۱.
کلیدواژه‌ها:
نسخه پژوهی نسخه یابی روش شناسی تصحیح
احیاء و انتشار متون خطی و آثار گذشتگان که در علوم مختلف اسلامی به یادگار مانده است، از مهم ترین راه هایی شناسایی و شناساندن فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی به شمار می رود و این زمینه مطالعاتی، از امور علمی و پژوهشی مهم است که اغلب بر پایه نقد و تحقیق و ترجمه بنیان نهاده می شود تا ارزش علمی و اعتبار آن ها مورد قضاوت قرار می گیرد. تصحیح و تحقیق نسخه های خطی ارزش فراوانی دارد و سبب می شود تا گنجینه ای از علوم، احیاء و در اختیار عموم و خواص قرار گیرد و چه بسا علوم ناب و دست نخورده ای در این خزائن خطی موجود باشد که از دسترس بشریت به دور مانده است. در این راستا لازم است پژوهشگران مطالعات قرآنی و حدیثی ضمن شناسایی نسخه های خطی، به احیاء و انتشار شایسته این آثار همت گمارند. مسئله اساسی مقاله فرارو، چگونگی نسخه پژوهی در موضوعات قرآنی و حدیثی و بایسته های آن است که با هدف تبیین این بایسته ها در سه محور کلی نسخه یابی، روش شناسی تصحیح و منابع کارآمد به نگارش در آمده است. مهم ترین حاصل بررسی این نوشتار آن است که نسخه پژوهی متون دینی به ویژه موضوعات قرآنی و حدیثی، از ضرورت های پژوهش علمی در عصر حاضر به شمار می رود و بایسته است......
۲.
کلیدواژه‌ها:
آیت الله سبحانی وثوق صدوری سند ضعیف انجبار
جایگاه والای حدیث و نقش مهم آن در معارف دینی، لزوم اطمینان از انتساب آن به معصوم7 را ضروری می نماید. اعتبارسنجی احادیث با شیوه های و سبک های مختلفی صورت می گیرد که هر کدام در نتایج بدست آمده، تأثیرگذار خواهند بود. بسیاری از احادیث اهل بیت:، در گذر زمان به علل گوناگون، دچار ضعف سند شده اند. ولی این دلیل محکمی بر کنارگذاردن احادیث ضعیف از گزاره های دینی نیست. پژوهش پیش رو به دنبال دستیابی به روش آیت اللّه جعفر سبحانی برای کارآمدی حدیث ضعیف است که به روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی- تحلیلی سامان یافته است. نتیجه پژوهش، نشان می دهد که ایشان برای این مقصود از: «تجمیع قرائن»، «شهرت عملی»، «تواتر اجمالی»، «تسامح در ادلّه سُنَن»، «تلقّی به قبول» و «شهادت صاحبان اثر بر صحّت احادیث» بهره می برند.
۳.
کلیدواژه‌ها:
علوم حدیث دانش رجال تراجم نگاری تعصبات مذهبی شمس الدین ذهبی
رجال پژوهی و تراجم نگاری، از جمله دانش های کلیدی علوم حدیثند. به کمک آنها، راویان احادیث، عالمان و شخصیّت های مؤثّر در تاریخ اسلام مورد باز شناسی قرار می گیرند. به علاوه، پژوهشگر حوزه حدیث، امکان اطلاع از وضعیّت راویان احادیث و سیره عالمان را از همین طریق می یابد. با توجّه به اهمیّت ویژه این دو دانش، پژوهش ضابطه مند در این عرصه نیازمند ضوابطی است که پرهیز از دخالت دادن باور ها و تعصبات مذهبی از مهم ترین آن ها به شمار می رود. این نوشتار، برآن است تا نشان دهد باور های مذهبی تا چه میزان در رجال پژوهی و تراجم نگاری دخیل و موثر است؟ بدین منظور تراجم عالمان اهل سنّت و راویان متهم به نَصب در آثار شمس الدّین ذهبی، مورّخ و محدّث برجسته اهل سنّت، مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش به روش تاریخی و رویکرد توصیفی تحلیلی به انجام رسیده است. در نتیجه، برخی از مصادیق تأثیرپذیری رجال پژوهی و تراجم نگاری ذهبی از تعصّبات مذهبیش با محوریّت بررسی راویان متهم به نَصب و تراجم نگاری عالمان اهل سنّت از مکاتب فقهی و کلامی مختلف، ارائه شده است.
