پژوهش های زبان شناسی: نظریه و کاربرد

پژوهش پیشِ رو از منظر نظریه بی ادبی کلامی کالپپر (1996 و 2011) به بررسی شیوه های آسیب رساندن به وجهه زنان در سینمای دهه 90 ایران پرداخته است. هدف نخست این پژوهش یافتن انواع بی ادبی کلامی در مواجهه با زنان بود. هدف دوم نیز به بررسی چگونگی تاثیرگذاری بافت اجتماعیِ مرتبط با بی ادبی کلامی علیه زنان پرداخته است. هدف سوم پژوهش تحلیل چگونگی بازتولید یا نقد نظام مردسالار با توجه به الگوهای بی ادبی کلامی است. ازآنجاکه رابطه ای دوسویه میان سینما و جامعه وجود دارد، سینمای دهه 90 به عنوان بستر بازتاب دهنده شرایط فرهنگی-اجتماعی زنان در جامعه امروز ایران مورد توجه واقع شد. یافته ها نشان می دهد که از میان پنج الگوی بی ادبی کلامی، بی ادبی مثبت و بی ادبی منفی رایج ترین انواع بی ادبی کلامی به کاررفته علیه زنان در سینمای دهه 90 است که الگوی نخست بیشتر علیه زنان طبقات متوسط و مرفه و الگوی دوم علیه زنان طبقه فرودست استفاده شده است. همچنین برخی آثار به بازتولید وضع موجود و برخی دیگر نیز به نقد آن پرداخته اند.

این پژوهش به بررسی طرح واره های تصریفی فعل فارسی درچارچوب صرف ساختی می پردازد و عدم تقارن صورت و معنا را درشماری از طرح واره های تصریفی فعل و نیز برخورد رویکرد ساختی را با تنوعات در رفتار تصریفی افعال فارسی تحلیل می نماید. بدین منظور130 ریشه واژگانی فعلی از فرهنگ زانسوگردآوری و نمونه هایی از افعال با روشی توصیفی-تحلیلی بررسی شده اند. به کمک طرح واره های ساختی و وراثت پیش فرض، مشخصه های تصریفی هر فعلی از طرح واره ساختی مسلّط برآن به ارث گرفته می شود و این مشخصه ها به همراه ستاک فعلی متناسب به عنوان یک کلِّ واحد تحقق صوری می-یابندکه با یک واحد معنایی درتناظر هستند. با این شیوه، می توان تصریف فعل فارسی را در عین تنوعات صوری ومیزان متفاوت انگیختگی میان صورت و معنا به شیوه ای منسجم تبیین کرد. از این رو، به جای تمرکز بر قواعد واج- واژی فراوان، تکواژ صفر و توجیه پدیده های صرفی گوناگون می توان از مفهوم ساخت و فرض وجود تمایز بُعد صوری از بُعد معنایی در ساخت تصریفی فعل بهره برد و تحلیلی تعمیم یافته ارائه داد، اگرچه چالش آن این است که تحلیل دستوری از ساخت تصریفی فعل فارسی را تاحدّی نامقیّد می سازد.

اگرچه پژوهش در حوزه رده بندی متون ادبی به دو گروه بسته و گشوده با اقبال فراوانی روبرو شده است، اما متن پژوهی از منظر مفاهیم «خواندنی» و «نوشتنی» در رویکرد انتقادی و تأویلی رولان بارت کمتر صورت پذیرفته است. بدین منظور دو داستان کوتاه «فارسی شکر است» از مجموعه یکی بود یکی نبود اثر جمالزاده و «س.گ.ل.ل.» در مجموعه سایه روشن اثر هدایت انتخاب شده اند. این مطالعه با نگاهی تطبیقی دو اثر مذکور را در تقابل با یکدیگر قرار می دهد و سعی می کند مولفه های این دو نوع متن را در آنها بیابد. خوانش پیش رو بر آن است ویژگی های متن خواندنی را در داستان «فارسی شکر است» و سپس شاخصه های متن نوشتنی را در داستان «س.گ.ل.ل.» نمایان سازد. بدین منظور، با اهتمام به «تحلیل متنی»، متون نام برده را بر اساس قاعده «رمزگان نشانه شناختی پنجگانه» مورد بررسی قرار می دهد. داستان های منتخب جداگانه تحلیل شده اند و یافته های پژوهش صرفاً معطوف به دو داستان مذکور است.

