محمد شیخ زاده

یکی از فنون تحلیلی مناسب در تحقیقات کیفی، تحلیل مضمون است که به طور گسترده ای استفاده می شود، اما به ندرت معرفی شده است. از تحلیل مضمون می توان به خوبی برای شناخت الگوهای موجود در داده های کیفی استفاده کرد. تحلیل قالب مضامین و تحلیل شبکه مضامین نیز از ابزارهایی هستند که معمولاً در تحلیل مضمون به کار می روند. قالب مضامین، فهرستی از مضامین را به صورت سلسله مراتبی نشان می دهد. شبکه مضامین نیز ارتباط میان مضامین را در نگاره هایی شبیه تارنما نشان می دهد. هدف این مقاله، معرفی تحلیل مضمون و فنون مرتبط با آن به صورت خلاصه و کاربردی است. از این رو، نخست، جایگاه تحلیل مضمون در تحقیقات کیفی بررسی می شود. سپس برخی مفاهیم، فنون و تصمیم های مهم در تحلیل مضمون، به طور خلاصه، توضیح داده می شود. در ادامه، با جمع بندی روش های مختلف تحلیل مضمون، فرایند گام به گامی جهت اجرای تحلیل مضمون، معرفی و به برخی دام های بالقوه این فرایند، اشاره می شود. در بخش پایانی مقاله، معیارهای ارزیابی روایی و پایایی تحلیل مضمون توضیح داده می شود و با ذکر مزایا و معایب این روش، پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی، عرضه می شود. همچنین، در بخش هایی از مقاله، برای درک بهتر مطالب، مثال هایی از تحقیقی که با استفاده از این روش و به کمک نرم افزار رایانه ایِ تحقیق کیفی انجام شده است عرضه می شود.

خدمت و خدمتگزاری، یکی از عالی ترین مضامین مطرح شده در متون دینی و گفتار و سیره رهبران دینی ما مسلمان است. به رغم بحث ها و گفتگو های فراوانی که در این زمینه میان مدیران و رهبران جامعه ما صورت می گیرد، اما هنوز این مفهوم و مصادیق آن در قالب یک الگوی علمی و مدون ارائه نشده است. حال آنکه حدود چهار دهه از مطرح شدن و عملیاتی شدن الگوی رهبری خدمتگزار در چندین کشور غربی می گذرد. این تحقیق به منظور پر کردن این خلأ علمی در کشور و با الگو قرار دادن امام خمینی(ره)، به عنوان یک رهبر خدمتگزار، به بررسی اندیشه های آن شخصیت در زمینه رهبری خدمتگزار پرداخته است. هدف از این تحقیق، بررسی سه سؤال اساسی چرایی، چیستی و چگونگی رهبری خدمتگزار از دیدگاه امام خمینی(ره) و ارائه یک الگوی جامع در این زمینه است. در این تحقیق که یک پژوهش بنیادی از نوع توصیفی _ اکتشافی است، برای بررسی الگوی رهبری خدمتگزار از دیدگاه امام خمینی(ره) از روش تحلیل مضمون استفاده شده است. برای گردآوری و شناسایی مضامین مرتبط با رهبری خدمتگزار، نخست مبانی نظری و دیدگاه های مختلف صاحب نظران غربی طی سال های اخیر بررسی شد، سپس با بررسی و مطالعه کامل دوره 22جلدی صحیفه امام، مضمون های مرتبط، استخراج و کدگذاری گردیده و فراوانی آنها شمارش شده اند. به منظور تدوین الگوی جامع رهبری خدمتگزار از دیدگاه امام خمینی(ره)، از نرم افزار تحقیق کیفی NVivo 8 برای انجام تحلیل مضمون استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهند این الگو دارای سه مضمون غالب، پانزده مضمون فراگیر، 35 مضمون سازمان دهنده و 110 مضمون اصلی و 22 مضمون فرعی است. روابط میان این مضمون ها نیز در قالب یک الگو ارائه شده اند. در پایان نیز پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده ارائه شده است.

