سید علی بدری

یکی از حوزه های مهم در تحقیقات کیفیت زندگی، بررسی عوامل موثر بر آن است. این امر با توجه به ویژگی های خاص محیط های روستایی، تنوع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مانند آنها و تاثیرپذیری کیفیت زندگی از آنها به ویژه در شاخص های ذهنی ضرورت بیشتری می یابد. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، مطالعات پیمایشی و اسنادی و استفاده از پرسشنامه های میدانی به بررسی این موضوع در نواحی روستایی دهستان جعفربای جنوبی شهرستان ترکمن بپردازد. در این راستا تعداد 10 شاخص تعلق به روستا، تعلق به منطقه، سطح سواد، شغل، درآمد و مساحت مسکن، ویژگی های قومی- فرهنگی، سطح برخورداری روستا، ، سن و تعداد افراد شاغل در خانوار به عنوان متغیر مستقل انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها نیز از میانگین، میانه و آزمون آماری رگرسیون چندمتغیره به شیوه ی گام به گام با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده شده است. همچنین برای نشان دادن تاثیر عوامل مدل تحلیل مسیر به کار رفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که از میان شاخص های انتخاب شده، تعداد چهار شاخص شامل ویژگی های قومی- فرهنگی، سطح برخورداری روستا، ، سن و تعداد افراد شاغل خانوار مجموعا حدود 42% عوامل موثر بر کیفیت زندگی ذهنی در ناحیه ی مورد مطالعه را تبیین می کنند. در عین حال مشخص شد که سایر شاخص های انتخاب شده تاثیر معنی داری بر آن ندارند.

بررسی کیفیت زندگی از ابعاد و دیدگاه های گوناگون، از اهداف مهم دست اندرکاران آن در حوزه های مختلف دانش و اجرا در سال های اخیر بوده است. این امر اهمیت توجه و ضرورت مطالعه در این حوزه را نشان می دهد. یکی از ابعاد مهم کیفیت زندگی، بعد شاخص های ذهنی کیفیت زندگی است که ارتباط تنگاتنگی با ویژگی های اجتماعی و فرهنگی جوامع دارد. کیفیت زندگی از این منظر به ویژه در نواحی روستایی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و با بهره گیری از شیوه پیمایشی به بررسی ارتباط میان ویژگی های قومی- فرهنگی و شاخص های ذهنی کیفیت زندگی در میان روستائیان ساکن در ناحیه روستایی دهستان جعفربای جنوبی شهرستان ترکمن می پردازد. تجزیه و تحلیل یافته های حاصل از مطالعه میدانی و تکمیل پرسشنامه که با استفاده از آزمون های آماری شامل آزمون T تک نمونه ای، میانگین، همبستگی پیرسون، کای اسکوئر و میانگین به کمک نرم افزار SPSS نشان می دهد که به رغم پایین بودن نسبی وضعیت معیشت و برخورداری از امکانات، وجود فرهنگ سنتی قوم ترکمن با ویژگی های خاص اجتماعی، مذهبی و معیشتی و علقه و وابستگی به مکان آباء و اجدادی و نیز ویژگی های درون گرایی و انزواطلبی، این کمبودها را کمرنگ تر می کند. از این رو سطح کیفیت زندگی از نظر شاخص های ذهنی در این ناحیه بالا بوده و رابطه معناداری با ویژگی های قومی- فرهنگی مردم آن دارد. بنابراین می توان گفت به لحاظ پایبندی اجتماع محلی مورد مطالعه به ویژگی های قومی- فرهنگی، میزان رضایت مردم از سطح کیفیت زندگی در شاخص های ذهنی بالاتر است. واژگان کلیدی: :

روستاهای شمالی استان تهران همانند بسیاری از مناطق روستایی ایران به رغم برخورداری از امکانات بالقوه، داشتن جاذب های فراوان گردشگری و نزدیکی به کانون های پرجمعیت شهری، فرصت های بسیار مناسب برای توسعه ی گردشگری را داراست. اما با این وجود، تاکنون اقتصاد گردشگری در این روستاها جایگاه واقعی خود را نیافته است. هدف تحقیق حاضر، شناسایی وضعیت مؤلفه های جذب گردشگر در روستاهای شمال تهران و تعیین اولویت های برنامه ریزی برای جذب گردشگر به این روستاها می باشد. در این تحقیق با استفاده از پرسش نامه ای با 46 سوال، موضوع از دیدگاه 40 تن از کارشناسان معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران بررسی شد. بعد از تشخیص مناسب بودن داده های مربوط به مجموعه متغیرهای مورد تحلیل، از آزمون های تحلیل عاملی برای تعیین عوامل اثرگذار و از آزمون فریدمن برای اولویت بندی میزان تأثیر مؤلفه ها در توسعه ی گردشگری روستاهای شمال تهران استفاده شد که نتایج حاصل، حاکی از اهمیت بالای مؤلفه های مردم و کارکنان و تبلیغات می باشد. هم چنین به منظور تعیین اولویت های برنامه ریزی برای جذب گردشگر از روش فولر سلسله مراتبی استفاده شده که بر این اساس، مؤلفه تبلیغات بالاترین اولویت را به خود اختصاص داد.

