشکی در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس تا سال 2020 میلادی است. روش: این پژوهش از نوع کاربردی بوده که با رویکرد علم سنجی و تحلیل شبکه های اجتماعی انجام شده است. جامعه پژوهش شامل همه پژوهشگران حوزه بیماری های قلب و عروق بوده که در پایگاه اسکوپوس طی سال های 1999 تا 14 جولای 2020 مقاله داشته اند و حداقل یکی از نویسندگان آنها وابستگی سازمانی دانشگاه های علوم پزشکی را داشتند. ترسیم و تحلیل ساختار منتج از تحلیل هم نویسندگی با استفاده از نرم افزارهای BibeExcle, Ucinet انجام شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که از نظر تعداد مقالات، کاظم رحیمی از دانشگاه آکسفورد با 1143 مقاله، مازیار مرادی لاکه از دانشگاه علوم پزشکی ایران با 1142 مقاله و علی کیادلیری از فیلادلفیای آمریکا با 1072 مقاله به ترتیب در رتبه های اول تا سوم قرار دارند و پژوهشگران برتر این حوزه از نظر تعداد مقاله (بهره وری) به حساب می آیند. همچنین از نظر تعداد استناد مصطفی قربانی با دریافت 100 استناد در جایگاه نخست، حمید آسایش با دریافت 99 استناد در جایگاه دوم، و امیرکساییان از دانشگاه علوم پزشکی تهران با دریافت مجموع 88 استناد در جایگاه سوم قرار دارند. امیرحسین صاحبکار و رضا ملک زاده و نضال صراف زادگان، با مرکزیت رتبه 105 و 96 و92 به ترتیب بالاترین مرکزیت رتبه را دارند. از نظر مرکزیت نزدیکی، رضا ملک زاده، و نضال صراف زادگان بالاترین نمره و فرید نجفی، امیرحسین صاحبکار و حسین پوستچی بالاترین نمره مرکزیت بینابینی را کسب کرده اند. نتیجه گیری: پژوهشگرانی که دارای شاخص های مرکزیت درجه، بینابینی و نزدیکی بالایی بودند، به لحاظ کارایی (تعداد استناد دریافتی) در وضعیت خوبی قرار دارند. نویسندگان مقالات از این طریق می توانند از تشابهات و تمایزهای مختلف موجود، همراه با شاخص های گوناگون هم نویسندگی سایر کشورها مطلع گردند. همچنین علل ضعف و قوت محققان در حوزه های مختلف در انتشار تولیدات علمی در مجلات انگلیسی زبان و غیره مشخص خواهد شد.  

پیشینه و اهداف: اثرات نامطلوب مادی نگری انسان در دوران مدرن و نادیده گرفتن روح از جانب انسان در دوران مدرنیته در جوامع بشری پدیدار شده است. از سویی به دلیل زیست در ساختار غیر منطبق بر فطرت بشری و تغافل از گوهر وجودی، انسان مادی گرا دچار ازهم گسیختگی روانی شده است و در دوران پسامدرن برخی اندیشمندان غربی نیز خواهان بازشناسایی هویت و نیز طالب تکریم از سوی حاکمیت و جامعه هستند. چنین خواسته ای از سوی متفکران یک جامعه، بر اندیشه و مناسبات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مؤثر خواهد بود. این مسئله، موردتوجه اندیشمندانی از غرب ازجمله فوکویاما، قرار گرفته است. وی کرامت خواهی را پیشران مؤثر بسیاری از رخدادها می داند و درصدد است راه کارهایی را برای تأمین کرامت افراد در جوامع ارائه دهد. هدف اصلی پژوهش، نقد و بررسی اندیشه فوکویاما در باب هویت و کرامت، بر اساس مبانی تعلیم وتربیت اسلامی است. روش ها : در این مقاله، با روش تطبیقی – گونه شناسی، ابتدا نظرات فوکویاما مطرح شده و سپس با مبانی تربیت اسلامی موردبررسی قرار گرفته است. یافته ها: حاصل آن که از منظر فوکویاما، هویت و کرامت انسان تا حدی اهمیت دارد که حتی در روند تحولات بزرگ جوامع کاملاً مؤثر بوده و بی توجهی به آن آثار نامطلوب اجتماعی در پی دارد. پیشنهاد وی برای بازیابی هویت و کرامت بشری، گسترش نهادهای دموکراتیک و پایبندی به اصول لیبرالیسم است. از منظر تعالیم اسلامی نیز هویت و کرامت انسان، جایگاه والایی دارد؛ اما راه دست یابی به آن، از طریق آموزه های وحیانی و مبانی تربیتی اسلامی، مانند خداشناسی، معادباوری، انسان شناسی، توجه به بعد معنوی وجود انسان، بهره گیری از عقل و علم نافع در جهت تعالی هویتی است. نتیجه گیری: انسانِ رشدیافته در مکتب تربیتی اسلام، انسانی کریم و دارای هویت یکپارچه است که می تواند در راستای اعتلای جامعه خویش نیز نقش مؤثری داشته باشد.

