۱.
کلیدواژه‌ها:
شأن نزول قرآن ازدواج فقه تفسیر نکاح
از جمله تحقیقات مؤثر در زمینه شأن نزول و فقه، بررسی تأثیر شأن نزول آیات قرآن در برداشت های فقهی است. نگارنده در این مقاله به دنبال آن است که به بررسی تأثیر شأن نزول در برداشت های فقهی در محدوده آیات ازدواج از دیدگاه فریقین بپردازد.
شأن نزول می تواند مصادیق احکام کلی در آیات را مشخص نماید. از جمله تأثیرات شأن نزول در برداشت های فقهی عبارت است از: درک تناسب میان احکام موجود در آیات قرآن، تبیین علل، فلسفه احکام الهی، تبیین واژگان مبهم در آیه، محدود کردن معنای آیه به گروه یا زمانی خاص.
۲.
کلیدواژه‌ها:
آل فرعون فرعون عبرت قصص قرآن
هدف قرآن، عبرت پذیری از اقوام گذشته است. یکی از این اقوام، قوم فرعون است. بسیاری از اصول و سنّت هایی که خداوند متعال در سرتاسر این کتاب شریف، به صورت کلّی بیان فرموده است، در داستان قوم فرعون به چشم می خورد. نگارنده در این جستار، نخست، آل فرعون و گستره کاربرد آن را در آیات قرآن بررسی کرده و در ادامه به تبیین ویژگی های اخلاقی، فرهنگی، عقیدتی و رفتاری آنان در قرآن کریم و تفاسیر فریقین پرداخته و در نهایت، از عذاب ها و گرفتاری های آل فرعون در دنیا و آخرت، سخن به میان آورده است.
۳.
کلیدواژه‌ها:
میثاق غلیظ ازدواج وفاداری پیوند روحی
با تبلیغ فرهنگ جوامع غربی، خانواده و عنصر مهم وفاداری در معرض تهدید و آسیب جدی قرار گرفته است. در جامعه اسلامی برای پایداری نهاد خانواده توجه به آموزه های قرآنی و لزوم کاربست آن در رابطه زناشویی ضروری می نماید. قرآن از ازدواج با تعبیر «میثاق غلیظ» یاد کرده است. بر اساس آن، ازدواج یک تعامل روحی روانی شمرده می شود. هم چنین ازدواج بر این اساس، پیمان محکمی به شمار می رود که باید محبت و انسانیت، محور ارتباط زن و شوهر باشد. قرآن نیز یادآوری خاطرات شیرین میان زن و شوهر را مفید می داند. این عوامل می تواند از مؤلفه های وفاداری در قرآن محسوب شود.
۴.
کلیدواژه‌ها:
ذلک الکتاب تِلْکَ آیاتُ الْکِتاب لوح محفوظ خاستگاه الهی قرآن
یکی از تعابیر بحث انگیز قرآن، «ذلک الکتاب» و موارد مشابه آن است که در آغاز برخی از سوره های قرآن آمده است. بررسی ها در این مقاله که از طریق مقایسه چنین عبارتی در سوره های مربوط انجام پذیرفته، این نتیجه را حاصل کرده است که مفهوم و مشارالیه اسم اشاره «ذلک» و «تلک» در چنین تعابیری، قرآن موجود نیست؛ بلکه لوح محفوظ و علم الهی است. چنان می نماید که خاستگاه وجود چنین تعبیری در آغاز برخی از سوره های قرآن این بوده است که مشرکان راجع به منشأ قرآن تردید روا می داشتند و اظهار می کردند که آن از سوی خدا و فرشتگان نازل نشده؛ بلکه القائات شیاطین به پیامبر(ص) است.
۵.
کلیدواژه‌ها:
مجاز حقیقت روح معنا طباطبایی شنقیطی
استعمال مجاز، کنایه، استعاره و دیگر محسنات بدیعی در قرآن، از بارزترین جنبه های اعجاز بیانی قرآن شناخته شده است. اغلب اهل بلاغت و ادب، بر آن اتفاق نظر دارند؛ اما در میان مفسران اختلاف دیدگاه در به کارگیری آن در قرآن است. علامه طباطبایی، مفسر شیعی از موافقان و شنقیطی، مفسر سلفی معاصر منکر استفاده از آن در قرآن است؛ هرچند هردو بر اصل بودن استعمال حقیقی الفاظ قرآن توافق دارند و حتی الامکان مجاز و استعاره لفظی را بر نمی تابند؛ اما طباطبایی درصورتی که ظاهرلفظ منافی با معنای عقلی و ناسازگار با بافت کلمه باشد، قائل به مجازاست و با نظریه های متفاوت سعی بر توجیه استعمال الفاظ قرآن در ما وضع له و به نحو حقیقت دارند. به نظر می رسد، نظریه "روح معنا" از طباطبایی و نظریه "نفی مجاز" شنقیطی در لایه رویین با یکدیگر تلاقی می کنند؛ ولی تفاوت های اساسی دارند. در این مقاله این دو نظریه بررسی و مقایسه می شود. طباطبایی مجاز را به طورکلی انکار نکرده است؛ اما با توسل به نظریه «وضع الفاظ برای ارواح معانی» دایره کاربرد مجاز را در قرآن محدود کرده است و تنها درجایی که قرینه ای برخلاف ظاهر باشد، پای مجاز و استعاره را به میان کشیده است؛ اما شنقیطی با رویکرد کلامی اساساً آن را انکار کرده است.
۶.
