محمدعلی هاتفی

امروزه مزیت رقابتی سازمان ها در توسعه اثربخش دانش و به خصوص دانش منتهی به تکنولوژی نهفته است. سازمان های دانش محور در حال تبدیل شدن به یکی از مهم ترین بخش های اقتصاد کشور می باشند. در این سازمان ها، مدیریت اثربخش دانش مستلزم عوامل چندی نظیر بی مرزی سازمانی، جریان روان دانش، توان بازسازی مجدد فرآیندها، و همچنین تجدید ساختار سازمانی است. بر این اساس، طراحی ساختار سازمانی مناسب، کانون توجه بسیاری از مؤسسات دانش محور قرار گرفته است. این مقاله، با استفاده از نظرات خبرگان صنعت نفت، به بررسی موشکافانه ساختار سازمانی موجود مؤسسات دانش محور در زمان گذشته و حال در کشور می پردازد. سپس با استفاده از ویژگی هایی که بر این سازمان ها مترتب است، چشم اندازی برای آینده این سازمان ها ترسیم می شود. از حیث روش تحقیق، روشی ترکیبی برای خلق ایده و کسب نظرات خبرگان استفاده می شود که در بطن آن از تکنیک تحلیل مزایا و معایب بهره گرفته می شود. یافته های تحقیق را می توان در دو دسته طبقه بندی نمود. دسته اول، شامل بحث های تحلیلی پیرامون ساختار سازمانی و مؤسسات دانش محور می باشد. دسته دوم، مشتمل بر مقایسه چهار نوع ساختارهای سازمانی است که عبارتند از ساختارهای سازمانی در زمان گذشته و حال،  به علاوه ساختارهای پیشنهادی زمان آینده و چشم انداز آتی سازمان ها.

این مطالعه با هدف شناسایی و رتبه بندی ریسک ها، به همراه ارائه استراتژی های کنترلی مناسب مدیریت پیمان در پروژه های مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی انجام می شود. با بررسی پیشینه تحقیق و استفاده از روش دلفی و پرس وجو از کارشناسان، ریسک ها شناسایی می شوند. جهت تصحیح، تکمیل و تأیید سیاهه ریسک ها، مراحل مختلف روش دلفی به کار گرفته خواهد شد. به منظور رتبه بندی ریسک ها، ابتدا میزان احتمال وقوع و انواع اثرات هزینه ای، زمانی، کیفیتی و محدوده ای هر ریسک با استفاده از نظر خبرگان تعیین می شود. برای داشتن مقدار اثر واحد برای هر ریسک، از تلفیق اثرات استفاده می شود. در نهایت، عدد ریسک برای ریسک ها محاسبه می شود و ملاک رتبه بندی قرار می گیرد. پس از رتبه بندی، استراتژی های کنترلی در رابطه با ریسک های اولویت دار تبیین می شود. پس از اجرای فرایند فوق الذکر، ابتدا تعداد 68 ریسک در مراحل مختلف چرخه عمر پروژه های مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی شناسایی شد که پس از غربالگری، 48 ریسک وارد محاسبات ارزیابی و اولویت بندی شدند. نتایج نشان داد که از نظر کارشناسان، ریسک های مرتبط با مراحل قرارداد و اجرای پروژه ها، بیشترین تعداد و پراهمیت ترین ریسک ها هستند. بنابراین، با مدیریت صحیح آنها و اجرای استراتژی های ارائه شده می توان تا حد زیادی موفقیت پروژه های مورد بحث را تضمین کرد.

انتقال فناوری فرایندی است که به وسیله آن عرضه کننده فناوری می تواند فناوری را از طریق فعالیت های متعدد به دریافت کننده منتقل نماید. در حال حاضر در ایران، بسیاری از شرکت ها در اجرای صحیح انتقال فناوری با دشواری هایی مواجه اند. پیچیدگی و ماهیت خاص و متفاوت هر یک از فناوری ها، طراحی فرایند انتقال فناوری را با مشکلات متعددی مواجه ساخته است. از طرفی، فقدان یکپارچگی بین اجزای فرایند انتقال فناوری و عدم هماهنگی در شیوه انتقال با استراتژی های شرکت ، این مساله را با دشواری های مضاعفی همراه ساخته است. در این مقاله تلاش شده است تا مدل فرایندی انتقال فناوری در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی شامل سه مرحله تصمیم گیری، انتقال فناوری و کسب دانش طراحی گردد که این مدل برگرفته از ادبیات تحقیق و توسعه یافته براساس تجربیات و افزودن ارکان لازم به منظور برطرف شدن مشکلات موجود می باشد. اجزای کمی مدل به منظور تعیین اوزان عناصر ذیربط، شامل استفاده از دو تکنیک مرکز ثقل (ROC) و سوارا (SWARA) می باشد. پس از طراحی مدل به منظور اعتبارسنجی آن، مدل مذکور برای انتقال فناوری DMD (مرکاپتان زدایی از محصولات نفتی) پژوهشگاه صنعت نفت مورد استفاده قرار گرفت.