از دستاوردهای مهم استفاده از نظریات اسطوره شناسی، فراهم آمدن زمینه های مناسب در تطبیق و مقایسه مبانی آنها با شخصیت های اساطیری و غیراساطیری گوناگون است. الگوی «سفر قهرمان» جوزف کمپبل، از روش هایی است که می توان آن را با شخصیت ها و قهرمانان مختلف در داستان ها، فیلم ها و حتی افراد معروف دنیای کنونی تطبیق داد. در این پژوهش، با بهره گیری از این امکان، سعی کرده ایم دو شخصیت اصلی منظومه ویس و رامین را تحلیل کنیم. هدف از این پژوهش، از یک سو، آشنایی بیشتر خواننده با الگوی جوزف کمپبل و نشان دادن کارکرد این الگو در داستان ها و قصه های قدیم ایران، و از سوی دیگر، ارائه دیدگاهی تازه دربارة ویس و رامین و برجسته کردن قهرمان اصلی داستان براساس آن است. در بخش اصلی مقاله، با درنظرگرفتن سفر بیرونی (سرنوشت) و درونی (عشق) برای هر قهرمان، به نتایجی چون کارکرد بیشتر این الگو بر سفر درونی دو قهرمان و حضور ویس به-عنوان شخصیت اصلی داستان رسیده ایم.

هدف: با توجه به اهمیت کتابشناسی در تهیه منابع کتابخانه، ضروری است که آنها بر مبنای چارچوبی سازمان مند تنظیم شوند تا از اِتلاف زمان و هزینه، نارضایتی مخاطبان، یکدست نبودن ساختار و ارزیابی سطحی جلوگیری شود. از آنجایی که بررسی متون حاکی از نبود چنین ابزاری برای تدوین و نقد کتاب شناسی ها بود، هدف پژوهش حاضر ارائه چارچوبی توصیفی- تحلیلی در این راستا بوده است. روش: پژوهش حاضر از نوع پژوهش های اَسنادی است. با اتخاذ رویکردی کیفی، سه دسته از متون مرتبط با موضوع و مسئله پژوهش شامل: 1. متون کتاب شناسی (400 منبع)؛ 2. چارچوب های کتابشناسی در متون انگلیسی (در سطحی محدودتر و در دسترس)؛ 3. متون روش تحقیق و مرجع شناسی رشته کتابداری و اطلاع رسانی، بررسی شدند. با توجه به اصل اشباع مقوله هاگردآوری داده ها تا جایی ادامه یافت که دیگر اطلاعات جدیدی در راستای مسئله تحقیق به دست نیاید. فیش ها به شیوه تحلیل محتوای کیفی بررسی، دسته بندی و تحلیل شدند و مقوله های لازم استخراج شدند. تعدیل و اصلاح مقوله ها و چارچوب به دست آمده تا پایان تحقیق همچنان ادامه داشت ضمن آن که با استفاده از نظرات متخصصان مربوط و نیز پیاده سازی بر روی 10 کتاب در حوزه اسطوره نیز اعتباریابی گردید. نتایج: با تحلیل محتوای کیفی، چارچوبی شامل دو قسمت توصیفی و تحلیلی حاصل شد. 3 مقوله فرعی به دست آمده در بخش توصیفی، اطلاعات کتابشناختی، معرفی کوتاه نویسنده، آثار او، اجزای کتاب و رئوس مطالب را دربر می گیرد. بخش تحلیلی خود به دو قسمت موضوعی و انتقادی تقسیم شد. مقوله های فرعی به دست آمده در قسمت موضوعی شامل 3 مورد هدف نویسنده به لحاظ موضوعی، هدف نویسنده به لحاظ نوع مخاطب و نوع اثر به لحاظ تأثیرگذاری است. در قسمت انتقادی نیز که سهم عمده چارچوب حاصل را به خود اختصاص داد، 20 مقوله فرعی شامل چاپ کتاب، اعتبار ناشر، اعتبار نویسنده، تطابق عنوان کتاب با محتوای آن، فهرست مطالب، ارزشیابی پیشگفتار و مقدمه، سبک و نثر، ویژگی منحصر به فرد کتاب، تحلیل مطالب، میزان دستیابی نویسنده به هدف (به لحاظ موضوعی)، میزان دستیابی نویسنده به هدف (به لحاظ تطابق با مخاطب)، میزان پوشش مباحث اصلی کتاب، دیدگاه حاکم بر کتاب یا نشانه های سوگیری نویسنده، استقلال مطالب کتاب، نتیجه گیری، جدول ها و نمونه ها، پانویس ها و پی نویس ها، منابع، نمایه ها و وضعیت ترجمه، به دست آمد. اصالت/ارزش: چارچوب حتی الامکان جامع، مانع و نوین حاصل از پژوهش حاضر می تواند در تدوین و ارزیابی کتاب ها و کتابشناسی ها استفاده شود و راهنمای نویسندگان، محققان، منتقدان و مخاطبان آنها باشد و فعالیت های علمی مربوط را هدفمند و یکدست کند.

یکی از مشهورترین منظومه های عاشقانه در تاریخ ادب فارسی، منظومه ی «ویس و رامین» است. اهمیت این منظومه غالباً به دلیل نقشی است که در تاریخ داستان سرایی ادب فارسی داشته است؛ اما علاوه بر آن، شاهد ویژگی های لغوی و فرهنگی کم نظیری در این مجموعه هستیم که از جمله ی آن ها می توان به حضور لغات مهجور پهلوی و تلاقی فرهنگ های قبل و بعد از اسلام، اشاره کرد. از آنجا که اصل منظومه متعلق به ادوار قبل از اسلام است و پس از اسلام مجدداً منظومه تدوین شده است؛ فخرالدین اسعد گرگانی با ابتکار و خلاقیت فوق العاده ی خود، در خلال توصیفات یا صحنه ها هم به آرایش، پوشاک و آداب و رسوم اشکانی و ساسانی و معتقدات مذهبی اشاره می کند و هم پیوسته از تلمیحات و اشارات قرآنی سخن می گوید. نوشته ی حاضر بر آن است تا ضمن اشاره به حضور فرهنگ، اعتقادات و آداب و رسوم گوناگونی که در منظومه موجود است؛ نگاهی نیز به لغات مهجور پهلوی که در دیوان موجود است، داشته باشد.