۴.
کلیدواژه‌ها:
قرآن حدیث نهج البلاغه شاخصه های معنویّت تربیت
شناخت شاخصه های تربیت معنوی می تواند معیاری برای ارزیابی معنویّت جامع، اصیل و کارآمد باشد و افراد را از ورود به معنویّت های غیر کارآمد و یا کاذب باز دارد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سوال است که «از منظر قرآن و نهج البلاغه، شاخصه های مهم تربیت معنوی کدامند؟» با روش توصیفی-تحلیلی، مهم ترین شاخصه ها عبارتند از: «خردمند بودن باورها»، «التزام عملی به اوامر و نواهی»، «عدم دلبستگی به ظواهر دنیا»، «دلدادگی به امور آخرت» و «میانه روی در اندیشه و عمل» یافت شد. موارد یادشده را می توان ذیل عناوین «عقلانیّت»، «عبودیّت»، «بی اعتبار دانستن دنیا»، «آخرت گرایی» و «اعتدال» یاد کرد. این شاخصه ها از چنان ترازی برخوردارند که اگر در تربیت معنوی به طور کامل به آنها توجه نشود، معنویّت بدست آمده، ناتوان از تأمین آرامش پایدار و عمیق خواهد بود.
۵.
کلیدواژه‌ها:
روشهای تربیتی روسو تربیت تربیت و حضرت علی (ع) نهج البلاغه
تربیت صحیح انسان ها مسأله بسیار مهمی است که همواره در جهان مورد بحث و بررسی بوده است؛ و به همین دلیل طی سه قرن گذشته، اندیشمندان غربی درپی روشهای تربیتی برای موفقیت بشر بوده اند. روسو یکی از اولین اندیشمندان مؤثر در نظام تربیتی غرب استِِ؛و حضرت علی (علیه السلام) نیز حدود 14 قرن پیش روش های تربیتی مشابهی داشته است. در این مقاله علمی ترویجی، با استفاده از منابع کتابخانه ای به روش تحقیق کیفی و شیوه توصیفی تحلیلی و استنتاجی، موارد ناسازگاری روش های تربیتی روسو بادیدگاه امام علی (علیه السلام) در پنج بعد اجتماعی، عاطفی، عقلانی، جسمانی و دینی، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و با مقایسه آراء، موارد عدم تأیید روش های تربیتی روسو از دیدگاه امام استخراج و وجود الگوی تربیتی در اسلام یازده قرن قبل از روسو، به اثبات می رسد. در پرتو این تحقیق، مشاهده می شود در مورد روش های الگویی، عبرت، تمرین وعادت پذیری، محبت و ترحم، آزادی عمل، تشویق و تنبیه، احسان و نیکوکاری، چشم پوشی، اختلافی جزئی و در مورد روش های دور ساختن کودکان از اجتماع، مجازات طبیعی، تعلیم وتربیت منفی، انتظار بر طبق استعداد، داستان سرائی و جنبه دینی تفاوت عمده ای وجود دارد.
۶.
کلیدواژه‌ها:
نهج البلاغه اخلاق اخلاق هنجاری وظیفه گرایی غایت گرایی
نهج البلاغه، مجموعه ای از خطبه ها، نامه ها و سخنان امام علی (ع)، به عنوان یک منبع غنی از آموزه های اخلاقی و فلسفی، به بررسی دو رویکرد اصلی در اخلاق می پردازد: وظیفه گرایی و غایت گرایی. این مقاله به تحلیل و تبیین این دو رویکرد در نهج البلاغه می پردازد و نشان می دهد که چگونه امام با تأکید بر اصول اخلاقی، به تبیین وظایف فردی و اجتماعی پرداخته است. وظیفه گرایی به معنای انجام کارها بر اساس اصول اخلاقی است، بدون توجه به نتایج آن ها. در نهج البلاغه، امام بر اهمیت عدالت، صداقت و وفای به عهد تأکید می کند. این اصول بعنوان وظایف اخلاقی تلقی می شوند که باید بدون توجه به پیامدهایشان رعایت شوند. غایت گرایی براین اصل استوار است که ارزش یک عمل بر اساس نتایج آن سنجیده می شود. در نهج البلاغه، امام نیز به نتایج اعمال تأکید دارد و نشان می دهد که اعمال نیکو باید به خیر و صلاح جامعه منجر شود. این رویکرد در سخنانشان درباره اهمیت مشورت و همکاری در امور اجتماعی مشهود است. این مقاله نتیجه می گیرد که نهج البلاغه هر دو رویکرد وظیفه گرایی و غایت گرایی را در کنار هم مورد توجه قرار داده است. امام با تبیین اصول اخلاقی و تأکید بر نتایج اعمال، الگویی جامع برای زندگی اخلاقی ارائه می دهد.