کلیدواژه‌ها:
شهاب شیطان استراق سمع آسمان
موضوع مقاله حاضر، بررسی آیات مربوط به رجم شیاطین با شهاب آسمانی و واکاوی نظرهای تفسیری مختلف در این باره است. دیدگاه های متعددی در باره آن از سوی مفسران و متفکران مطرح شده است. در این نوشتار دیدگاه های مختلف مفسران و محققانی چند از جمله سید قطب، استاد مکارم، علامه طباطبایی، طبرسی، عبدالعلی بازرگان، طنطاوی، نصر حامد ابوزید، دکتر سروش بررسی می شود. برخی از مفسران این آیات را سربسته تفسیر کرده وبرخی دیگر با تکیه به تفصیل، معانی ظاهری آیات و روایات را بررسی کرده اند. برخی هم آیات را با تکیه بر نظرهای کیهانی جدید تفسیر نموده اند. گروهی نیز بر تئوری های حدسی و احتمالی تکیه نموده اند. برخی دیگر معنای غیر ظاهری برای آیات بیان کرده و آنها را از باب تشبیه و مثل دانسته اند. در مقابل، برخی به تفسیرناپذیری این آیات قائل اند. در بین این دیدگاه ها دیدگاهی که این آیات را از باب مثل دانسته قابل تامل بوده و دیدگاهی که ظاهر آیات را با اکتشافات جدید علمی در زمینه کیهان شناسی تفسیر و توجیه می نماید، به صواب نزدیک تر به نظر می رسد.
۷.
کلیدواژه‌ها:
قصص قرآن روایت شناسی مطالعه تطبیقی سوره کهف سطوح روایت طرح
روایت شناسی، الگویی نظری و کاربردی برای تجزیه و تحلیل داستان ها از جمله داستان های قرآنی به شمار می رود. بهره گیری از نظریه های روایت شناسی و تئوری های آن مانند، سطوح روایی، طرح، داستان، متن روایی، شیوه روایی قصص، معانی و مبانی از شیوه های کارآمد برای تجزیه و تحلیل داستان های قرآن به حساب می آید. سوره کهف حاوی سه داستان ویژه در قرآن است که عبارت اند از: داستان اصحاب کهف، داستان حضرت موسی(ع) و خضر و داستان ذوالقرنین.
حاصل تحقیق آن است که طرحِ روایی قصص سوره کهف از منظر شیوه های تشکیل پیاپیِ سطوح روایی متعدد؛ آمیخته شدن و درهم تنیدگی این سطوح با یکدیگر؛ شکست های پی در پی خط روایت و تحلیل اپیزودیک بودن قصص در ظاهر و یکپارچه بودن آن ها در بطن سوره قابل توجه است.
۸.
کلیدواژه‌ها:
ذنب پیامبر مغفرت قواعد تفسیری مبانی تفسیری عتاب به پیامبر
از دیدگاه علم تفسیر، شرط لازم برای صحّت هر رأی تفسیری از جمله روایات تفسیری مطابقت با اصول و قواعد پذیرفته شده تفسیری است؛ از این رو تحلیل تفاسیر مأثور با قواعد تفسیری به صورت تطبیقی روشی مهم در بررسی میزان اعتبار آنهاست. ذیل آیه دوم سوره فتح، روایات و آراء تفسیری مختلفی در تبیین معنای «ذنب» و انتساب آن به پیامبر (ص) و «مغفرت» آن مطرح شده است. در این نوشتار هر یک از این آراء، دلالت ها و ملزومات معنایی آنها از ابعاد مختلف مطرح در علم قواعد تفسیر از جمله مطابقت آن رأی با ماده لغوی در مفردات و ترکیبات،قواعد ادبی، دلالت سیاقی، آیات و روایات هم مضمون، ضروریات و مسلّمات، گزاره های عقلی مورد تحلیل قرار گرفته و تلاش شده است، اعتبار هر یک از آراء مختلف نسبت به اصول عقلایی تفسیری سنجیده شود. به نظر می رسد، رأی تفسیری منقول از امام رضا (ع) نسبت به سایر آراء بیان شده، تناسب و توافق بیشتری با اصول تفسیری دارد.
۹.
کلیدواژه‌ها:
انفاق پنهانی انفاق آشکار اصحاب خیل اهل سنت شیعه امام علی (ع)
آیات بسیاری درقرآن وجود دارند که شأن نزول آنها در تفاسیر روائی شیعه، اهل بیت(ع) یا امام علی(ع) دانسته شده است؛ اما در تفاسیر اهل سنت بر افراد دیگری از جمله خلفای راشدین انطباق داده شده است. آیه 274 بقره یکی از این آیات است. آیه مذکور در تفاسیر اهل سنت، بر اصحاب خیل، عثمان بن عفان، عبدالرحمن بن عوف و ابوبکر مصادیق انفاق کنندگان منطبق شده است. بررسی ها در این مقاله نشان می دهد، روایات مورد استناد صحیح نیستند. این در حالی است که آیه مذکور به طرق متعدد از فریقین بر امام علی (ع) تطبیق داده شده است؛ به علاوه، این تطبیق با ظاهر آیه نیز هماهنگ است. مفسران اهل سنت و تشیع این آیه را عام دانسته اند. منتها مفسران شیعه کوشیده اند، آن را بر خصوص امام علی(ع) انطباق دهند و برخی از مفسران اهل سنت نیز تطبیق آن آیه بر امیرالمؤمنین علی (ع) مخدوش شمرده اند.