برخی مدیریت را معادل «تصمیم گیری» می دانند؛ زیرا عمده وظیفه مدیر در هدایت یک سازمان، اتخاذ تصمیم های مناسب در شرایط مختلف است. هر مدیری با توجه به شرایطی که در آن نیاز دارد، دست به یک تصمیم گیری عقلانی می زند. در نظریه های مدیریت، مباحث زیادی در خصوص تصمیم گیری مطرح شده است. این مقاله به دنبال بررسی ریشه های عقلانیت در تصمیم گیری است. لذا ابتدا تعریفی از عقل و عقلانیت ارائه می شود؛ سپس بر اساس یک سیر تاریخی عقل و عقلانیت از دیدگاه فلاسفه قرون باستان، قرون وسطی و پس از آن، همچنین، انواع عقلانیت در مباحث فلسفی و اجتماعی بررسی می شود. با توجه به جایگاه ویژه ماکس وبر در مباحث عقلانیت و دیوان سالاری، بحثی در رابطه با دیدگاه های وبر در خصوص عقلانیت ارائه می گردد. در ادامه نمونه ای از عقلانی شدن جوامع با عنوان مک.دونالدی شدن جهان ذکر می شود. در پایان نیز جایگاه عقلانیت در «نظریه سازمان»، و به ویژه مباحث تصمیم گیری بحث و بررسی می شود.

بدون شک راهبرد ساخت و تولید یکی از مهمترین مؤلفه ها در فرایند برنامه ریزی کسب و کار یک سازمان است. طی سال های اخیر تحقیقات جدی در زمینه راهبرد تولید صورت گرفته است. برای کسب مزیت رقابتی، راهبردهای بازاریابی و تولید باید با راهبرد سازمان مرتبط و همراه باشند [اسکینر، 1969]. وقتی سازمان ها نتوانند به ارتباط بین راهبرد تولید و راهبرد سازمان پی ببرند، با نظام های تولیدی غیر رقابتی، که پرهزینه و وقت گیر است، مواجه خواهند شد. هدف از این تحقیق، بررسی و مقایسه استراتژی های ساخت و تولید و تاثیر آن بر عملکرد سازمانی در صنعت فناوری اطلاعات ایران، کره و ژاپن است. شالوده این تحقیق بر دو فرض اساسی استوار می باشد: 1) اقدامات و راهبردهای تولید در این سه کشور، تفاوت معنی داری دارند؛ 2) این تفاوت ها به طور چشمگیر بر عملیات ساخت و تولید و عملکرد سازمانی تاثیر می گذارد. تمرکز این تحقیق بر شناسایی تفاوت های موجود بین ایران، کره و ژاپن در راهبردهای تولید و عملکرد و اقدامات کسب و کار از طریق بررسی نتایج حاصل از پرسش نامه های ارسالی برای شرکت های فناوری اطلاعات این سه کشور می باشد. تفاوت های بین شرکت های ایرانی، کره ای و ژاپنی از چندین زاویه مورد بررسی قرار گرفته است.

موضوع فرهنگ با توجه به ماهیت انقلاب اسلامی، سخنان امام عزیز (ره)، تأکید مقام معظم رهبری و همچنین ابعاد و مؤلفه های آن در آینده کشور، از حساسیت و جایگاه بالایی برخوردار است. به همین دلیل در مطالعات و تحقیقات گوناگون به فرهنگ، سازمان فرهنگی و اخیراً مهندسی فرهنگی پرداخته شده است. شاید بتوان ادعا کرد که سازمان و نهادهای فرهنگی بیشترین تأثیر را در رشد و شکوفایی و یا رکود و سستی فرهنگ یک جامعه دارند، هرچند که نباید از نقش نیروها و محتوای فرهنگی نیز غافل بود. مقاله حاضر خلاصه ای از گزارش طرح تحقیقاتی مؤلف در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی جهت بررسی وضعیت موجود سازمان های فرهنگی کشور است که سعی دارد با نگاهی آینده نگرانه به آسیب شناسی نحوة ساماندهی آنها فارغ از عملکردشان بپردازد. در حقیقت وضعیت موجود با نگاه به کارکردها بازبینی و تحلیل شده است

دیگر ابزارهای سنتی، راهگشای مسائل دنیای مدرن نیستند. اگر مهندسی مجدد را یک امر گریزناپذیر برای سازمان بدانیم، باید کاراترین ابزار برای نیل به آن را نیز دراختیار داشته باشیم. فناوری اطلاعات و ارتباطات همین ابزار است و «محمد شیخ زاده» و «محمدرضا عطاردی»،«اتحاد استراتژیک برای خلق سازمانی پیشرو» را تجزیه وتحلیل می کنند.

