انجمن حجتیه

سؤال اصلی این مقاله آن است که انسان منتظر از دیدگاه امام خمینی و انجمن حجتیه چه تفاوتی با هم دارند. از این رو با استفاده از اسناد و مدارکی که در این حوزه وجود دارد و با روش تحلیل اسنادی تلاش میشود به این سؤال پاسخ داده شود. سابقه انسان منتظر به قبل از تولد امام زمان(عج) برمیگردد. این وعده که حکومت عدل توسط امام آخر زمان برپا میشود را پیامبران از همان ابتدا، به امت خود وعده میدادند. اما آنچه منظور از انسان منتظر در این مقاله است، به طور عام از دوران غیبت کبری به بعد و به طور خاص دوره معاصر را در نظر دارد. از این رو در این مقاله به بررسی دو دیدگاه انجمن حجتیه و امام خمینی در مورد انسان منتظر پرداخته شده است. یافتههای این مقاله آن است که انسان منتظر از دیدگاه انجمن حجتیه انسانی است که نه تنها تشکیل حکومت در دوران غیبت را محکوم میکند بلکه انسان منتظر باید برای پیشبرد اهداف خود در سایه تقیه و صبر با حکومت جور نیز موافقت زبانی کند. گریه زیاد از دوری حضرت و همچنین صدقه دادن برای سلامتی حضرت از دیگر ویژگیهای انسان منتظر از نگاه انجمن حجتیه است. حال آنکه امام مهمترین و بدیهیترین تکلیف انسان منتظر را تشکیل حکومت عدل و همچنین قیام در برابر حکام جور میداند.

بررسی معنای انتظار در دو گفتمان ایستایی و غیرانقلابی و گفتمان پویا و انقلابی و همچنین تأثیر معنای انتظار و انگاره های برخاسته از این مفهوم در نوع رفتار و کنشگری انسان در یک جامعه عصر غیبت، موضوعی است که هدف مطالعات بسیاری از جمله هدف پژوهش حاضر قرار گرفته است. این نوشتار با استفاده از شیوه توصیفی تحلیل اسنادی به تحلیل گفتمانی موضوع پرداخته است. آنچه مسئله پژوهش حاضر را مطرح می سازد، تأثیر انتظار در عصر غیبت بر کنشگری انسان است؛ موضوعی که مرزبندی های مشخصی را در میان معتقدان به حضور فعال و غیرفعال در عصر غیبت ایجاد نمود و درصدد پاسخ به این پرسش است که انسان در مفصل بندی گفتمانی گفتمان های فکری برآمده از انتظار در عصر غیبت، چه هویت و کنشی را به دست می آورد؟ آنچه پژوهش به دنبال ادعای آن است این مطلب است که برداشت پویا و انقلابی از انتظار در عصر غیبت که آیینه و انعکاس آن را می توان در نظریات امام خمینی استناد نمود، فرایندی از سازوکارهای اساسی برای پیشبرد اهداف آرمانی و مفصل بندی عناصر هویتی مطلوب از انسان و کنشگری آن در جامعه اسلامی و مسئولیت پذیری صحیح در فراهم سازی بسترهای ظهور منجی عالم را ایجاد نمود. موضوعی که با کنشگری منفعلانه و نگرش های تقلیل گرایانه رویکردهای ایستایی به معنای انتظار در عصر غیبت به صورت شاخص در اندیشه فکری انجمن حجتیه، ناسازگاری کامل دارد.

قیام عاشورا از دیرباز در میان مکاتب مختلف شیعی، محور مباحثات علمی بوده است. آثار پدیدآمده در این زمینه، بازتاب دهنده مبانی فکری و باورهای پدیدآورندگان این آثار است. پژوهش حاضر، با هدف شناخت میزان اثرگذاری مبانی فکری انجمن حجتیه بر برداشت آنان از قیام کربلا، بر پایه کتاب رمز عاشورا اثری منتسب به این گروه صورت گرفته است. نتایج این تحقیق که به شیوه توصیفی تحلیلی و بر پایه نظام های تولید معرفت برآمده از مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی مورد پذیرش انجمن انجام گرفته، نشان می دهد که انجمن حجتیه شناخت و تبیین قیام عاشورا را به طور مطلق از دایره علوم عادی بشری خارج نموده و راهی جز پذیرش تعبدی این بخش از زندگی سیدالشهدا(ع) برای رسیدن به شناخت ابعاد گوناگون نهضت آن حضرت پیشنهاد نمی دهد.

