مهدی نوریان

نسخه خطی گنجینه راز، اثر اویس بن غیاث الدّین محمّد رستم داری از نویسندگان قرن دهم هجری در دوره صفویه است. نام او در تذکره ها نیست. تنها اثر وی در فهرست نسخ خطی، گنجینه راز است. رستم داری در این نسخه به شرح ابیاتی از خمسه نظامی و سه قصیده از دیوان ناصر خسرو، تفسیر آیه 35 از سوره نور و آیه 172 از سوره احزاب پرداخته است. در این مقاله ضرورت کتابتِ گنجینه راز در عصر صفویه، معرّفی نسخه ها، تحلیل و مقایسه یک بیت از مخزن الاسرار و دو بیت از خسرو و شیرین نظامی درگنجینه راز با شروح در دسترس آمده است. نتایج مقاله این است که صورت ظاهری برخی ابیات در این نسخه با ضبط های موجود اختلاف دارد. تصوّر رابطه عاشقانه یین تذرو و سرو صحیح به نظر نمی آید؛ زیرا در ابیاتی که در قالب مثنوی است  بنا به ضرورت و کمبود قافیه تذرو و سرو با هم قافیه شده است یا تذرو و سرو اسم شخص است.علاوه بر اینها در برخی ابیات به ضعیف بودن، خرامان رفتن و زیبایی پرهای تذرو اشاره شده است. در دو بیت خسرو و شیرین جَفته نهادن فعل مُرکب و به معنی بدل نهادن و مبادله کردن است و گربه بید در هیچ یک از متون کهن نظم و نثر فارسی نیست و در زبان فارسی ریشه ندارد.

منظومه حماسی رامایانا سروده ملامسیح سعدالله پانی پتی، شاعر هندی پارسی گوی سده یازدهم هجری است که مضمون اصلی آن، روایت داستان دو دلداده «رام» و «سیتا» به یکدیگر و جنگ های رام است. این منظومه از آثار حماسی در ادبیات هند به شمار می رود که به زبان فارسی سروده شده است، اما دو نکته ارزشمند درخصوص این اثر باید مورد توجه قرار گیرد: نخست این کتاب با وجود آن که به ظاهر اثری حماسی است، می توان از جهت عاطفه و برخورداری از عناصر شعری آن را در ذیل منظومه های غنایی جای داد. فقدان عناصر سازنده حماسه در این اثر و در عوض برخورداری از محتوا و مضامین عاشقانه، آن را به میزان بسیار زیادی از متون حماسی و ویژگی های یک اثر کاملاً حماسی دور کرده است. با توجه به موضوع این منظومه و به کار رفتن مضامین عشق و حماسه در آن می توان این منظومه را به لحاظ نوع ادبی تلفیقی از حماسه و غنا داست. در این مقاله که به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی نوشته شده ، به بررسی محتوا و شاخصه های غنایی منظومه رامایانا اثر ملا مسیح پانی پتی پرداخته شده است. از مجموع 5307 بیت این منظومه به صورت تصادفی تعداد چهارهزار بیت مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که ملا مسیح ضمن روایت حماسی داستان رامایانا به موضوعات غنایی چون تغزل، نیایش و مدح و جنبه های توصیفی پرداخته است. ملامسیح از بین مؤلفه های محتوایی ادبیات غنایی، توصیف را گسترده تر و بیشتر مورد توجه قرار داده است.

در این مقاله، از خلال بررسی و خوانش وانوسازانه1 داستان «وداع» به قلم جلال آل احمد، از مجموعه داستان سه تار، به نقد نخبه گرایی در اندیشه روشنفکران ایرانی دهه های ۳۰ و ۴۰ شمسی پرداخته خواهد شد. این خوانش وانوسازانه با تأکید بر نگاه فیلسوف فرانسوی، ژاک دریدا، انجام می شود و ازحیث روش شناختی مبتنی ا ست بر روش هشت مرحله ای دیوید بوژه، که به عنوان نوعی استراتژی تحلیل انتقادی پسا مدرن در مواجهه با روایتْ مورد استفاده قرار می گیرد. روش بوژه این گام ها را دربرمی گیرد: جست وجوی دوگانگی، بازتفسیر سلسله مراتب، کشف صداهای یاغی، برملاسازی سویه دیگر روایت، نفی پی رنگ، یافتن استثناء، ردگیری بین خطوط، و سازمان دهی مجدد روایت. به نظر می رسد بتوان با بهره گیری از این روش و اتخاذ منظری وانوسازانه در خوانش داستان موردنظر از جلال آل احمد، دست آخر به روایت نوپدیدی دست یافت و ازخلال آن به نقد دیدگاه نخبه گرایانه سوژه روشنفکر ایرانی در این دو دهه پرداخت. کوشش محققان درجهت فراتررفتن از فردی به نام آل احمد و نزدیک شدن به سوژه آل احمد در مقام یک روشنفکر است، سوژه ای که در زمانه و زمینه خاصی به عرصه برکشیده شده و آثاری را تولید کرده است. یافته ها نشان داد که این سوژه روشنفکر، با بازتولید روابط فرادست/فرودست، خود را در جایگاه فرادست نشانده و با تکیه بر خرد مدرن، و بدون درک روابط وجودی فرودستان، به نمایندگی ایشان پرداخته و تلاش کرده است به آنچه رسالت روشنفکرانه خویش می نامد جامه عمل بپوشاند.