هر سازمان پروژه محور به منظور آگاهی از میزان کیفیت عملکرد پروژه هایش نیاز به یک نظام ارزیابی دارد. هدف اصلی تحقیق حاضر شناسایی شاخص ها و ارائه مدلی برای ارزیابی عملکرد پروژه های تحقیقاتی در موسسه مطالعات بین المللی انرژی است. جامعه آماری پژوهش شامل دو دسته از کارشناسان است، کارشناسانی که در موسسه فعالیت می کنند و کارشناسانی که بیرون موسسه مشغول فعالیت هستند. ابزار استفاده شده در این تحقیق پرسشنامه است که پایایی و روایی آن مورد تأیید قرار گرفت. به منظور تحلیل داده ها از ترکیبی از تکنیک های دلفی و فوکام استفاده می شود. طی این تحقیق 6 شاخص و ۲۳ زیرشاخص شناسایی شد و مشخص گشت که در موسسه مطالعات بین المللی انرژی سه شاخص با اولویت بالا به ترتیب عبارت اند از «برنامه ریزی و کنترل پروژه»، «مدیریت و دانش فنی تیم» و «خلاقیت و نوآوری».

دفاع ایران در مقابل عراق در جنگ تحمیلی، بیانگر یک تجربه ی نظامی با نگرش جهاد در اسلام است. ملت ایران در دفاع مقدس علاوه بر پیروز شدن، فرهنگ ویژه آن را نیز خلق کرد. این فرهنگ، ترکیبی جهادگونه ای از حماسه و عرفان است که با ابعاد مختلف باورهای دینی تراز شده است. فرهنگ دفاع مقدس، مدلی اعتبارسنجی شده است که از بیرون مرزهای کشور کپی نشده و از بطن تمدن اسلامی- ایرانی نشأت گرفته است. بنابراین مؤلفه های آن را می توان به عنوان خطوط راهنما برای تبیین ارزش های حاکم بر برنامه های توسعه در دولت اسلامی تعمیم داد. ادعای مقاله ی حاضر، الگو قراردادن مدل حاصل از جنگ تحمیلی برای دوران حاضر است. مقاله به شناسایی مؤلفه های فرهنگ فاع مقدس و تبیین تراز ارزشی آن به عنوان ارزش های محوری می پردازد. روش تحقیق از نوع تحلیل توصیفی و روش گردآوری اطلاعات از نوع مطالعه ی کتابخانه ای و مصاحبه می باشد. نتیجه ی تحقیق حاکی از آن است که ده مؤلفه ی اصلی زیربنای فرهنگ دفاع مقدس را می توان تفکر اسلامی و ربانیت، ایمان و معنویت، ایثار و روحیه ی جهادی، مدیریت و فرماندهی، تکیه بر مردم و جوان گرایی، هدایت رهبری، وحدت و کار تیمی، خلاقیت و ابتکار، مهندسی و مدیریت علمی و مقاومت و ایستادگی دانست.

با توجه به افزایش ظرفیت جهانی و داخلی تولید متانول و پیش بینی های انجام شده در راستای کاهش بهای متانول در سال های آتی لزوم تخصیص بخشی از متانول صادراتی کشور جهت تبدیل به محصولاتی باارزش افزوده بیشتر احساس می شود بدین منظور با بررسی بازار محصولات متانول و روند تقاضای داخلی و منطقه ای آن در سال های آتی پتانسیل تولید مشتقات مهم متانول در اولویت قرار گرفته است، بنابراین برای این منظور نیازمند استفاده از خوشه های صنعتی به عنوان گروهی از بنگاه ها که در مکان جغرافیایی مشخص بوده و در یک راستا فعالیت می کنند، می باشیم. بنابراین محصولات متانول (که جمعا 98 محصول می باشد) پس از بررسی و گذر از دو فیلتر مطرح شده، در قالب یک خوشه صنعتی که شامل 21 واحد صنعتی بوده جهت سرمایه گذاری در این مقاله پیشنهاد شده است که علاوه بر و محرومیت زدایی بیشتر از پتروشیمی، افزایش صادرات و اشتغال پتانسیل تولید محصولات متنوع دیگری که دارای بازارهای آتی خواهند بود فراهم می نماید. مهم ترین محصولاتی که در گام نخست تشکیل خوشه صنعتی متانول پیشنهادشده عبارت است از پروپیلن، اتانول، اتیلن، فرمالدئید و فنل فرمالدئید رزین اوره فرمالدئید، 1و4 بوتان دی ال، متیل آمین ها، دی متیل فرم آمید، اسید استیک، وینیل استات، دی متیل اتر و متیل متا اکریلیت.

