مطالب مرتبط با کلیدواژه

مرزبان نامه


۲۱.

کتابشناسی مرزبان نامه

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۰ فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۷۵) 112 - 134

کلیدواژه‌ها: مرزبان نامه سعد الدین وراوینی ک‍ت‍اب‍ش‍ن‍اس‍ی نثر فارسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۳ تعداد دانلود : ۶۵۳
کتابشناسی حاضر مجموعاً 459 اثر را با موضوع مرزبان نامه سعدالدین وراوینی درمی گیرد و در سه بخش جدا گانه دربردارنده 110 مقاله، 232 کتاب و 117 پایان نامه است. این مقاله از حوزههایی چون ادبیات، لغت، نسخه شناسی، نگارش، زبانشناسی، دستور زبان، شرح متون، تاریخ، سیاست، جامعه شناسی، فرهنگ، فلسفه، سیاست و... به مرزبان نامه میپردازد. بی شک در دسترس بودن چنین فهرست هایی برای پژوهندگان دستمایه کاووشی درخوری را فراهم می آورد.
۲۲.

نگاه سیاسی- تعلیمی به حکایت شتر و شیر پرهیزگار در مرزبان نامه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال یازدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴۱ 141 - 157

کلیدواژه‌ها: مرزبان نامه نگاه سیاسی حکایت شتر شیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۰ تعداد دانلود : ۴۰۹
مرزبان نامه از جنبه های مختلف در تاریخ تمدن ایران و جوامع اسلامی اهمیّت داشته است. این کتاب نگرش به انسان و اجتماع را در جامعه سنّتی مدّنظر قرار داده است. بیشتر داستان های مرزبان نامه تمثیلی و به زبان جانوران بیان شده است. دلیل عمده استفاده از شخصیّت های حیوانی احتمالاً محتوای سیاسی و اجتماعی می باشد. داستان های مرزبان نامه عملکرد قدرت در جوامع را نشان می دهند. با تجزیه و تحلیل حکایت می توان ساختار فرهنگ سیاسی و تأثیر آن را بر رفتارهای فردی و اجتماعی بررسی کرد. فرهنگ سیاسی حاکم در جامعه با روابط انسانی در ارتباط است. در این حکایت، شخصیّت های تمثیلی، شخصیّت های جانشین شونده محسوب می شوند، یعنی حیوان جانشین فکر، خُلق و خو و مفاهیم مورد نظر نویسنده و آورنده داستان شده است. در این پژوهش شیر به عنوان نماد قدرت، در رأس هرم قدرت قرار می گیرد و نیرویی که سبب می شود شیر در چنین جایگاه و مرتبه ای قرار گیرد، زورمندی، قدرت و تسلّط او بر دیگران است. حاکم یا فرمانروا در سلسله مراتب قدرت، باید وظایف و مسئولیّت ها را به اشخاصی واگذار نماید که شایستگی، لیاقت و توانایی لازم برای انجام آن کارها را داشته باشند، و همانند خرس در بدو ورود به دربار شیر بر هم زننده نظم و امنیّت نباشند. از زاویه تعلیمی هم می توان به زیان ظلم و ستم و عاقبت ستمکاران ستم پیشیه و زیاده خواهان محال اندیش که در پی حفظ جان، موقعیّت سیاسی و مرتبه ای برای خود هستند اشاره کرد.
۲۳.

مقایسه ساختارِ مرزبان نامه و کلیله ودمنه (با تکیه بر نمود اندیشه هند و ایرانِ باستان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات شبه قاره سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۳۸ 177 - 194
تعداد بازدید : ۱۷۵۳ تعداد دانلود : ۸۷۹
مرزبان نامه به شیوه کلیله و دمنه مشتمل بر حکایات و افسانه های حکمت آمیز است و از زبانِ انسان ها و وحوش نوشته شده است. این مؤلفه ها به همراه شیوه نگارشِ کتاب باعث شده است تا این اثر را تقلیدی از کلیله و دمنه بدانند و اهمیّتِ آن را بیش تر در فنّ نگارشِ آن قلمداد کنند، در صورتی که وقتی زیرساخت و ساحتِ محتواییِ این دو کتاب را مقایسه کنیم، در خواهیم یافت که زیرساختِ فکری شان به دلیلِ دیدگاه حاکم بر آنها، بسیار متفاوت است. پژوهشِ حاضر در پیِ پاسخ به این پرسش است که آیا اندیشه حاکم بر مرزبان نامه تحتِ تأثیرِ جهان بینیِ ایرانِ باستان است و یا فرهنگ و اندیشه هندیِ حاکم بر کلیله و دمنه؟ یافته های حاصل از این پژوهش که به روشِ مقایسه ای - تحلیلی و با نگاهی به زیرساختِ فکریِ هر دو اثر، به انجام رسیده، نشان می دهد که دیدگاهِ حاکم بر مرزبان نامه بر خلافِ کلیله و دمنه - دیدگاهی مثبت نگر است؛ به گونه ای که بیشترِ داستان های آن، دارای پایانِ خوبی هستند. زیرساختِ فکری مرزبان نامه بر اساسِ فلسفه مزدیسنا - فلسفه پیروزی نیکی بر بدی - و جهان بینیِ ایرانی شکل گرفته است و بر همین بنیاد، این اثر نه تنها تقلیدی محض از کلیله و دمنه نیست؛ بلکه تدوینی هدف مند و آگاهانه است.
۲۴.

