آموزش روش تحقیق

متناسب سازی تولید علم با نیازهای بخش های مختلف هر کشوری از خصوصیات جهان امروز است که می تواند به پایداری آن کشور منجر شود. این کار تنها از طریق تبیین الگوی متناسب روش تحقیق امکان پذیر است. به همین دلیل، برای بررسی الگوی متعالی آموزش روش تحقیق، به منظور تولید علم و در راستای تحقّق توسعه پایدار کشور، پژوهشی با روش ترکیبی انجام شد. جمعیت مورد مطالعه این تحقیق، دانش آموختگان مقطع دکتریِ ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه های شیراز و تهران هستند. نتایج تحقیق نشان داد که در هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسیِ آموزش روش تحقیق به این دانش آموختگان، به عنوان محققان آینده کشور، نارسایی هایی وجود دارد. در این تحقیق به نتیجه گیری شد که رعایت 14 ویژگی در آموزش روش تحقیق برای تحقّق توسعه پایدار امری ضرروی است؛ این ویژگی ها، که اجزای الگوی متعالی آموزش روش تحقیق را تشکلیل می دهند، در سه دسته هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی تدوین شده اند.

هدف پژوهش حاضر شناسایی چالش های عمده در آموزش روش تحقیق در رشته های علوم تربیتی و روانشناسی است. این پژوهش با رویکردی کیفی مبتنی بر تحلیل تم و با استفاده از ابزار مصاحبه انجام شد. در این پژوهش بر مبنای روش نمونه گیری هدفمند، با 20 نفر از اساتید و صاحب نظران روش تحقیق کشور در رشته های روانشناسی و علوم تربیتی، مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. داده ها از طریق تحلیل تم و بر اساس شش مرحله ای که برون و کلارک (2006) پیشنهاد دادند (آشنایی با داده ها، تولید کد های اولیه، جستجو برای تم ها، بازنگری تم ها، تعریف و نام گذاری تم ها و تهیه گزارش) مورد تحلیل قرار گرفتند. تحلیل مصاحبه ها نشان داد چالش های اساسی در آموزش روش تحقیق در رشته های علوم تربیتی و روانشناسی را می توان در سه حیطه ی کلی برنامه درسی، عناصر نقش آفرین در برنامه ی درسی و مشکلات ساختاری قرار داد. برنامه ی درسی مضامینی از قبیل درس و تعداد واحدها، محتوا و منابع، تدریس و ارزشیابی را شامل می شود. عناصر نقش آفرین شامل دانشجو و استاد است، و جنبه های ساختاری گسترش بی رویه ی آموزش عالی و الزامات و زیرساخت ها را در برمی گیرد.

برنامه های درسی در نظام آموزش عالی، مؤلفه ای کلیدی برای دستیابی به اهداف آموزشی است. در این بین، تدوین و تنظیم برنامه درس روش تحقیق جامع و روزآمد، از دغدغه های مهم در نظام های آموزش جهان است و تدریس این درس را به مسأله ای پیچیده و چالش آفرین تبدیل کرده است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی مؤلفه های برنامه درسی روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی رشته آموزش زبان انگلیسی در دانشگاه های دولتی ایران و مقایسه آن با اهداف مندرج در سند برنامه درسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. این پژوهش، با رویکردی کیفی و به روش اسنادی و با استفاده از فن تحلیل محتوا انجام شد. در پژوهش حاضر، بر اساس نمونه گیری هدفمند و با استفاده از نرم افزار MAXQDA؛ 28 برنامه درسی از 23 دانشگاه بررسی و تحلیل شد. در ادامه، از طریق کدگذاری استقرایی و قیاسی و تعیین یک چارچوب، از اهداف، محتوا و روش های سنجش و ارزشیابی دوره های روش تحقیق، تصویری ارائه و نتایج به دست آمده با برنامه درس وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مقایسه شد. بر پایه نتایج، بین اهداف و سرفصل های سند وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و برنامه های درسی بررسی شده، همسویی زیادی وجود دارد. نتایج پژوهش همچنین، نشان داد که سند پیشگفته می تواند در نحوه تهیه و تدوین برنامه های درسی درس روش تحقیق، تأثیر چشمگیری داشته باشد. در پایان نیز برای اصلاح سند و انجام تحقیقات بیشتر پیشنهادهایی ارایه شده است.