داستان های عامیانه از مناسب ترین قالب های آموزش فارسی به غیر فارسی زبانان هستند. هدف پژوهش بهره گیری از ادبیات عامه در آموزش فارسی به غیر فارسی زبانان بر اساس رویکرد متن محوراست. چارچوب نظری پژوهش، تلفیقی است از 3 نظریه منطقه تقریبی رشد ویگوتسکی(1987)، فرضیه درونداد قابل فهم کراشن(1985) و عوامل یادگیری کامبورن(1995). چارچوب عملی پژوهش، چرخه سه مرحله ای لازار(1993) در تدریس متون ادبی است. به این منظور 10درس نامه از متون مختلف ادبی با درون مایه ادبیات عامه تهیه شده است. روش گردآوری اطلاعات به صورت پرسش نامه بوده است. گویه های پرسش نامه منتخبی از کانینگزورث، میکلی و مدرس ساخته بوده است. پایایی پرسش نامه بر اساس مدل فورنل و لارکر(1981) محاسبه و مورد ارزیابی قرار گرفته است. روایی پرسشنامه نیز بر اساس ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید. نتایج پژوهش نشان داد متون معاصری که حاوی مفاهیم عامه هستند حدود 90درصد تاثیرگذاری بر زبان آموزان داشته اند، در مقابل متون عامه قدیمی از تاثیرگذاری حدوداً 70درصدی در فرایند آموزش برخوردار هستند.

فرایند نحوی همپایگی که غالباً برای آن دو نوع سازه ای و غیرسازه ای را بر می شمرند، همواره در مطالعات زبانی مورد توجه زبان شناسان بوده است. هدف از پژوهش حاضر که از نوع توصیفی-تحلیلی است، بررسی کاهش تکیه ای و ساخت حذف در انواع ساختار همپایه از منظر دستور شناختی لانگاکر است. داده های موردبررسی در این پژوهش از دو گونه فارسی معیار و محاوره ای گردآوری شده اند. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که در دستور شناختی به هنگام ترکیب دو همپایه با یکدیگر، عناصر موجود در همپایه دوم که با هم تراز هایشان در همپایه اول همپوشانی مفهومی دارند یا دچار کاهش تکیه ای می شوند، یا از همپایه دوم به طور کامل حذف می شوند و نمود آوایی نخواهند داشت، در عوض آن عناصر واژگان و ساخت هایی که در همپایه دوم با ساختی در همپایه نخست همپوشانی مفهومی نداشته باشند، دارای برجستگی تکیه ای بیشتری می شوند. مفهوم تمایزگذار در تحلیل داده های این پژوهش از اهمیت بالایی برخوردار است؛ بدین معنی که محتوای بیان شده در یک پنجره بندی در پنجره متقدم آن ظاهر نمی گردد. نکته مهم اینکه در پنجره ء دوم ساختار های حذف و همپایه، عبارتی که خودش بند نیست، در قیاس با موردی که بند است خوانش شبه بند پیدا می کند. همچنین بررسی های انجام شده در این پژوهش نشان می دهد که جایگاه تمایزگذار زمانی که بند پایه را وقفه دار می کند در ساختار های مورد بررسی دارای اهمیت است. به بیان ساده تر تمایزگذار مستقیماً پس از ضدتمایزگذار می آید.

در پژوهش حاضر، شأن و منزلت اجتماعی زبان ها و گویش های ایرانی برکاربرد تنوعات گونه ای از منظر واقعیت های شناختی پشت پرده ی کاربرد واقعی زبان، در چارچوب نظریه لکتال مورد بررسی قرار گرفته است. ابزار به کارگرفته شده در این پژوهش، پرسشنامه پیمایشی محقق ساخته و مصاحبه می باشد. داده های زبانی از 314 شرکت کننده به صورت نیمه تصادفی از جامعه زبانی دارای اصالت های قومی- زبانی 10 قوم ایرانی گرداوری شده است. شرکت کنندگان امکان انتخاب یک گونه زبانی (گونه زبانی مادری یا گونه زبانی معیار) در 2 حوزه داخل خانواده (گفتگو با پدر و مادر، خواهر و برادر، همسر و فرزند) و حوزه خارج از خانواده (گفتگو با همکاران، مدرسان، همکلاسان و مردم کوچه و بازار) را دارند. برای سنجش گویه های پرسشنامه از مقیاس لیکرت، برای پایایی، از آلفای کرونباخ، برای دریافت نتایج آماری از آزمون کای دو، برای همبستگی از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. در نهایت 54/83 درصد از گویندگان گونه های زبانی در تهران، به دلیل مولفه قدرت، اعتبار بخشی گونه معیار، فرار از قضاوت های منفی مخاطبین تهرانی و نیز کسب وجهه اجتماعی، در گفتار روزانه، گونه معیارزبان فارسی را برگزیده اند. به لحاظ مولفه هویت، گویندگان زبان ها به خصوص لک ها و کردها، احساس هویت قوی تری نسبت به گونه زبانی مادری دارند.