حمید برقی

از پیش نیازهای مهم در ارتباط با تحقق سند راهبردی آمایش استان کردستان به عنوان سند مبنا و بالادستی توسعه این استان که متکی بر توان های محیط طبیعی و انسانی واقع در نواحی روستایی است، شناسایی و برطرف نمودن چالش های پیش روی سیاست گذاری مطلوب توسعه روستایی در راستای افزایش توان نقش آفرینی مؤثر در مسیر تحقق اهداف و مأموریت های تعریف شده این سند است. در این راستا، پژوهش حاضر با ماهیتی کیفی و روش توصیفی- تحلیلی به گردآوری داده های مبتنی بر مصاحبه های نیمه ساختارمند با عوامل و ذی نفعان دخیل در عرصه توسعه روستایی و منطقه ای استان (تعیین شده به روش هدفمند) پرداخته است. تجزیه و تحلیل داده ها پس از حصول به اشباع نظری با تکنیک تئوری بنیادی در راستای ترسیم الگوی پارادایمی، مبتنی بر شناسایی عوامل علی، محوری، زمینه ای، مداخله ای، راهبردها، پیامدها و در نهایت، ترسیم الگوی نهایی چالش های سیاست گذاری توسعه روستایی استان با تأکید بر نقش آفرینی در مسیر تحقق سند راهبردی آمایش استان انجام گرفت. یافته ها با توجه به تعدد بازیگران، پیچیده و درهم تنیده بودن صحنه گسترده عرصه های توسعه روستایی و توسعه منطقه ای و اسنادی با ماهیت فضایی به مانند سند آمایش نشان دادند که فاصله از سیاست گذاری توسعه منطق ه ای بر پایه مدیریت یکپارچه فضا (با تأکید بر سند راهبردی آمایش استان)؛ کیفیت نامناسب سیاست های توسعه روستایی؛ اشکالات فرایند سیاست گذاری (مسئله شناسی، تصمیم سازی و تدوین سیاست ها)؛ ضعف در حکمروایی روستایی و شناخت و ذهنیت نامناسب شخصی سیاست گذاران توسعه ای مبتنی بر اصول منطقه گرایی قدیم، سیاست گذاری خردگرا و بخشی نگری به توسعه روستایی استان، مهم ترین چالش ها در این عرصه هستند. لذا اصلاح فرایند، محتوا و کیفیت سیاست گذاری بر پایه منطقه گرایی نوین، توسعه یکپارچه روستایی و خلق و ساماندهی فضای کمیاب توسع ه ای، لازمه اصلاح وضعیت نامطلوب موجود می باشند. بر این مبنا، حرکت در مسیر ساماندهی فضای توسعه ای استان و ساخت توسعه منطقه ای پایدار مبتنی بر نقش آفرینی نواحی روستایی در فضای جغرافیایی آن در چارچوب سند آمایش، نیازمند نگرش سیستمی، مدیریت یکپارچه و هم افزا در ساختار و فرایند سیاست گذاری شبکه ای و ذی نفع محورانه خواهد بود.

حکمروایی خوب با دارا بودن مهمترین اصول و معیارهای نظیر مشارکت مردمی، پاسخگویی، مسئولیت پذیری، قانون محوری، شفافیت، کارایی و اثربخشی، عدالت و برابری، اجماع گرایی و مشروعیت یکی از رویکردهای نوین مدیریتی و رهیافت جدید توسعه و کاهش فقر به ویژه در نواحی روستایی می باشد. در این راستا پژوهش حاضر با هدف تحلیل تطبیقی الگوی حکمروایی خوب روستایی در بخش مرکزی شهرستان پلدختر و بخش موسیان شهرستان دهلران تدوین شده است. حجم نمونه پژوهش طبق فرمول کوکران، 284 نفر از سرپرستان خانوارهای ساکن در روستاهای دو بخش مرکزی و موسیان هستند. تجزیه و تحلیل داده های استنباطی با استفاده از آزمون T صورت گرفته است، همچنین رتبه بندی روستاهای نمونه به لحاظ وضعیت حکمروایی روستایی با استفاده از تکنیک چند معیاره TOPSIS صورت گرفته است. نتایج بدست آمده از روش تاپسیس نشان می دهد که وضعیت حکمروایی در بخش موسیان شهرستان دهلران بهتر از بخش مرکزی شهرستان پلدختر می باشد، و آزمون تی تک نمونه ای نشان داده است که میانگین همه مولفه های حکمروایی خوب روستایی بالاتر از حد متوسط بوده و مقدار سطح معنی داری آنها کمتر از 05/0 است. نتایج آزمون لوین نیز نشان می دهد بین دو بخش مرکزی و موسیان در خصوص حکمروایی و مولفه های آن به جز مسئولیت پذیری تفاوت معناداری وجود دارد (t≥1.96; p≤0.05)؛ در بخش موسیان میانگین مولفه های (مشارکت، پاسخگویی و شفافیت) بیشتر از بخش مرکزی پلدختر و در مولفه های (قانونمندی، توافق جمعی، عدالت محوری، کارایی و اثربخشی) کمتر از بخش مرکزی پلدختر بوده است.