در کشور ایران، مناطق مرزی در سطح بسیار پایین تر از نواحی داخلی به لحاظ توسعه قرار دارند؛ بنابراین، حل این مشکلات، نیازمند به کارگیری رویکردهایی است که با شناخت درست از گذشته و شناسایی قابلیت های موجود، در جهت ترسیم آینده ی مطلوب گام بردارد. مطالعات آینده پژوهی به عنوان یک رویکرد نوین، با تجزیه وتحلیل منابع موجود می تواند نقش اساسی در شکل دهی به آینده ایفا کند. مقاله ی حاضر با هدف شناسایی نیروهای پیشران در وضعیت سکونتگاهی استان کرمانشاه برای افق 25 سال آینده انجام شده است. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش، توصیفی _تحلیلی می باشد. جهت تحلیل پرسشنامه و ماتریس اثرات متقاطع از نرم افزار میک مک(MicMac)  استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که نیروهای پیشران مؤثر بر وضعیت آینده سکونت گاهی استان کرمانشاه شامل 21 مورد هستند که با نظرسنجی از خبرگان به دست آمده است، تأثیرگذارترین متغیرها در آینده نظام سکونت گاهی استان کرمانشاه شامل متغیرهایی هستند که نگرش در این متغیرها می تواند موجب تغییر در آرایش شبکه های سکونت گاهی استان شود. متغیرهای، مجاورت با مرز بین المللی، شبکه حمل ونقل ریلی و جاده ای، وجود بازارچه های مرزی در دسته متغیرهای با تأثیرگذاری بالا قرارگرفته اند. گروهی دیگر از متغیرها، با عنوان متغیرهای تأثیرپذیر شناسایی شده اند که شامل وضعیت اشتغال در مناطق مرزی و فواصل بین سکونت گاه ها می باشد. این نوع از متغیرها تأثیرگذاری چندانی ندارند ولی تأثیر پذیری بالایی دارند اما تأثیرگذاری آن ها در وضعیت های آینده بستگی به نحوه عمل دیگر متغیرها دارد. همچنین پنج وضعیت محتمل برای آینده نظام سکونتی استان شناسایی شده که احتمال وقوع هرکدام بستگی به توجه یا عدم توجه به هر یک از پیشران ها دارد.

زلزله از جمله مخرب ترین بلایای طبیعی است و به علت گستردگی قلمرو و شدت خساراتی که وارد می سازد، به عنوان یکی از شناخته شده ترین بلایای طبیعی جهان قلمداد می شود. در این زمینه سکونتگاه های روستایی به دلیل ساختار خاص کالبدی و شرایط اجتماعی - اقتصادی خود، دارای پتانسیل بالایی برای آسیب پذیری در برابر زلزله هستند. گرچه تاکنون مطالعاتی در مورد آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی در برابر زلزله انجام شده، اما آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی واقع در مناطق کلان شهری که دارای ویژگی های منحصربه فردی هستند، چندان موردتوجه نبوده و شاخص مناسب جهت ارزیابی آسیب پذیری این سکونتگاه ها تدوین نشده است. منطقه کلان شهری تهران به دلیل وجود گسل های فعال متعدد، سابقه تاریخی رخداد زلزله و ساختار زمین شناسی آن یکی از مناطق با ریسک بالای زلزله است. به همین جهت مدون سازی شاخص های مناسب برای ارزیابی پتانسیل آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی واقع در منطقه کلان شهری تهران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنابراین هدف از مطالعه حاضر تدوین و اعتبارسنجی شاخص های مناسب جهت ارزیابی پتانسیل آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی واقع در منطقه کلان شهری تهران در برابر مخاطره زلزله است. روش شناسی این مطالعه ترکیبی (کیفی - کمی) می باشد که با استفاده از روش مرور نظام مند و تکنیک دلفی و بهره گیری از نظر 40 نفر خبره انجام شده است. همچنین جهت اعتبارسنجی شاخص ها نیز از آمارها و آزمون های توصیفی و استنباطی کمی مانند میانگین، انحراف معیار، ضریب تغییرات و آماره t استفاده شده است. براساس نتایج پژوهش تعداد 37 شاخص مناسب در قالب سه مؤلفه اصلی شامل؛ در معرض خطر قرارگرفتن، حساسیت و ظرفیت سازگاری جهت ارزیابی آسیب پذیری مورد تائید قرار گرفتند.