جمهوری اسلامی ایران براساس خط مشی اصولی مصرح در فصل دهم قانون اساسی خویش، متعهد به حمایت از مبارزه حق طلبانه مستضعفان در برابر مستکبران در هر نقطه ای از جهان شده است و هم زمان مطابق با اصول مصرح در این فصل، مکلف به دفاع از حقوق همه مسلمانان گردیده است؛ ازاین رو با انجام مجموعه ای از اقدامات سیاسی، فرهنگی و نظامی همچون تأسیس سپاه قدس، فعال سازی رایزنان فرهنگی در سرتاسر جهان، ابداع هفته وحدت اسلامی، مراسم برائت از مشرکان که هرساله در مراسم حج برگزار می شود، کمک به تأسیس احزاب سیاسی نظامی یا تقویت موارد موجود از آن ها همچون حزب الله لبنان، حماس، حشدالشعبی، انصارالله یمن و... در این راستا عمل کرده است. بر این اساس و با تکیه بر اصل 110 قانون اساسی و جایگاه مؤثر آیت الله خامنه ای در اقدامات کلان کشوری، در این پژوهش ضمن تبیین اندیشه ایشان در حمایت از محور مقاومت، مبانی اجتهادی اصل 152 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بررسی می شود. بنابراین با بهره گیری از روش تحلیلی- توصیفی مبتنی بر اسناد کتابخانه ای، ابتدا به جریان شناسی محور مقاومت پرداخته، سپس با ارائه تحلیل اندیشه آیت الله خامنه ای در حمایت از محور مذکور، مبانی قرآنی و روایی آن مورد واکاوی قرار گرفته و آنگاه با تکیه بر داده های دست یافته ثابت شده است که اولاً اختلاف مذهب نقشی در حمایت از جریان مقاومت ندارد و ثانیاً دولت جمهوری اسلامی با توجه به مبانی اجتهادی اندیشه آیت الله خامنه ای و مطابق با اصل 152 قانون اساسی، به صورت شرعی و قانونی مکلف به حفظ رویکرد صلح طلبانه به همراه دفاع از حقوق همه مسلمانان و حمایت از این جریان است.

مقاله حاضر تلاش می کند تا با رویکردی میان رشته ای، ملهم از روان کاوی، جامعه شناسی، و عرفان نظری، به نقد منظر دوگانه انگارِ حاکم بر اکثر نظریات علوم انسانی و اجتماعی بپردازد. دراین راه، ابتدا ازخلال روایتی روان کاوانه از تولد سوژه، مقدمه بحث شرح داده می شود. سپس، در بخش بیان مسئله، طرح می شود که مشکل بنیادین منظر دوگانه انگار مدرن این است که با فراموشیِ لحظه جدایی از هستی، سوژگی به مثابه معرفتی ثانوی، اعتباری، موقتی، و البته ضروری را به شکلی توهمی به جایِ هستی شناسی حقیقی می گیرد و سپس تلاش می کند واقعیت بیرونی را برمبنای دوگانه سوژ-ابژه توضیح دهد. مقاله سپس با تکیه به آثار متأخر گئورگ زیمل، این ایده را که تجربه وحدت با هستی در دنیای پسا-اودیپی ناممکن است، رد می کند. این مهم به واسطه منظر نوکانتیِ زیمل و بسط این ایده امانوئل کانت تحقق می یابد که تعلیق مرز میان سوژه و ابژه در سپهر زیبایی شناسی ممکن است. براین اساس، زیمل امکان تعلیق دوگانه سوژه-ابژه را در سطح اجتماعی و سیاسی نیز ممکن می داند. مقاله در ادامه مفهوم «تخطی» را پیش می کشد و سعی می کند با استفاده از مفاهیم جامعه شناختی «من فاعلی» و «من مفعولی» از جرج هربرت مید و همچنین به مددِ خوانشی عرفانی با تکیه بر آراء ابن عربی و جلال الدین محمد رومی، امکان تعلیق دوگانه سوژه-ابژه را بر رسد.

سیاست جنایی به عنوان دانشی نوپدید و میان رشته ای است که در پی بررسی چرایی و چگونگی شکل گیری سیاست های مربوط به جرم و جنایت، واکنش جامعه و دولت به این مسائل و نحوه تأثیرگذاری عوامل اجتماعی و سیاسی بر جرائم است؛ ازاین رو در مرحله نخست به دانش حقوق و علوم سیاسی تعلق دارد؛ اما به لحاظ محتوایی از حوزه های مختلف اجتماعی به ویژه فرهنگ تأثیرپذیر است. باتوجه به اهمیت این تأثیرپذیری در جامعه اسلامی پژوهش حاضر برخی اصول سیاست جنایی اسلام را با تمرکز بر آموزه های اجتماعی قرآن بررسی نموده است؛ بدین منظور اسناد معتبر دینی، به ویژه آیات قرآن و منابع تفسیری با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، مورد ارزیابی قرارگرفته اند و ازآنجاکه برای دستیابی به رهنمودهای قرآن از منطق علت یابی ارسطویی استفاده شده است، علت غایی و علت صوری مبنای فهم رویکردی قرارداده شده است. براین اساس اصول مذکور در دو بعد مرتبط با اهداف و علل مجازات و اصول حاکم بر اجرای آن ها مورد تحلیل قرارگرفته است. انطباق حداکثری این اصول با آموزه های قرآنی و سنت های اسلامی؛ ضرورت اجرای این اصول برای تأمین عدالت اجتماعی و انصاف در نظام کیفری اسلام و تقدم رویکرد اصلاح و ترمیم جامعه بر مجازات و تنبیه بزهکاران، عمده دست یافت های این پژوهش است که بر اساس آن تغییر مدل سیاست جنایی از رویکرد اقتدارگرایانه موجود به سمت عدالت ترمیمی اجتناب ناپذیر تشخیص داده شده است تا از این طریق تعاملی سازنده میان بزهکار، بزه دیده و جامعه به دست آمده و کیفیت زندگی و روابط اجتماعی بهبود یابد.