یکی از مباحث اصلی در توسعه بخش کشاورزی الگوی نظام های بهره برداری می باشد. با رشد روزافزون جمعیت، نیاز به مواد غذایی بیشتر می شود، در این وضعیت برای تأمین غذا و خودکفایی کشاورزی باید به یکی از مسائل بنیادی کشاورزی، یعنی نظام های بهره برداری، توجه خاصی مبذول شود. به همین منظور هدف از این پژوهش، سنجش پایداری نظام های بهره برداری در استان چهارمحال و بختیاری می باشد. جامعه آماری پژوهش موردنظر را بهره برداران خرد دهقانی و تعاونی تولید روستایی استان چهارمحال و بختیاری تشکیل داده اند. با توجه به گستردگی جامعه آماری حجم نمونه تحقیق با استفاده از فرمول کوکران در مجموع، 750 بهره بردار بود. به منظور مقایسه دو نظام بهره برداری حجم نمونه در نظام بهره برداری خرد دهقانی 380 و تعاونی تولید 370 بهره بردار تعیین شد. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامه محقق ساخته است، که داده های آن توسط نرم افزار SPSS22 و مدل ویکور مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد، در نظام های بهره برداری تعاونی تولید تعداد 7 تعاونی از پایداری،10 تعاونی نیمه پایدار و 4 تعاونی از ناپایدار برخوردارند. هم چنین در نظام بهره برداری خرد دهقانی در 2 شهر فرخشهر و سامان این نظام پایدار، سودجان، شیخ شبان، بن، دستنا، بلداجی، فرادنبه، حیدری و آلونی نیمه پایدار و نافچ، شمس آباد، آورگان، گندمان، کنرک، امام قیس، دهنو، بهشت آباد، گهرو، تیشنیز و جونقان کاملاً ناپایدار می باشند.

در سالیان اخیر، رقابت به عنوان یک مفهوم اقتصادی مطرح می باشد و این مفهوم،  بر توسعه پایدار صنعت گردشگری تأثیرگذار است. اگرچه امروزه مطالعاتی پیرام ون مزی ت رق ابتی در مقص دهای گردش گری جه ان صورت گرفته اما مطالعات ج امع وک اربردی چن دانی در کش ور ما ص ورت نگرفت ه اس ت و ای ن امر ل زوم انج ام چن ین مطالعاتی را بیش ازپیش نمایان م ی س ازد. پژوهش حاضر دارای ماهیتی توسعه ای-کاربردی و روشی توصیفی- تحلیلی می باشد و با هدف ارزیابی مؤلفه های مؤثر بر مزیت های رقابتی گردشگری استان گیلان انجام شده است. داده های مورد نیاز با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و بررسی میدانی در سطح خانوار جمع آوری گردید. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران معادل 379 خانوار برآورد شد. با بهره گیری از روش های کمی و آماری از جمله؛ رگرسیون چندگانه در محیط نرم افزار «SPSS»، معادلات ساختاری در محیط نرم افزار «Smart Pls» و تحلیل چند متغیره فازی در محیط «GIS»، به بررسی میزان مزیت های رقابتی گردشگری و اولویت بندی مؤلفه های مؤثر در منطقه مد نظر پرداخته شده است.  یافته ها نشان می دهد که شاخص های مزیت های رقابتی گردشگری به ترتیب اولویت شامل؛ شاخص های مدیریت مقصد، منابع و جاذبه های محوری، عوامل تقویت کننده و عوامل و منابع پشتیبان و برنامه ریزی و خط مشی توسعه مقصد با 511/0، 456/0، 287/0، 276/0 و 266/0 درصد بیشترین نقش را در مزیت های رقابتی گردشگری استان گیلان دارند که نشانگر مهم بودن بعد مدیریت مقصد نسبت به بقیه ابعاد است. استان گیلان دارای مزیت های رقابتی گردشگری متوسط رو بالا است به طوری که بیشترین مساحت مربوط به طبقه زیاد با مقدار 3900 کیلومتر مربع می باشد.