انجمن حجتیه با هدف تبلیغ دین، پاسخ به شبهات، مقابله با نفوذ و گسترش فرقه بهاییت در جامعه ایران شکل گرفت. اما مبانی اعتقادی شان که با ایجاد انحرافات گوناگون، توصیه به خمودی و بی عملی بود، نشاط دینی را از مسلمانان سلب می نمود، از همان ابتدا با معارف اسلامی و گفتمان اصیل قرآنی منافات داشت. تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ گوئی به این سوال اصلی است که مبانی انجمن حجتیه براساس سیر نزول تحولی فهم قرآن کریم چگونه قابل بررسی است. برداشتی غیرپویا از اصل تقیه، مقوله مهدویت، انتظار و تشکیل حکومت اسلامی قبل از ظهور، در اندیشه انجمن حجتیه شکل گرفت که سیر نزول تحولی فهم قرآن کریم در دعوت اسلامی و چالش های پدید آمده در مسیر آن خلاف ادعاهای ایشان را ثابت می دارد. نتایج و یافته های این تحقیق حاکی از آن است که خداوند براساس سیر نزول قرآن در طول بیست و سه سال رسالت پیامبر(ص)، با روش تربیتی تحول آفرین در سبک زندگی افراد و جوامع بشری، جهت دستیابی به تکامل افراد، و با در نظر داشتن تحولات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی سیر نزول آیات، و همگامی قرآن با دوره های پیشرفت اسلامی، نشان می دهد قرآن کریم متنی منفعل نسبت به فرد و اجتماع و به طور کلی محیط پیرامونش نیست، بلکه با هدف تغییر و تحول فرد و جامعه، در

انجمن حجتیه از جمله مراکزی است که اندیشه انتظار منفعل در دوران غیبت را تبلیغ و ترویج می کند. نظر به آنکه گرایش مذکور در تضاد با جریان فرهنگی انقلاب اسلامی و نظام برخاسته از آن است، می تواند پیامدهای منفی در جامعه اسلامی به همراه داشته باشد. از این رو در جریان پژوهش حاضر بر آن شده ضمن شناسایی مهم ترین مؤلفه های این اندیشه، به میزان گرایش جوانان شهر تهران به آن پرداخته شود. برای گردآوری داده ها، در بخش تاریخی از روش اسنادی و کتابخانه ای و در بخش میدانی از شیوه پیمایش و ابزار پرسش نامه استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده ها نیز در بخش تاریخی با بهره مندی از روش تحلیل محتوای کیفی و در بخش میدانی با روش آماری صورت گرفته است. نتایج تحقیق گویای آن است که مخالفت با برپایی حکومت اسلامی در دوران غیبت، جدایی دین از سیاست، عدم مبارزه با ستمگران و مفسدان در عصر غیبت، بدعت شمردن فلسفه و عرفان، مخالفت وحدت با اهل تسنن و غیره، از مهم ترین مؤلفه های این اندیشه به شمار می رود. ضمناً این یافته ها حاکی از آن است که از نظر گرایش به مؤلفه های یادشده، 6/21 درصد از پاسخ گویان در سطح بسیار کم، 5/30 درصد در سطح کم، 37 درصد در سطح متوسط، 1/9 درصد در سطح زیاد و 8/1 درصد در سطح بسیار زیاد قرار دارند. در مجموع، با توجه به میانگین حاصله می توان گفت گرایش به مؤلفه های یادشده در بین جوانان شهر تهران در سطح کم ملاحظه می شود.