گزارش تاریخی

جنگ شماره 17238 کتابخانه مجلس، موسوم به زینه المجالس، شامل 369 فریم (730 صفحه)، از جنگهای خوب دوره صفوی است و مانند غالب آنها، حاوی اشعار فراوانی از شاعران در متن و حاشیه، و نیز شماری رساله و متن های کوتاه ادبی است. بعلاوه، تعدادی فرمان و نیز چند گزارش تاریخی در آن است که برای روشن کردن برخی از نکات تاریخ ایران مهم هستند. اصل این جنگ، باید حوالی سال 1107 تا 1134 در حوالی خراسان به ویژه در نیشابور و حوالی آن توسط شخصی از ایل بیات فراهم آمده باشد. به همین دلیل، فرامینی که در آن آمده، غالبا از شاه سلطان حسین و عمدتا در حوزه خراسان و هرات است. همین طور چند گزارش تاریخی حساس هم از پانزده سال پایانی عصر صفوی و درباره آشوب های خراسان است که جالب می نماید. نویسنده در گزارش پیش رو، مروری بر این جنگ و محتوای آن داشته و برخی از یادداشت های تاریخی و نیز چند فرمان از شاهان صفوی را ارائه داده است.

مساله من در این مقاله بررسی دیدگاه بِرَون، ریپْکا، لِوی، و آربِری است که نصیرالدین طوسی را خائنی بی اخلاق می دانند. من با تحلیل فلسفی و اتخاذ رویکردی معرفت شناسانه نشان می دهم که استدلال تاریخی ایشان سه خلل بزرگ دارد. نخست اینکه در برخی مقدمات مفاهیم/احکام ارزشی را گنجانده اند. دوم اینکه نتیجه ای حاوی مفاهیم/احکام ارزشی گرفته اند. سوم اینکه گزارش های تاریخی یادشده از سوی ایشان نه دقیق و کامل است نه در بافت آن زمان نگریسته شده و نه حتی با توجه به سراسر آثار و زندگی خود نصیرالدین طوسی ذکر شده است. نگاهی تاریخی ما را به این نتیجه رهنمون می شود که ارایه این دیدگاه از سوی ایشان دو دلیل عمده دارد. نخست اینکه تا پیش از ۱۹۶۸ پژوهش های محققانه زیاد و دقیقی درباره نصیرالدین طوسی و تاریخ و زمانه او انجام نشده بود. دوم اینکه هم طوسی شخصیتی پیچیده و جالب است هم زمانه و رویدادهای دوران زندگی او.