مقدمه: با توجه به گستردگی قلمرو جغرافیایی جامعه عشایری ایران، در این فضای زیستی سکونتگاه های روستایی متعددی قرار دارند که علی رغم ظرفیت های متعدد، با چالش هایی از جمله فقر، بیکاری، مهاجرت و ... مواجه هستند. در این میان توسعه کارآفرینی گردشگری می تواند ظرفیت مهمی در راستای حل چالش های توسعه در این روستاها باشد.هدف پژوهش: بررسی تأثیر شاخص های کارآفرینی گردشگری بر توسعه پایدار روستایی در شهرستان اردل، هدف اصلی پژوهش حاضر است.روش شناسی تحقیق: این پژوهش با ترکیبی از روش های پیمایشی و توصیفی تحلیلی انجام گرفته است. جامعه آماری شامل 7574 سرپرست خانوار است و با استفاده از نرم افزار سمپل پاور، 220 نفر به عنوان نمونه آماری در نظر گرفته شد. ابزار اصلی جهت جمع آوری داده های میدانی، پرسشنامه است که روایی و پایایی آن تأیید شده است. برای توزیع پرسشنامه ها از روش نمونه گیری طبقه ای استفاده شد. پرسشنامه ها، در میان 18 روستا شهرستان اردل، که به صورت هدفمند انتخاب شده اند، توزیع شد و نمونه گیری نهایی با روش تصادفی ساده بوده است. برای تجریه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شد.قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی این مطالعه، شهرستان اردل واقع در استان چهارمحال و بختیاری است.یافته ها و بحث:  یافته های پژوهش نشان داد در مدل رگرسیونی برازش شده، متغیرهای مستقل پژوهش توانسته اند 36 درصد توسعه پایدار روستایی را تبیین نمایند. در میان شاخص های کارآفرینی گردشگری، شاخص سازگاری اجتماعی فرهنگی با ضریب بتای 556/0، بیشترین اثر را بر توسعه پایدار روستایی داشته است.نتایج: با توجه به اینکه کارآفرینی گردشگری بر توسعه پایدار روستایی اثرگذار است، توسعه و ترویج کارآفرینی گردشگری از طریق حمایت بخش دولتی و خصوصی با در نظر گرفتن مشارکت فعال روستاییان در این فرایند، امری ضروری و منطقی به نظر می رسد.

زمینه و هدف : کیفیت مناظر روستایی و رضایت مندی گردشگران، از موضوعات مهم در برنامه ریزی گردشگری است و توجه ویژه به این متغیرها موجب توسعه پایدار بازده های گردشگری روستایی می شود. نواحی روستایی به دلیل دارا بودن مناظر و قابلیت های خاص، مکانی برای گذران اوقات فراغت بازدیدکنندگان غیربومی هستند. گردشگران تحت تأثیر پیشرفت فناوری و برای رهایی از محیط های پرازدحام شهری، به دنبال فضاهایی جدید برای تجربه های متفاوت گردشگری می باشند. در این راستا، مطالعه حاضر به تحلیل نقش توسعه گردشگری با تأکید بر منظر روستایی در مناطق روستایی شهرستان کاشان پرداخته است. روش شناسی : برای دست یابی به این هدف، با بهره گیری از روش کتاب خانه ای- پیمایشی و ابزار پرسش نامه محقق ساخته؛ جامعه آماری 65 نفر از کارشناسان، متخصصین و خبرگان می باشد. روش ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔی ﺮی در این پژوهش هدفمند بوده (با استفاده از روش گلوله برفی) و اطلاعات گردآوری شده با استفاده از آزمون T و همبستگی در محیط نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. یافته ها : تحلیل آماری بیان گر این است که رابطه مستقیم و معناداری بین منظر روستایی و توسعه گردشگری می باشد. نتیجه گیری و پیشنهادات : با توجه به این، می توان گفت منظر روستایی بر توسعه گردشگری در مناطق روستایی شهرستان کاشان مؤثر بوده و بنابراین جهت تحقق توسعه گردشگری، درک مؤلفه های مناظر روستایی و استفاده از آن ها در طراحی مجموعه و همچنین توجه به انتظارات و دیدگاه های گردشگران می تواند در ارتقاء کیفیت مجموعه و توسعه گردشگری نیز نقشی اساسی داشته باشد. نوآوری و اصالت : نوآوری پژوهش در توجه به منظر روستایی به عنوان یک ضرورت در برنامه ریزی توسعه گردشگری است و استفاده از نظرات روستاییان برای طراحی مدل گردشگری از اهمیت خاصی برخوردار است.