محمدحسین صائینی

هدف از پژوهش حاضر بررسی و تبیین سیره عملی اهل بیت (علیهم السلام) در بیان مصداق آیات معاد می باشد. اهمیت و ضرورت شناخت زندگی و سیره معصومین (علیهم السلام) از مباحث بسیار مهم در دین اسلام می باشد که در روایات، انسانی که بدون شناخت امام زمانه اش از دنیا برود را مرگ جاهلی خطاب می نماید. از این رو شناخت و به کارگیری سیره اهل بیت (علیهم السلام) از اهمیت والایی برخوردار است. این پژوهش از نوع توضیفی تحلیلی بوده و به روش کتابخانه ای و مطالعه آیات قرآن، روایات، کتب، تفاسیر و ... صورت گرفته است. از آنجا که سیره اعتقادی ائمه (علیهم السلام) در سه بخش توحید، نبوت و معاد تبیین شده اند، پژوهش حاضر به بعد معاد پرداخته است. نگاهی اجمالی به آیات قرآن نشان می دهد که در میان مسائل عقیدتی پس از توحید با اهمیت ترین مسئله معاد و اعتقاد به حیات پس از مرگ و حسابرسی بندگان و پاداش و عقاب اعمال می باشد. در بحث معاد، پیامبر با آیات قرآن در برابر منکران معاد استدلال می کردند و جواب منکران را با آیاتی که در همان زمینه نازل می شد، می دادند. راه هایی را که قرآن برای اثبات امکان معاد در شکل استدلال منطقی عرضه کرده، می توان در شش موضوع خلاصه کرد: 1- آفرینش نخستین؛ 2- قدرت مطلقه خداوند؛ 3- مرگ و حیات مکرر در جهان گیاهان؛ 4- تطورات جنین؛ 5- بازگشت انرژی ها؛ 6-نمونه های عینی معاد.

براساس تقسیم بندی پژوهشگران، امثال قرآن کریم به دو دسته «امثالِ واضحه» - که در آن ها به صراحت از واژه هایی چون «مَثَل» یا «أمثال»، استفاده شده و «امثالِ کامنه» - که فاقد این اصطلاحات اند اما ساختار مَثلی دارند تقسیم می شوند. این پژوهش باهدف تحلیل استعاره های نمادین در امثالِ کامنه قرآن کریم و تبیین نقش آن ها در انتقال مفاهیم قرآنی انجام شده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر تحلیل محتوای کیفی است. جامعه آماری شامل تمامی آیات قرآن کریم بوده و از روش نمونه گیری هدف مند استفاده شده است. ابزار گردآوری داده ها، متون تفسیری، منابع بلاغی و زبان شناختی است. روایی ابزار با نظر متخصصان علوم قرآنی و بلاغت تأیید شده و پایایی آن ازطریق آزمون بین داوران سنجیده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که استعاره تمثیلیه، هرچند کمتر از تشبیه تمثیلی در قرآن رایج است، در امثالِ کامنه نقش مؤثری در تصویرسازی مفاهیم انتزاعی و انتقال معانی پیچیده به زبان محسوس و قابل درک دارد. این استعاره ها افزو ن بر تقویت ادراک شناختی و تعمیق تجربه معنوی مخاطب، از منظر فرهنگی نیز باتکیه بر نمادها، تصاویر و مفاهیم برگرفته از بستر فرهنگی و زیست جهان اجتماعی عرب جاهلی، نقش مؤثری در برقراری ارتباط مؤثر میان متن وحی و مخاطب ایفاء می کنند. در بُعد اجتماعی، استعاره های نمادین قرآن با طرح مضامینی چون عدالت، صداقت، وفای به عهد، و مسئولیت پذیری جمعی، نه تنها به اصلاح رفتار فردی و اخلاقی کمک می کنند بلکه در جهت دهی به ساختارها و روابط اجتماعی جامعه ایمانی نیز نقش آفرین هستند. بااین حال، شناسایی و تفسیر استعاره تمثیلیه در امثالِ کامنه نیازمند دقت، ظرافت ادبی و تسلط بر بنیان های بلاغت قرآنی است.