در اغلب کشورهای در حال توسعه اتخاذ سیاست تبدیل روستا به شهر بر مبنای این فرض است که شهرهای کوچک در فرایند توسعه ملی، منطقه ای و محلی نقش دارند. این پژوهش با مطالعه در بخش دیلمان، در پی ارزیابی نگرش مردم به سیاست تبدیل روستا به شهر در توسعه است. نوع پژوهش، کاربردی، روش انجام آن توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه ای و میدانی است. تمرکز اصلی در بخش مطالعه میدانی بر پرسشنامه است. داده های جمع آوری شده پس از کدگذاری و انتقال به نرم افزار SPSS، تجزیه و تحلیل گردید. برای آزمون فرضیات، از روش های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. اگرچه دیدگاه دو گروه از پاسخگویان بر عدم توفیق سیاست تبدیل روستا به شهر دلالت دارد؛ اما میزان تأثیر آن در سطح منطقه بر حسب محل سکونت متفاوت بوده؛ یعنی میزان این تأثیر در سطح شهر بیش تر از روستاهای پسکرانه است. بنابراین، بین نگرش ساکنان منطقه مورد مطالعه به سیاست تبدیل روستا به شهر بر حسب محل سکونت (شهر یا روستا) تفاوت معنی داری وجود دارد. میزان تأثیر این سیاست در ابعاد مختلف متفاوت بوده و بیشترین تأثیر آن در ابعاد اجتماعی- فرهنگی و پس از آن ابعاد کالبدی- زیست محیطی و در انتها ابعاد اقتصادی بوده است.

هدف: منطقه کلان شهری تهران به عنوان یکی از مناطق با ریسک بالای مخاطره زلزله شناخته می شود. انباشت و فشردگی کالبدی و همچنین تراکم بالای جمعیت در این منطقه باعث افزایش نگرانی ها در مورد خسارات و آسیب های ناشی از زلزله احتمالی در این منطقه شده است. تاکنون ابعاد مختلف موضوع آسیب پذیری در برابر مخاطره زلزله در سطح محلات و مناطق شهری واقع در منطقه کلان شهری تهران موردتوجه پژوهشگران قرار گرفته است؛ اما آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی این منطقه چندان موردتوجه قرار نگرفته است. به دلیل وجود این خلأ علمی و اجرایی، هدف پژوهش حاضر تحلیل الگوی فضایی آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی واقع در منطقه کلان شهری تهران است. روش پژوهش: این پژوهش در چهارچوب روش شناسی کمی انجام شده و جزء تحقیقات کاربردی به حساب می آید. جامعه آماری تحقیق شامل 1082 سکونتگاه روستایی دارای سکنه در دو استان تهران و البرز است. از بین آن ها، تعداد 914 روستا که دارای داده های آماری قابل دسترس بوده اند موردمطالعه قرار گرفته اند. گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و عمدتاً با استفاده از آمارنامه های مرکز آمار ایران انجام شده است. جهت تحلیل داده ها از سیستم استنباط فازی، روش درون یابی کریجینگ و تحلیل لکه های داغ استفاده شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان می دهد، تمام سکونتگاه های روستایی واقع در منطقه کلان شهری تهران دارای پتانسیل بالای آسیب پذیری در برابر مخاطره زلزله هستند. همچنین، الگوی فضایی آن نشان دهنده سطح بالای آسیب پذیری سکونتگاه های واقع در محدوده های پیرامونی نسبت به محدوده های مرکزی منطقه کلان شهری تهران است. نتیجه گیری: تفاوت بین پهنه های مختلف در محدوده منطقه کلان شهری تهران به لحاظ پتانسیل آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی در برابر مخاطره زلزله تحت تأثیر پویایی های فضایی هم به لحاظ فرایندهای طبیعی و هم به لحاظ ساختارهای اجتماعی-اقتصادی و تعاملات بین این دو است. به طوری که سکونتگاه های روستایی واقع در مرکز به لحاظ برخورداری و میزان دسترسی به زیرساخت های موردنیاز دارای شرایط مساعدتری هستند و سکونتگاه های دور از مرکز دارای دسترسی و برخورداری کمتری هستند.