مبلغان

تبلیغ دینی، به معنای دعوت عالمانه، خالصانه و روشمند مردم به سوی خداوند و پیام های او و قراردادن مردم در مدار تقرّب به حق تعالی، بهترین عمل از نگاه قرآن است. مبلّغان دینی باید در ویژگی های اعتقادی، اخلاقی و رفتاری، پیامبرگونه باشند تا در دریافت و ابلاغ پیام خدا همچون پیامبران موفق باشند. اگر مبلّغان دینی در ویژگی های اعتقادی و اخلاقی دچار آسیب و کاستی باشند، نمی توانند در کار خود توفیقی حاصل کنند و آسیب ها و کاستی های مخاطبان خود را برطرف نمایند. مقصود از مسائل اخلاقی مبلغان کاستی ها و رذایل اخلاقی است که یک مبلغ دینی با آنها مواجه است و با وجود آن نمی تواند به وظیفه ی حرفه ای خود عمل کند. مسائل اخلاقی مبلّغان دینی بر اثر عوامل گوناگونی پدید می آیند؛ پاره ای از مسائل اخلاقی مبلّغان مستقر، مانند رعایت نکردن امانت در تبلیغ دین، سیاست زدگی و علم زدگی، ناشی از ضعف دانش دینی است، پاره ای دیگر، مانند ناتوانی در تأثیرگذاری و تحول آفرینی، برخاسته از ناآراستگی عملی به فضائل دینی و محتوای دین است، دسته ای از مسائل، مانند نداشتن خلوص نیّت و عوام زدگی، شهامت نداشتن در ارائه پیام الهی و ترس ازدست دادن موقعیت، در مشکلات مالی ریشه دارد و دسته ای دیگر، مانند جدّیت نداشتن در ابلاغ پیام دین، رفتارهای تصنّعی، نداشتن مهارت های لازم تبلیغی و فقدان مهارت مخاطب شناسی، ناشی از فقدان علاقه ذاتی به تبلیغ دینی است.

با ظهور سلسله صفوی در ایران، تغییرات سیاسی، اجتماعی و مذهبی فراوانی به وجود آمد. به رسمیت شناخته شدن مذهب تشیع اثنی عشری به عنوان مذهب اصلی و مورد حمایت در ایران، روابط و مناسبات حکومت صفوی با گروه های مذهبی غیر مسلمان از جمله مسیحیان را نیز تحت تاثیر قرار داد. مسیحیان که در این زمان شامل ارامنه، گرجیان و مبلغان مذهبی می شدند نیز وارد گونه ی خاصی از تعامل با حکومت و شرایط جدید شدند. در این میان مواضع و سیاست های مذهبی شاهان عصر صفوی نسبت به اقلیت مسیحی در ایران این عصر حائز اهمیت است. هر چند این موضوع در پژوهش های موجود به صورت فشرده و غالبا توصیفی مطرح شده ولی هدف از این نوشتار این است که به طریق توصیفی و تحلیلی، با بهره مندی از روش تحقیق تاریخی و استفاده از منابع دست اول و پژوهش ها ی روشمند این مساله را مورد بررسی قرار دهد.

امروزه، عصر بازگشت به اسلام، بیداری و احیای تمدن اسلامی است. پویایی تمدن اسلامی، با نقشه راه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، به عنوان دکترین نظام جمهوری اسلامی ایران توسط رهبر فرزانه انقلاب مطرح گردید. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و مطالعه اسنادی، در صدد تبیین نقش مبلغان دینی و ارائه راهکار باورمندسازی و پویایی تمدن اسلامی از منظر رهبر انقلاب است. یافته های پژوهش حاکی از این است که نیل به این تمدن، دارای چند مرحله پیروزی انقلاب اسلامی، تشکیل نظام، دولت، کشور اسلامی و امت یا تمدن اسلامی است که نقش مبلغان دینی در باورمندسازی و باور به امکان تحقق و پویایی تمدن اسلامی، با نقشه راه «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» بسیار حیاتی است؛ زیرا روحانیون با جهاد تبیین و ترویج بیداری اسلامی، زمینه ساز تحقق انقلاب اسلامی برآمدند که خمیرمایه اولیه ساخت هویت تمدنی را فراهم نمود و با شکل دادن به نظام و دولت اسلامی، در پی تشکیل کشور و تمدن اسلامی، در قالب تمدن نوین اسلامی ایرانی با الگوی مزبور هستند. عمدتاً دو راهکار اقدامات نظری و عملی، بسترساز باورمندی به پویایی تمدن اسلامی، به عنوان مهم ترین نقش مبلغان دینی در هدایت و بارومندسازی تحقق تمدن اسلامی در سه ساحت دینی، سیاسی و اجتماعی است.

در وضعیت جاری ِجامعه ایران، در تبلیغ دینی و تعاملات آن با حوزه های گوناگون اجتماعی، چالش های متعددی را می توان مشاهده کرد که توجه به آن ها حائز اهمیت است. این پژوهش با هدف اصلی شناخت آسیب ها و مسائل جاری تبلیغ دینی در حوزه های علمیه انجام گرفته است. روش انجام پژوهش از نوع ترکیب روش های کیفی و کمی و جمع آوری اطلاعات از طریق تکمیل پرسشنامه نهائی در بین 73 نفر از نخبگان امور تبلیغی حوزه علمیه مشهد انجام شده است. یافته های تحقیق در شش مقوله اصلی تبلیغ دینی و به تفکیک گروه های نخبگی ارائه شده است که پس از تجمیع همه آن ها مسائل تخصصی نبودن تبلیغ و بی توجهی به تقویت خِرَدگرائی و عقلانیت دینی به عنوان مهم ترین مسائل فعلی حوزه تبلیغ دینی معرفی شده است. متناسب با نتایج تحقیق نیز برخی پیشنهادهای اجرائی نیز ارائه شده است که به خصوص بر توسعه و تنوع بخشی تحقیقات مشابه و انجام مطالعه طولی این موضوع در بازه های زمانی خاص تأکید شده است.