هدف این پژوهش بررسی شایستگی های عاطفی اجتماعی در ارتباطات سازمانی، شناسایی ابعاد مهم آن و تعیین نحوة تعامل بین آنها است. پژوهش حاضر کاربردی و توسعه ای بوده و شامل دو بخش کمی و کیفی با استفاده از روش مدل سازی ساختاری تفسیری است. جامعه آماری پژوهش تمامی خبرگان دانشگاهی کشور درزمینة ارتباطات سازمانی هستند؛ که 15 نفر از آنها به روش نمونه گیری گلوله برفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها یک جدول ماتریسی محقق ساخته می باشد که براساس مقایسه های زوجی ما بین مؤلفه های پژوهش به صورت یک ماتریس مربعی طراحی شده است. نتایج پژوهش موجب شناسایی 11 بعد از ابعاد مهم شایستگی عاطفی اجتماعی شد. همچنین نتایج نشان داد دانش عاطفی اجتماعی، خودآگاهی، خودمدیریتی، و خودانگیزشی به دیگر ابعاد قدرت تأثیرگذاری بیشتری بر شایستگی عاطفی اجتماعی داشتند. براساس نتایج این پژوهش می توان گفت ابعاد شایستگی عاطفی اجتماعی در سطوح مختلف بر یکدیگر مؤثرند و تغییر در کیفیت هر یک از آنها موجب تغییر در کیفیت ارتباطات سازمانی خواهد شد.

هدف از انجام این پژوهش، استخراج مضامین راهبردی و الگوی حاکم بر سیاست های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران ابلاغی مقام معظم رهبری است. در این سیاست پژوهی 37 عنوان از سیاست های کلی نظام انتخاب و تحلیل و برای تحلیل مضامین راهبردی، نخست یک کتابچه کد اولیه بر اساس ادبیات مدیریت راهبردی و اهداف پژوهش تدوین شد. سپس متن سیاست های کلی چندین بار بازخوانی و مضامین راهبردی موردتوجه در سیاست ها با استفاده از روش تحلیل مضمون مبتنی بر مکتب کتابچه کد احصا شد. با استفاده از رویکرد چارچوب مضمون، سیاست های کلی نظام در قالب سه چارچوب مضمونی شامل ماهیت راهبردی، موضوع اصلی و رویکرد حاکم تحلیل شدند. در مجموع 1413 کد سیاستی استخراج شد که به لحاظ ماهیت راهبردی در قالب هدف، راهبرد، تاکتیک و قانون دسته بندی شدند. نتایج تحلیل سیاست ها با استفاده از نرم افزار تحلیل کیفی NVivo 12  نشان می دهد، ماهیت حدود 60 درصد از سیاست ها، هدف و راهبرد و ماهیت حدود 40 درصد از آنها تاکتیک و قانون است. در حدود 75 درصد از سیاست ها به موضوعات اقتصادی و در 60 درصد از سیاست ها به علم و فنّاوری پرداخته شده است. همچنین حدود 40 درصد کل محتوای سیاست ها را موضوعات اقتصادی و حدود 30 درصد آنها را موضوعات عمومی، فرهنگی و اجتماعی به نسبت مساوی تشکیل می دهد. رویکرد غالب حدود 40 درصد از سیاست ها، شناسایی و حل مساله و رویکرد حدود 40 درصد دیگر از آنها بهره گیری از فرصت هاست. رویکرد حدود 20 درصد از سیاست های کلی نیز پیشگیری و حل بحران است. در پایان پیشنهادات و رهنمودهایی برای بازنگری در سیاست های کلی ارائه شده است.

یکی از آسیب های جدی آموزش مدیریت در ایران، ضعف محتوای کتب درسی و عدم توجه به بُعد کاربردی و مهارت افزایی در نگارش آن هاست. هدف از این مقاله بررسی و مقایسه محتوای برخی کتب درسی مدیریت در حوزه رفتار سازمانی در داخل و خارج از کشور است. پس از بررسی کتاب های مختلف رفتار سازمانی که در دانشکده های مدیریت داخل و خارج از کشور تدریس می گردد، چهار عنوان کتاب درسی رایج شامل دو کتاب داخلی از انتشارات سمت و دو کتاب خارجی از انتشارات مک گراهیل انتخاب شدند. سپس با استفاده از روش تحقیق تطبیقی مورد-محور، و توافق و تفاوت این چهار کتاب بر اساس شاخص های ظاهری و محتوایی تحلیل و بررسی گردید. یافته های تحقیق نشان می دهد دو کتاب درسی داخلی عمدتاً با رویکردی نظری نگاشته شده اند و محتوای آنها به روز نیست در حالی که دو کتاب درسی خارجی با رویکرد کاربردی و مهارت افزایی تدوین شده است و از محتوایی منعطف، به روز و یکپارچه برخوردارند. در ادامه سرفصل ها و محتوای یکی از کتاب های خارجی به عنوان الگو با تفصیل بیشتری مورد بررسی قرار گرفت. در پایان چارچوبی برای تدوین و بازنگری کتب درسی مدیریت در ایران ارائه گردید.