بررسی مفهوم سازی نیروهای ذهنی انسان در مرزبان نامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و گویش های غرب ایران سال هشتم بهار ۱۳۹۹ شماره ۲۸

کلیدواژه‌ها: معنی شناسی شناختی مفهوم سازی استعاره مفهومی نیروهای ذهنی مرزبان نامه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۵ تعداد دانلود : ۱۲۵۸
پژوهش حاضر مفهوم پردازی نیروهای ذهنی انسان در مرزبان نامه را بررسی کرده است. این بررسی به روش توصیفی- تحلیلی و به صورت کتابخانه ای انجام شده است. بر اساس یافته های پژوهش، در مرزبان نامه مفهوم سازی نیروهای ذهنی به طور عمده بر بنیاد حوزه های مبدأ انسان، شیء و ماده، پدیده های طبیعی، ظرف و حیوان انجام پذیرفته است؛ همچنین از (58) استعاره مورد بررسی، بیشترین استعاره در حوزه مبدأ انسان بوده است. چنین می نماید که شناخته شده بودن اعتبار و اهمّیت انسان، سبب شده که از رهگذر انتقال ویژگی ها و خصوصیات انسانی به نیروهای ذهنی، بر نقش این نیروها به مثابه عناصر مهمّی تأکید ویژه شود؛ همچنین در همه موارد، نگاشت از ساختار عینی به ساختار ذهنی صورت پذیرفته است و بدین روش ویژگی ها و خصوصیات حوزه مفهومی عینی به مثابه حوزه مبدأ قرار گرفته و شناخت از حوزه مفهومی ذهنی و انتزاعی حاصل شده است.
۲۵.

بررسی و مقایسه کیفیت آموزه های تعلیمی در حکایت «مناظره دیو گاوپای با مرد دینی» از روضه العقول با حکایت «دیو گاوپای و دانای دینی» از مرزبان نامه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: جستارنامه ادبیات تطبیقی سال سوم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۹ 138-154

کلیدواژه‌ها: روضه العقول مرزبان نامه دیو گاوپای و مرد دینی آموزه های تعلیمی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۳ تعداد دانلود : ۳۶۳
در گستره ادب فارسی، مسائل تعلیمی و اندرزی از جایگاه مهمی برخوردار است، به طوری که نفوذ و سیطره آن را در همه گونه های ادبی شاهد هستیم. در این بین، برخی آثار کاملاً بر این مبنا نوشته شده اند که مجموعه ای از اخلاقیات را در قالب داستان به مخاطب انتقال دهند که در این بین، روضه العقول و مرزبان نامه قابل توجه اند. در این پژوهش، با تکیه بر روش توصیفی -تحلیلی و استناد به منابع کتاب خانه ای، حکایت «مناظره دیو گاوپای با مرد دینی» از روضه العقول با حکایت «دیو گاوپای و دانای دینی» از مرزبان نامه به لحاظ بازنمایی آموزه های تعلیمی، تحلیل و مقایسه شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که دو نویسنده بیش از همه بر آموزه های «خردورزی و علم آموزی» و «نکوهش دنیا و دنیاستیزی» تأکید کرده اند. همچنین، ملطیوی به مسائلی چون: «نکوهش غرور و خودبرتربینی؛ نیکوسخنی؛ زهدگرایی و پرهیزگاری؛ خدامحوری و توکل به حق تعالی؛ قناعت ورزیدن و اهمیت راست گویی و راست کرداری» اشاره کرده و وراوینی هم، از اندرزهایی چون: «نکوهش گرایش به هوی و هوس؛ ممکن الخطا بودن حواس آدمی و نکوهش تقدیرگرایی و تسلیم بودن» سخن گفته است. این بررسی مشخص نمود که تنوع و فراگیری اخلاقیات در روضه العقول افزون تر است که این امر می تواند ناشی از حجم بیشتر تألیف ملطیوی باشد.
۲۶.

