اعتباریات

امروزه با توجه به بسیاری از مسائل بنیادین علوم اجتماعی که حول دوگانگی برساخت واقعیت به وجود آمده اند، شاهد طیف گسترده ای از نظریات پیرامون ماهیت ساختار اجتماعی هستیم، به گونه ای که از یک سو واقع گرایانی نظیر دورکیم، ساختار اجتماعی را واقعیتی عینی و مسلط بر عاملیت های انسانی برشمرده که بایستی تحت ضوابط خاصی کشف شوند و در سوی دیگر برساخت گرایانی چون برگر و لاکمن، ساختار اجتماعی را برساخته ای اجتماعی دانسته اند که انسان ها بنا بر قرارداد خاص خود، آن را ایجاد کرده اند. در سنت پژوهشی فلسفه اسلامی، سیدمحمدحسین طباطبایی نیز برای فهم ماهیت ساختار اجتماعی، نظریه ای را تحت عنوان «اعتباریات» ارائه کرده که به رغم تأکید بر اعتبار ساختار اجتماعی (نه کشف و نه ساخت)، این موضوع را تبیین می نماید. در پژوهش حاضر، نخست مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی به تبیین مبانی معرفتی دیدگاه دورکیم، به عنوان برجسته ترین نماینده واقع گرایی و دیدگاه برگر و لاکمن، به عنوان شاخص ترین نمایندگان برساخت گرایی، پرداخته خواهد شد. در پایان، با بهره گیری از رهیافت تطبیقی و بهره مندی از ظرفیت نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، نشان داده خواهد شد که ساختارهای اجتماعی، اعتباریاتی بعد از اجتماع هستند که در خلال یک فرایند تدریجی و با تعیین محدوده ای مشخص از نقش ها و روابط اجتماعی، کنش های عاملیت های انسانی را در جهت میل به اهداف و غایات مطلوبشان کنترل و اداره می نماید.

عصرحاضر را باید عصر سردرگمی در میان پیشنهادهای گوناگون و گاه متناقض در خصوص روش ها و رویکردهای گوناگون آموزش و تربیت اخلاقی نامید، چراکه از یک سو رویکردهای سنتی اعم از سکولار و دینی به باد انتقاد گرفته شده و پس از تحمل برچسب هایی مانند تلقینی بودن، بی توجهی به یافته های روانشناسان در رشد اخلاقی، استبدادی بودن، جزمی بودن، متکی بودن بر اقتدار مربی به جای تأکید بر خودمختاری فاعل اخلاقی و بی توجهی به آزادی اندیشه توسط مربیان و پژوهشگران تربیتی و اخلاقی کنار نهاده شده اند بررسی نظریه اعتباریات علامه طباطبایی نشان می دهد که این نظریه به ابعاد گوناگون رفتارها، ارزش ها، الزام ها و انگیزه های اخلاقی توجه دارد و بنابراین می تواند مبنای نظری مناسبی برای سامان دهی اصول و راهبرد های تربیت اخلاقی باشد. بر همین اساس، در پژوهش حاضر، نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، به عنوان مبنای نظری موردنیاز، جهت ارائه و تبیین راهبرد ها و اصول تربیت اخلاقی مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده است که راهبردهای تربیت اخلاقی را که علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان به تبیین آن ها پرداخته اند، با این نظریه مطابقت داده شده و درنهایت با استخراج اصول تربیت اخلاقی از نظریه اعتباریات علامه، چگونگی عملیاتی کردن راهبردهای اخلاقی مذکور به گونه ای هماهنگ با نطریه اعتباریات تبیین گردد.