۷.
کلیدواژه‌ها:
امیرالمؤمنین (ع) نهج البلاغه فتنه گری راهکارهای روانی بینش گرایش کنش
نهج البلاغه، به عنوان کتابی جامع در تربیت فردی-اجتماعی، به شکل ویژه ای به فتنه گری، عوامل و راهکارهای مقابله با آن پرداخته است. از آنجا که وقوع فتنه در هر دورانی ممکن است، سیره امیرالمؤمنین7 در مواجهه با آن می تواند به عنوان الگویی برای مقابله با فتنه های معاصر نظام اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی، در پی تبیین و شناسایی راهکارهای روانی برای مقابله با فتنه گری در نهج البلاغه است. این راهکارها به سه گروه «بینشی»، «گرایشی» و «کُنشی» تقسیم می شوند. راهکارهای بینشی، مثل کسب بصیرت، نصیحت پذیری و آمادگی برای وقوع فتنه های دنیا، به حوزه شناخت انسان مربوط می شوند. راهکارهای گرایشی، مثل صلح طلبی و بی اعتنایی به وسوسه های شیطانی به تمایلات انسانی و راهکارهای کنشی، مثل تقوا (جوانحی و جوارحی)، استمداد و استغفار از خداوند به رفتارهای انسانی مربوط می شوند. این راهکارها می توانند در مواجهه با فتنه های معاصر، نقش مؤثری ایفا کنند.
۸.
کلیدواژه‌ها:
ابوالربیع شامی رجال توثیقات عام توثیق تضعیف وثاقت قدح و جرح
ابوالرّبیع شامی از اصحاب امام صادق و امام باقر 8 و صاحب کتابی حدیثی است. روایات ایشان در کتب اربعه و سایر کتب روایی شیعه، به بیش از صد مورد در موضوعات مختلف دینی می رسد. در مورد وثاقت یا عدم وثاقت ایشان، اختلاف نظر وجود دارد. پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی- تحلیلی به طرح دیدگاه های موجود درباره مسأله حاضر پرداخته و نگارنده با بررسی نظرات مختلف و ادلّه هر یک از قائلان، با استفاده از روش تضارب آراء به نقد و بررسی هر یک از دلایل آنان پرداخته است. در نهایت، این پژوهش دلایل تضعیف ابوالرّبیع شامی را تمام ندانسته و با استناد به برخی از توثیقات عام، از جمله: «اعتماد شیخ صدوق به کتاب وی و کثرت نقل از آن»، «ذکر کتاب وی و طریق به آن توسط شیخ و نجّاشی»، «کثرت روایت اجلّاء و اصحاب اجماع از ابوالرّبیع» و «کثرت روایات ابوالرّبیع در کتب اربعه» وثاقت وی را ثابت دانسته است.
۹.