بررسی اندیشه های ایرانشهری در مرزبان نامه

نویسنده:
منبع: ادبیات پهلوانی (ادبیات حماسی سابق) سال اول پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۲ ۱۲۳-۱۵۴

کلیدواژه‌ها: شاهی آرمانی مرزبان نامه عدالت فره ایزدی اَشَه خرد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲۹ تعداد دانلود : ۴۶۱
مرزبان نامه یکی از شاهکارهای کلاسیک ادبیات فارسی است که به واسطه پیوند عمیق و اثر بخشش با فرهنگ و هویت ایرانی سرشار از اندیشه های ایرانشهری است. در این پژوهش سیر و تداوم اندیشه های ایرانشهری را که در لابه لای افسانه و حکایت های مرزبان نامه نظیر: شاهی آرمانی، همبستگی دین و فرمانروایی، عدالت، آرمانشهر، راستی و اشه و... آمده است مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در اندیشه ایرانشهر پادشاه مهمترین رکن اصلی جامعه است به گونه ای که آن را نماینده خدا بر روی زمین می-دانستند زیرا معتقد بودند که جامع صفات الهی است بدین ترتیب از دو جنبه الهی و انسانی برخوردار بوده است. پادشاه در اندیشه ایرانشهر علاوه بر تأیید الهی باید از دانش، خرد، فرّه ایزدی، و دیگر بایستگی-های پادشاهی از جمله؛ نژاد و تبار، عدالت و غیره برای مشروعیت بخشیدن پادشاهی خود برخوردار باشد. از این رو در این پژوهش سیر و تداوم اندیشه های ایرانشهری و بایستگی های شاهی آرمانی را که در کتاب مرزبان نامه آمده مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
۲۷.

نقد ترجمه عربی مرزبان نامه براساس نظریه آنتوان برمن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ترجمه در زبان و ادبیات عربی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۲ 261 - 290

کلیدواژه‌ها: نقد ترجمه مرزبان نامه قصص الأمیر المرزبان علی لسان الحیوان آنتوان برمن تحریف متن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۲ تعداد دانلود : ۶۹۰
ترجمه یکی از راه های ایجاد تعاملات فرهنگی بین ملّت ها است. در این میان، وظیفه مترجم ارائه ترجمه ای صحیح و درست است. نظریه پردازان ترجمه الگوها و مدل های متفاوتی را برای ارزیابی ترجمه ها ارائه کرده اند. ارزیابی و سنجش ترجمه براساس مدل ها و الگوهای ارائه شده سطح کیفی متن ترجمه شده و ویژگی های مثبت و منفی آن را آشکار می سازد. از این رو، میزان مقبولیت ترجمه یک اثر ادبی زمانی مشخص می شود که طبق این الگوها مورد ارزیابی قرار گیرد. در این جستار، ترجمه عربی مرزبان نامه با عنوان «قصص الأمیر المرزبان علی لسان الحیوان» براساس 9 مورد از موارد نظریه سیستم تحریف متن «آنتوان برمن» با روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مترجم با وجود آشنایی با زبان فارسی گاه در فهم، دریافت و انتقال مطالب موفق نبوده است و با وجود تلاش های مترجم، شکاف معنایی و نارسایی در معادل گزینی در ترجمه وی به چشم می خورد. در میان مؤلّفه های مورد بررسی، دو مؤلّفه غنازدایی کمّی و کیفی بیشترین بسامد و مؤلّفه تخریب ضرباهنگ کلام کمترین بسامد را داشته است. علّت اصلی این امر و فاصله گرفتن مترجم از متن اصلی را باید در نوع متن مبدأ و جنبه ادبی و فنّی آن و عدم اشراف و تسلّط کامل مترجم بر زبان فارسی دانست.
۲۸.

جستاری در شناخت مؤلف راستین مرزبان نامه تبری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۸۶ 189 - 205

کلیدواژه‌ها: مرزبان نامه مؤلف مرزبان نامه مرزبان بن رستم بن شروین مرزبان بن شروین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۰ تعداد دانلود : ۳۷۷
مرزبان نامه کتابی است مشتمل بر حکایت ها و تمثیل ها که مرزبان آن را به زبان قدیم تبرستان نوشت. در سال 598 ه .ق. محمدبن غازی ملطیوی و در نیمه نخست قرن هفتم، سعدالدین وراوینی آن را به فارسی برگرداندند و یکی از مهم ترین آثار ادب فارسی ساختند. اثری که با وجود ارزش و شهرت فراوان، همچنان در هویت نگارنده آن جای تردید است؛ عنصرالمعالی کیکاوس، صاحب قابوس نامه و ابن اسفندیار، صاحب تاریخ تبرستان، مؤلف مرزبان نامه را «مرزبان بن رستم بن شروین» می دانند اما سعدالدین وراوینی، مؤلف آن را «مرزبان بن شروین» ذکر می کند که داعیه سلطنت نداشت اما پدرش شروین همان پادشاه پنجم باوندیه کیوسیّه است. قدما و متأخرین نیز هریک نظراتی در این باب داده اند. پژوهش حاضر که به روش کتابخانه ای انجام شده، پس از تحلیل و نقد نظریات مطرح شده، با استناد به منابع تاریخ تبرستان به اثبات می رساند که گفته وراوینی در ذکر نام مؤلف مرزبان نامه درست است؛ نه قول عنصرالمعالی کیکاوس و ابن اسفندیار.
۲۹.