هدف اساسی این پژوهش، بررسی رابطه بین ذهنیت فلسفی مدیران با فرهنگ سازمانی کارکنان زندانهای خراسان شمالی است. روش تحقیق توصیفی- پیمایش از نوع کاربردی است. جامعه آماری این پزوهش شامل مدیران وکارکنان زندانهای خراسان شمالی که 250 نفر بوده و با استفاده از جدول کرجسی مورگان 40 نفر مدیر (عالی و میانی) و 80 نفر از کارکنان به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار اندازه گیری به ترتیب شامل دو پرسش نامه ذهنیت فلسفی با 60 گویه و ضریب پایایی 81% و پرسش نامه فرهنگ سازمانی با 60 گویه و ضریب پایایی 87% بر اساس طیف 5 لیکرت است. برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش و تصمیم گیری در مورد رد تا تایید فرضیه ها از روش ضریب همبتسگی پیرسون و جهت پیش بینی تاثیر هر یک از ابعاد ذهنیت فلسفی مدیران بر شاخص های فرهنگ سازمانی از رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد که 5/72 درصد مدیران دارای ذهنیت فلسفی متوسط- بالامی باشند. بین ذهنیت فلسفی مدیران و فرهنگ سازمانی کارکنان با سطح اطمینان 95 درصد و ضریب همبستگی 559/. رابطه معناداری وجود دارد. همچنین تحلیل مدل رگرسیونی نشان داد که ذهنیت فلسفی مدیران توانسته 31% واریانس متغیر فرهنگ سامانی کارکنان را پیش بینی کند و در مجموع 39 درصد از تغییرات فرهنگ سازمانی توسط ابعاد ذهنیت فلسفی پیش بینی می شود که بعد انعطاف پذیری و جامعیت ذهنیت فلسفی بیشترین تاثیر را بر فرهنگ سازمانی کارکنان دارد.

هدف پژوهش حاضر تبیین تجربه کاری معلمان شهرستان بجنورد است. در همین راستا، مدل مفهومی تحقیق مشتمل بر سه متغیر اصلی «متغیرهای محیط کار»، «ویژگی های شغلی» و «پیامدهای شغلی» طراحی شد. جامعه آماری پژوهش، همه معلمان شهرستان بجنورد و روستاهای اطراف آن است که 14000 نفر بودند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های استاندارد ریزو و همکاران (1970)، بابین و بولس (1996 )، هاکمن و اولدهام (1980)، چرچیل و همکاران (1974)، و بوش و همکاران (1990) بهره گرفته شد. جامعه آماری پژوهش، همه معلمان شهرستان بجنورد بودند و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 374 نفر برآورد شد. برای اطمینان از بازگشت پرسشنامه ها، 390 پرسشنامه به روش نمونه گیری تصادفی ساده توزیع شده و 385 پرسشنامه جمع آوری و تحلیل شد. داده ها با روش مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزار Lisrel و SPSS تحلیل شد. نتایج نشان دهنده آن بود که تجربه کاری معلمان مشغول به خدمت در شهر با روستا متفاوت است و رابطه میان متغیرهای محیط کاری و پیامدهای شغلی را تعدیل می کند. همچنین، متغیرهای محیط کار بر پیامدهای شغلی معلمان تاثیرگذارند و ویژگی های شغلی این رابطه را تسهیل می کند. نتایج این پژوهش می تواند راهنمای عملی برای مدیران مدارسی باشد که در مناطق محروم کشور خدمت کرده و دغدغه افزایش کیفیت آموزشی و تعالی دانش آموزان و معلمان مدرسه خود را دارند.