کلیدواژه‌ها:
سلم زیارت جامعه کبیره تسلیم امامان تسلیم مؤمنان اخبات
مفهوم «سِلم» از مفاهیم پرتکرار ادعیّه و زیارات و از اصلی ترین ارکان تولّی به معصومان: به شمار می آید. این مفهوم به معنای دریافت حالت خضوعی است که مؤمن در مسیر کسب آن از خواهش های نفسانی و خواسته های شخصی فاصله گرفته و به سوی حاکم نمودن خواسته خداوند و ائمّه اطهار: در نیّت، قلب و اعمال خود حرکت می کند. این مفهوم در زیارت جامعه کبیره صراحتاً در شش فراز به کار رفته است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که «سلم» در زیارت جامعه کبیره چگونه تبیین شده و چه ابعادی در روایات امامیه و شرح های آن زیارت دارد؟ این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، سطوح سه گانه «سلم امامان در برابر خداوند»، «سلم مؤمنان در برابر امامان» و «سلم مؤمنان در برابر یکدیگر» را بررسی می کند. نتایج نشان می دهد که سلم امامان در دو حالت خلقت و مصائب، سلم مؤمنان در عوالم پیشین و در برابر دستورات امامان و سلم مؤمنان نسبت به یکدیگر که منشأ آن تسلیم به امامان است، تبیین شده است.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
خودارضائی اهدای اسپرم تلقیح مصنوعی فقه شیعه حدیث شیعه
مسأله «استمناء» در ابواب مختلف فقهی، بررسی شده است. غالب فقهای شیعه، استمناء را به هر نحوى حرام، بلکه از گناهان کبیره دانسته اند و برای عامل آن، تعزیر برشمرده اند. با توجّه به مبتلی به بودن آن در جامعه، به ویژه جوانان، همچنین نیاز به پژوهش های حدیثی و فقهی بیشتر و جدید دراین باره، ضروری است اسناد روایات مرتبط با این موضوع از جهات گوناگون، بازپژوهی شوند. در این میان به نظر می رسد که پیش از جرح و تعدیل رجالی راویان احادیث مرتبط و نیز پژوهش و بررسی شکلیِ اسناد روایاتِ شیعی، لازم است مشخص شود که «اسناد روایات درباره خودارضایی چه تعداد و از لحاظ شکلی (ساختار اِسناد و طبقات راویان) دارای چه وضعیّتی هستند؟». با بررسی های به عمل آمده سیزده روایت پیرامون استمناء یافت شد که احتمالاً تمامی آنها از دو کتاب احمد بن محمد بن خالد برقی و محمد بن احمد اشعری قمی نقل و در طبقات بعدی نشر یافته اند. البته اسناد روایات استمناء و منابع آنها، از لحاظ وضعیّت شکلی، مشکلات و ابهاماتی نیز دارند.
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
وعده یاری امداد با ملائکه آیات 124 و 125 آل عمران روایات تفسیری بدر احد
در آیات ۱۲۴ و ۱۲۵ سوره آل عمران به وعده امداد الهی با سه و پنج هزار فرشته اشاره شده است. این آیات که پس از یادآوری نصرت الهی در جنگ بدر و در میان آیات مربوط به جنگ احد قرار دارند، محل اختلاف نظر درباره زمان صدور وعده ها، چگونگی تحقق آنها و زمان نزول آیات (قبل یا بعد از احد) شده اند. روایات تفسیری و نظرات مفسّران نیز در این زمینه متنوّع اند و با بعضی از این فرضیّه ها همپوشانی دارند. این تنوّع، موجب شده که درک روشنی از وعده امداد الهی در این جنگ ها حاصل نشود این پژوهش با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی-تحلیلی، فرضیه های سازگار با آیات را بررسی و دیدگاه ها را در سه محور «صدور هر دو وعده در بدر»، «صدور هر دو وعده در احد» و «صدور وعده نخست در بدر و وعده دوم در احد» دسته بندی کرده است.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
صفات ذات زیادت صفات بر ذات نظریه نیابت ذات از صفات عینیت ذات با صفات معتزله اشاعره امامیه
رابطه «ذات الهی» با «صفات ذات الهی» همواره میان مذاهب کلامی اسلامی مورد بحث و جدل بوده و هست. این پژوهش به بررسی نظریه های اصلی در این زمینه می پردازد:«نظریّه زائد بودن صفات ذات نسبت به ذات احدیّت» از اشاعره، «نظریّه نیابت ذات از صفات» دیدگاه بیشتر معتزله و برخی دیگر از مذاهب کلامی و «عینیّت ذات با صفات» به عنوان دیدگاه امامیه. هدف پژوهش، بررسی و ارزیابی دلایل له و علیه هر نظریه، و اثبات دیدگاه امامیه مبنی بر «عینیّت ذات و صفات خداوند» است. بنابراین «آگاهی از مهمترین دلایل هر یک از نظریّات» و «نقدهای وارد بر هر یک از نظریّات» بر اساس مهمترین متون کلامی قائلان آنها و نیز «دلایل نقلی و حدیثی امامیه» بر حقانیّت رأی مورد قبول ایشان و «منازعات حدیثی» محدثان و متکلّمان امامیه در این خصوص از دیگر دستاوردهای این پژوهش به شمار می آیند.