مسئله دیوِ گاوپای و دانای دینیِ مرزبان نامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای ادبی تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۰۹ 69 - 84

کلیدواژه‌ها: مرزبان نامه دیوگاوپای و دانای دینی متون پهلوی اوستا زرتشت و اهریمن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۵۳ تعداد دانلود : ۶۶۴
داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینی» از مشهورترین و بحث برانگیزترین داستان های مرزبان نامه و داستانی بلند است که تمامِ بابِ چهارم را به خود اختصاص داده است. بُن مایه این داستان رنگ و بوی اساطیری دارد و روایتِ آن را می توان در پیوند با الگوهای روایی-اساطیریِ ایرانی دانست. همین موارد نظرِ پژوهشگران را به خود جلب کرده و باعث شده است نظرهای مختلفی در موردِ داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینی» بیان و ارایه شود. در ادامه پس از خلاصه داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینی»، نگاهی به نقد و نظراتِ ارایه شده در موردِ این داستان می اندازیم و پس از بررسیِ این نظرات؛ نظرِ خود را با تحلیلی تاریخی-اسطوره ای به روشِ کتابخانه ای و اسنادی ارایه می دهیم. نتیجه حاصل از پژوهش نشان می دهد که بُن مایه داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینیِ» مرزبان نامه مناظره زرتشت و اهریمن است که از اوستا و منابعِ پهلوی گرفته شده و ساختارِ این داستان بر اساسِ کتابِ مینوی خرد پی ریخته شده است.
۳۰.

تحلیل مفاهیم اساطیری و نمادین درخت در مرزبان نامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۲ زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۶ 237 - 264

کلیدواژه‌ها: اساطیر درخت اشراق پریان مار نسب شناسی مرزبان نامه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۷ تعداد دانلود : ۴۲۶
درخت از همان آغاز خلقت به نوعی با زندگی انسان پیوند خورده و در اساطیر، آیین ها و باورهای مردم نقش مهمّی داشته است؛ و به دلیل ارتباط ادبیات با اساطیر در متون ادبی نیز بازتاب داشته است؛ یکی از متون ادبی فارسی که درخت بازتاب وسیعی در داستان های آن داشته مرزبان نامه است. در این مقاله مفاهیم اساطیری و نمادین درخت در مرزبان نامه مورد بررسی قرار گرفته است. فرض نویسندگان بر این بوده است درخت در داستان های مرزبان نامه علاوه بر کارکرد ادبی، دارای کارکرد اساطیری و اعتقادی و آیینی است. مبتنی بر ایده مذکور و با تحلیل محتوایی داستان ها این فرضیه اثبات شده است؛ با این توضیح که دَه ویژگی اساطیری درباره درخت در مرزبان می توان مشاهده کرد؛ از قبیل درخت کیهانی، اشراق (آگاهی بخشی)، شفادهی و درمان بخشی، ارتباط درخت با پریان، ارتباط با مار، نقش درخت در تعیین سرنوشت، پناهگاه بودن درخت، ارتباط درخت با نسب شناسی، پرستش درخت، سخنگویی درخت. کاربرد گسترده مفاهیم اساطیری درخت در مرزبان نامه فرضیه تألیف شدن کتاب در عهد ساسانیان و در زمان انوشیروان ساسانی را تقویت می کند. به علاوه مقدس و محترم بودن درخت در نظر انسان ها و حضورش در زندگی آنها ناشی از نیاز انسان ها به درخت به عنوان منبع غذایی و دارویی بوده است. روش پژوهش توصیفی تحلیلی و از نظر فضای انجام کار کتابخانه ای است.
۳۱.