امروزه گرایش جهانی به کاربرد گاز طبیعی رشد چشمگیری داشته است و عواملی چون هزینه پایین، ایمنی، دردسترس بودن، مزایای زیست محیطی و توسعه تکنولوژی و کاربرد آن به خصوص در توربین های گازی، باعث شده تا این محصول جایگزین سوخت های نفتی شود. بسیاری از راه حل های فناورانه مطرح در بازار، چالش ها و فرصت های استفاده از گاز طبیعی را با هدف شناخت مسیرهای بهره ورانه ذیربط، بررسی می کنند. به عنوان یکی از این راه حل ها در این مقاله، مدلی برای انتخاب بهترین سوخت در زنجیره ارزش گاز طبیعی، از بین چهار گزینه معرفی شده است: گاز طبیعی فشرده، گاز طبیعی مایع، دی متیل اتر و گاز به مایع. ابتدا بر اساس یک مطالعه جامع، شاخص های مؤثر بر انتخاب سوخت، شناسایی شد. سپس از طریق تکنیک دلفی و به کمک نظرات خبرگان متبوع، شاخص ها غربالگری شدند و 20 مورد نهایی انتخاب گشت. در گام بعدی، شاخص ها رتبه بندی شدند که این امر از طریق توافق گروهی بین خبرگان و با ضریب تطبیق کندال معادل 808/0 محقق گشت. به منظور تبدیل رتبه به وزن از تکنیک معتبر مرکز ثقل استفاده شد. در نهایت با داشتن اوزان شاخص ها و همچنین چهار گزینه فوق الذکر از تکنیک جدید «کوکازو» بهره گرفته شد تا سوخت برتر مشخص گردد. بر طبق نتایج حاصله، در حال حاضر بهترین گزینه برای کشور گاز طبیعی مایع است و در رتبه بعدی، گاز طبیعی فشرده قرار می گیرد. 

علیرغم اهمیت مگاپروژه های عظیم صنعت نفت کشور، برکسی پوشیده نیست که تاکنون شرایط باثباتی برای موفقیت این پروژه ها مهیا نیست. یکی از دلایل این امر را می توان در بی توجهی به مدیریت صحیح پروژه ها دانست. هدف پژوهش حاضر شناسایی و اولویت بندی عوامل موفقیت پروژه های نفت و همچنین شناسایی مجموعه خطوط راهنما برای مدیریت این پروژه ها است. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی بوده و از حیث جمع آوری اطلاعات، توصیفی پیمایشی می باشد. در کل مراحل پژوهش، از تکنیک اسمی گروهی (NGT) برای استخراج نظرات گروه 12 نفره از خبرگان استفاده شد. در این خصوص پس از مطالعه کتابخانه ای، مرور ادبیات و کسب نظرات خبرگان، لیست عوامل موفقیت با ذکر حوزه دانش مدیریت پروژه هر عامل حاصل شد. به منظور وزن دهی و اولویت بندی عوامل موفقیت، حوزه های دانشی و سپس عوامل موفقیت زیرمجموعه هر حوزه بر حسب اعداد بردا رتبه بندی گشت. رتبه های حاصله به کمک روش مرکز ثقل (ROC) به وزن تبدیل شده و با کمک میانگین هندسی، وزن نهایی هر عامل موفقیت به دست آمد. در نهایت مجموعه خطوط راهنمای پروژه ها مبتنی بر نظرات خبرگان تدوین گشت. یافته های پژوهش، شامل لیستی مشتمل بر 42 عامل موفقیت شناسایی شده و اولویت بندی شده و همچنین مجموعه ای شامل 46 خط راهنما می باشد. نتایج نشان می دهد که از بین عوامل موفقیت مذکور، همترازی بین اهداف و کارها، شفافیت محدوده و پایداری مدیریت طرح ها، با بیش از 25% مجموع وزن کل، بیشترین اهمیت را دارند.