اخلاق مدیریّتی در مرزبان نامه و نصیحه الملوک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های اخلاقی سال یازدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۴۴) 267-300

کلیدواژه‌ها: اخلاق مدیریتی نصیحه الملوک سعدی مرزبان نامه وراوینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۴ تعداد دانلود : ۴۱۵
نصیحه الملوک سعدی و مرزبان نامه، اثر مرزبان بن رستم که بعدها توسط وراوینی، به نثر فنّی پیچیده ای آراسته و نگارش یافت، دو اثر از گنجینه تاریخی ادب فارسی محسوب می شوند که هر کدام از آن ها به سبک و شیوه ی مخصوص به خود، مبانی و اصول مدیریّتی و الگوهای اخلاقی مدیریّتی را که در آن دوران، به شدّت در تشابه و تقارن با طرق کشورداری و حکمرانی بوده، نشان داده اند. در هر دو اثر، لزوم مراعات و پاسداشت آموزه های اخلاقی و دینی و متخلّق بودن پادشاه به فضایل و خصلت های پسندیده ی اخلاقی چون احسان و بخشش، عدل و انصاف، اعتدال و میانه روی، خوش خُلقی و مردم داری و نظایر آن، گوشزد شده است. هم چنین، توجّه به اطرافیان و زیردستان، چگونگی رفتار و سلوک با آنان، کیفیّت مراوده و رفتار با بخش ها و طبقات مختلف مردم و نیز چگونگی مواجهه با دشمنان و بدخواهان، از مهم ترین و عمده ترین مسائلی بوده است که این دو اثر، بدان پرداخته اند. مطالعه ی این آثار به روشنی نشان می دهد که سعدی در نصیحه الملوک، بی هیچ تکلّف و اطنابی، مقصود خود را در قالب نصایحی کاملاً روشن و صریح و خطاب به حاکم و سلطان جامعه بیان کرده است درحالی که در مرزبان نامه، این مهم با استفاده از زبانی فنّی و به شدّت متکلّف و سنگین و مشحون از صنایع مختلف ادبی و در قالب تمثیلات و افسانه هایی از زبان حیوانات و جانوران مختلف و در لفافه ی سخنان چندپهلو و رمزگونه بیان شده است که البته با وجود اختلافات و تفاوت هایی در دو اثر، می توان قرابت و مشابهت بسیاری را در مفاهیم و مضامین کلی و بنیادین آن ها که عبارت از چگونگی مدیریّت، سیاست و حکمروایی بوده است یافت.
۳۲.

تحلیل انتقادی گفتمان مرزبان نامه براساس نظریه نورمن فرکلاف (مطالعه موردی: داستان زیرک و زروی)

نویسنده:
منبع: مطالعات داستانی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 189 - 206

کلیدواژه‌ها: نورمن فرکلاف مرزبان نامه گفتمان قدرت زبان کنشگران وجهیت افعال

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۶۱ تعداد دانلود : ۵۴۳
تحلیل انتقادی گفتمان یکی از مباحث مهم در گفتمان سیاسی و اجتماعی است که چگونگی تبلور و شکل گیری معنا و پیام واحدهای زبانی در ارتباط با عوامل درون متنی بررسی می کند. مرزبان نامه، به عنوان یک متن کهن، یکی از متون تمثیلی ایران قبل از اسلام است که نویسنده در آن، به آسیب شناسی موضوعات اجتماعی - سیاسی روزگار خود یا دوره های قبل پرداخته و از این رهگذر ضمن اینکه به گونه ای فرهنگ را منتقل کرده، به کمک زبان و قدرت آن، به تولید اندیشه های سیاسی روزگار کمک شایانی کرده است. این نگارش بر آن است که با تکیه بر آرای فرکلاف، به چگونگی بازنمایی گفتمان انتقادی متن داستان «زیرک و زروی» بپردازد. مقاله به شیوه توصیفی- تحلیلی و بر اساس چارچوب نظری فرکلاف، در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به ارتباط لایه های گفتمان و پیوند زبان و جامعه پذیری جامعه از رهگذر حکایات می پردازد. حاصل سخن این است که این متن، ضمن اینکه نقش مهمی در انتقال عقاید و ارزش های حاکم بر جامعه دارد، گفتمان گفتاری و کرداری شخصیت های داستان، در خدمت تثبیت اندیشه سیاسی نویسنده است و فضای فکری و قدرت امکانات موجود در گفتار، توضیح چرایی تولید این متن با توجه به سیاست حاکم است.
۳۳.

«بررسی عنصر روایتگری در مرزبان نامه»

نویسنده:
منبع: تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۳ زمستان ۱۳۹۰ شماره ۱۰ 65 - 86

کلیدواژه‌ها: مرزبان نامه راوی روایت شنو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۲ تعداد دانلود : ۲۶۳
از آن جایی که مرزبان نامه، یکی از امّهات آثار تعلیمی کهن پارسی است، به سبب شیوه ی روایت گری و بعد تعلیمی از جایگاه ویژه، برخوردار است. این مقاله سعی دارد به تحلیل جایگاه راوی در روایت و داستان های مرزبان نامه بپردازد. در این مبحث، نشان داده شده که روایت گری در مرزبان نامه با یک راوی صورت نگرفته است. راوی کسی است که قصّه از زبان او نقل می شود. این راوی می تواند به طور آشکار یا پنهان در قصّه حضور داشته باشد. راوی هر روایت در سطحی ویژه قرار می گیرد، در نتیجه برای روایت شنو نیز می توان سطوحی را در نظر گرفت (در حقیقت روایت شنوها در هر روایت متفاوت اند). زیرا هر روایت همان طور که راوی دارد، ناگزیر در مقابل روایت شنو (مخاطب) نیز دارد. روایت شنو با خواننده ی داستان متفاوت است. همچنین راوی نسبت به چگونگی حضور در داستان، می تواند درون داستانی یا برون داستانی باشد و از طرف دیگر راوی بر اساس نسبتی که با داستان دارد، دخیل در داستان یا جدا از داستان است.  
۳۴.

نگاهی به تمثیل های نمادین در مرزبان نامه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۷ پاییز ۱۳۹۴ شماره ۲۵ 127 - 140

کلیدواژه‌ها: تمثیل های نمادین جانوران مرزبان نامه مسائل اخلاقی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۹ تعداد دانلود : ۳۲۴
یکی از معروف ترین تمثیل ها، تمثیل حیوانی است که فرنگیان به آن فابل می گویند و آن را یکی از انواع ادبی می دانند، در فابل قهرمانان حکایت جانوران اند که هر کدام نماینده طبقه ای از مردم جامعه هستند. کتاب مرزبان نامه از شاهکارهای نثر مصنوع از زبان حیوانات و به تقلید از کلیله و دمنه نوشته شده است. مؤلف کتاب هنرمندانه و با دید وسیع اجتماعی و فرهنگی، توانسته است از قهرمانان داستان ها که همان جانوران هستند، به عنوان ابزاری مناسب برای طرح عقاید خود بهره ببرد. با تأمل در داستان ها به نظر می رسد مسائل اخلاقی بسیار حکیمانه و پند آموز بیان شده اند و هیچ نکته منفی که حاوی پیامدهای بد اخلاقی باشد، دیده نمی شود.
۳۵.

دیالکتیک در باب اول مرزبان نامه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۹ تابستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲ 10 - 28

کلیدواژه‌ها: مرزبان نامه تمثیل ساختارشکنی دیالکتیک

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۱
در این مقاله سعی بر آن است  تا با روش تحلیل ساختارشکنانه ی دریدا باب اول مرزبان نامه را – که به شیوه ی حکایت در حکایت است_ ساختارشکنی کنیم و پیوندش را با دیالکتیک هگل نشان دهیم. شخصیّت های اصلی این باب، مرزبان و دستور هستند. نگرش ساختارشکنانه ی دریدا برای ما روشن می سازد که بین این دو شخصیّت به ظاهر متضاد، ضدیتی وجود ندارد. در واقع این دو همچون دو همکار یا دو هم بازی هستند که وجود آن ها برای کامل شدن متن ضروری است. حکایات و سخنان ایراد شده توسط این دو شخصیّت، دیالکتیکی را می سازد که تزها، آنتی تزها و سنتزهایش را قاب بندی کرده ایم. این باب دارای دوازده وضعیت در هم تنیده است که همان سخنان ملک زاده و دستور است که در نه قاب مشخص و نشان داده شده است که جنگی بین ملک زاده و دستور نیست. بلکه خویش کاری این دو همکار این است که متن را به سرانجام برسانند. بنابراین دو شخصیت دستور و مرزبان، دو شخصیت حقیقی متضاد نیستند بلکه دو تمثیل از نیروهای متفاوت در جهان هستند که به وسیله این دو نیروی متضاد، جهان در گردش و تکامل است.
۳۶.

وراوینی بر خوان تمثیلی متنبی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۹ تابستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲ 69 - 93

کلیدواژه‌ها: مرزبان نامه وراوینی متنبی امثال اشتراکات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۳ تعداد دانلود : ۳۱۱
 مرزبان نامه یکی از کتب مهم ادب پارسی و از جمله شاهکارهای نثر به شمار می رود، که با انشایی مصنوع و مزّین و در عین حال در اغلب موارد به طرزی ساده، بسیار فصیح و زیبا نگارش یافته است. این اثرِ ارزنده، توسّط مرزبان بن رستم بن شروین، یکی از شاهزادگان طبرستان، به گویش طبری به رشته تحریر درآمده و در قرن ششم و اوایل قرن هفتم، به دست نویسنده و ادیب گرانقدر، سعدالدیّن وراوینی از لهجه طبریِ باستان به زبان فارسی دری، آراسته به صنایع لفظی و معنوی و اشعار تازی و پارسی و امثال و اخبار بازنویسی شده است. مرزبان نامه از نوع ادب تمثیلی (فابل) محسوب می شود و نوع نثر آن، فنّی است. امثال عربی و پارسیِ فراوانی در این کتاب گرانقدر یافت می شود. یکی از شعرایی که از اشعارش در مرزبان نامه به عنوان شاهد و مثال استفاده شده، شاعر پرآوازه عرب، متنبی است. وی از شعرای دوره عبّاسیان، در اوایل قرن چهارم هجری است، که صاحب این گنجینه نفیس از امثال و حِکَم وی در نگارش اثرش بهره برده است. حتّی مضامین مشترکی بین امثال متنبی و امثالی که در مرزبان نامه وجود دارد، مشاهده می شود. در این پژوهش سعی بر این است، اَمثال و حِکمی که در این دو اثر دارای تشابه و اشتراکاتی است، تطبیق، بررسی و شناخته شود.
۳۷.

بررسی تمثیل در دو داستان کلیله و دمنه و مرزبان نامه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۹ زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۴ 27 - 45

کلیدواژه‌ها: تمثیل انواع تمثیل کلیله و دمنه مرزبان نامه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۵ تعداد دانلود : ۳۶۵
تمثیل از انواع ارزشمند ادبی است که در ادب فارسی کاربرد دیرینه ای دارد؛ بنابراین هدف از پژوهش حاضر، بررسی تمثیل و انواع تمثیل آن، در چهار داستان کلیله و دمنه و مرزبان نامه است. داستان های «موش و گربه» و «زاغ و مار» از کلیله و دمنه و داستان های «موش و مار» و «موش با گربه» از مرزبان نامه است. در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، نمودار بسامدی نیز رسم شده است. حاصل بررسی های انجام شده این است که هر سه گونه فابل، پارابل و اگزمپلوم در این داستان ها یافت شد و در این میان غلبه با اگزمپلوم بوده است. از میان انواع اگزمپلوم، مثل، ضرب المثل و تحریف شده آن، سخنان و امور مشهور یافت شد. همچنین فابل و اگزمپلوم در کلیله و دمنه بسامد بیشتری داشته است.
۳۸.

کاربرد مکر و مکراندیشی در حکایت های تمثیلی جانوران در مرزبان نامه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۱۱ تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴۰ 43 - 63

کلیدواژه‌ها: حیوان تمثیل مرزبان نامه مکر حکایت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۸ تعداد دانلود : ۲۹۵
حیوانات با ایفای نقش تمثیلی و نمادین جدای از اینکه، موجب غنای محتوا و جذابیّت حکایت ها می شوند، شاعران و نویسندگان متون نظم و نثر از رویکرد تمثیلی نقش آنها، بیشتر برای تحقق اهداف اخلاقی، تعلیمی، اجتماعی و سیاسی سود می جویند. در این حکایت ها بیشتر از مصلحت اندیشی، حزم، مکر اندیشی، حرص و طمع، ترک هوی و هوس، تدبیر و عمل در کارها سخن می رود. در این مقاله، ملاک انتخاب حکایت ها حضور شخصیّت های حیوانی فعّال در حوادث و ماجراهاست. اغلب در این گونه حکایت ها شخصیّت حیوان تنها سخن می گوید، گاهی مطابق طبیعت حیوانی عمل می کند و انگیزه های حیوانی دارد و گاهی انگیزه ها و اعمال نسبت داده شده به انسان را در بر می گیرد. هر حیله و چاره اندیشی مثمر واقع نمی شود، بلکه باید با مشورت خردمندان همراه باشد. در پژوهش حاضر که به شکل بنیادی بر اساس مطالعات کتابخانه ای و به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است، نشان داده شده است که مکر به صورت فریفتن حریف عملی می شود و قهرمان در اصل از یک خطای ادراکی او که مبتنی بر عادت است، استفاده می کند. این تحقیق برتری مکر وحیله را بر زور و قدرت و شجاعت گوشزد می کند و یادآوری می کند: آنان که با چاره اندیشی و تدبیر به مقابله با دشمن می روند، پیروزتر از کسانی هستند که تنها به تیغ تیز و زور بازو متکی هستند.
۳۹.

زیبایی شناسی صنعت حلّ در مرزبان نامه با تأکید بر آیات قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال سیزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۵۱) 49 - 65

کلیدواژه‌ها: مرزبان نامه سعدالدین وراوینی زیبایی شناسی صنعت حل آیات قرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۵ تعداد دانلود : ۳۰۷
یکی از اسلوب های بلیغ و بدیع سخن آرایی در مرزبان نامه که عرصه وسیعی برای سخن پردازی و نازک اندیشی های نویسنده فراهم آورده، صنعت حلّ است. وراوینی از همه ظرفیّت ها و اقسام گوناگون این صنعت برای ایجاد عبارات و آراستن کلام بهره برده و در این میان، غلبه با حلّ آیات قرآنی است. توجه به صنعت حل برای شناخت دقایق زیبایی شناختی و معنایی مرزبان نامه ضروری است. این مقاله به روش توصیفی    تحلیلی به زیبایی شناسی این صنعت مهم ادبی در این کتاب می پردازد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که حلّ آیات قرآنی یکی از مهم ترین ویژگی های سبکی و برجسته ترین وجوه زیبایی سخن در مرزبان نامه است که به آن غنای واژگانی و محتوایی بخشیده و باعث تناسب، انسجام و ایجاز بیشتر عبارات آن شده است. وراوینی در اغلب موارد، به حلّ فراتر از یک آیه نظر داشته و پاره ای از کلمات برجسته یک سوره یا آیات همجوار را در محور افقی و عمودی عبارات خود حل کرده است؛ گاهی نیز با این صنعت، بین واژگان مشترکِ برخی آیات در سوره های مختلف، ولی با زمینه معنایی مرتبط، پیوند برقرار کرده است؛ سپس حاصل آن را در تلفیق واژگان عبارات یا ساخت ترکیبات تشبیهی، استعاری، کنایی و... به کار گرفته است. بسیاری از واژگان حل شده در مرزبان نامه در حکم نشانه هایی برای فهم دلالت های ضمنی متن است.
۴۰.

بازشناسی مؤلفه های دگردیسی در ترجمه ابن عربشاه از مرزبان نامه با تکیه بر الگوی وینه و داربلنه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ترجمه در زبان و ادبیات عربی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۴ 9 - 37

کلیدواژه‌ها: ترجمه الگوی وینه و داربلنه مؤلفه های دگردیسی مرزبان نامه فاکهه الخلفاء

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۲ تعداد دانلود : ۲۴۴
ترجمه، بازسازی و بازآفرینی یک متن در زبانی دیگر است که مستلزم تسلط کامل مترجم به عناصر و دلالت های درون و برون زبانی متن مبدأ و نیز دلالت ها و نشانه های متنی و غیرمتنی زبان مقصد است و به معادل یابی و انتقال واحد ها و صورت های زبانی محدود نمی شود. ارتباط تنگاتنگ میان زبان فارسی و عربی باعث دادوستدهای پرشماری بین این دو زبان شده که از جمله آن ها ترجمه کتاب «مرزبان نامه» سعدالدین وراوینی توسط ابن عربشاه در سده نهم است. ابن عربشاه در ترجمه خود، رویکردی اقتباسی و آزاد اتخاذ کرده و کوشیده با ایجاد دگردیسی و بازآفرینی متن اصلی بر ترجمه خود، لباس تألیف بپوشاند. پژوهش پیش رو با تکیه بر الگوی وینه و داربلنه و با هدف ارزیابی و کیفیت سنجی ترجمه ابن عربشاه و تبیین میزان بهره گیری او از مؤلفه های ترجمه اقتباسی سامان یافته است. با توجه به گستردگی حجم کتاب، باب پنجم آن به عنوان پیکره پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. برآیند پژوهش نشان داد که «فاکهه الخلفاء» ترجمه ای اقتباسی از مرزبان نامه است و مترجم با کاربست معادل های همسو با زبان مقصد، جایگزین کردن عبارات ساده به جای ساختارهای پیچیده، افزایش و کاهش معنای واژگان، زبان ترجمه را عادی و طبیعی کرده است. در تطبیق ترجمه ابن عربشاه با الگوی وینه و داربلنه نیز مشخص شد که مترجم از رهگذر ترجمه غیرمستقیم و با بهره گیری از تکنیک های جابه جایی، تغییر بیان، معادل یابی و اقتباس، دگرگفتی دیگر از اثر گرانسنگ «مرزبان نامه» ارائه داده است. مؤلفه جابه جایی پربسامدترین مؤلفه است و دو مقوله اطناب و افزوده سازی بیشتر در سطح عبارت و جمله به کار رفته و اطناب گویی باعث شده در مجموع حجم فاکهه الخلفاء نسبت به مرزبان نامه افزایش یابد. مؤلفه تغییر بیان پس از جابه جایی، پرکاربردترین مؤلفه است.