نصرت نیل ساز

نصرت نیل ساز

مدرک تحصیلی: دانشگاه تربیت مدرس
پست الکترونیکی: nilsaz@modares.ac.ir

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۸۱ تا ۱۰۰ مورد از کل ۱۰۰ مورد.
۸۱.

تاریخ گذاری منبعی و سندی روایت «حذیفه»؛ نقدی بر دیدگاه «جان برتن» درباره جعلی بودن روایات جمع قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 465 - 443

کلیدواژه‌ها: اختلاف قرائت تاریخ گذاری احادیث توحید مصاحف جان برتن جمع قرآن حذیفه بن یمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۴ تعداد دانلود : ۲۳۰
به باور جان بُرتُن قرآن در زمان پیامبرخداd و توسط خود حضرت گردآوری شده است؛ از این رو، روایات جمع قرآن همگی جعلی هستند. وی انگشت اتهام خود را به سوی فقهای اهل سنت گرفته و زمان جعل را نیمه اول قرن سوم دانسته است. این مقاله درصدد است با تاریخ گذاری روایت «رجوع حذیفه به عثمان و پیشنهاد توحید مصاحف» که به باور برتن از نخستین روایات جعل شده در این موضوع است، نشان دهد آیا ادعای این مستشرق انگلیسی توسط روشی که خود مستشرقین ابداع کرده اند، تأیید می شود یا خیر؟ مطابق این تحقیق، هرچند این روایت از مشکلاتی همچون منفرد بودن طریق و نامشخص بودن راوی اصلی رنج می برد، اما حتی بر مبنای افرادی هم چون شاخت و ینبل نیز هیچ دلیل قاطعی مبنی بر جعلی بودن آن، به ویژه در زمان مورد ادعای برتن وجود ندارد. چنان که بررسی متن نقل های مختلف این حدیث نیز مؤید این مدعا می باشد.  
۸۲.

تحلیل کمّی و کیفی اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن پیش از توحید مصاحف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۳۲) 139 - 176

کلیدواژه‌ها: توحید مصاحف اختلاف قرائت حذیفه بن یمان عبدالله بن مسعود

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۴ تعداد دانلود : ۲۵۲
از جمله حوادث مهم تاریخ قرآن کریم، واقعه توحید مصاحف است. این رویداد محصول اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن و راه کار ارائه شده برای حل آن می باشد. هرچند تاکنون پژوهش های مختلفی درباره این واقعه و چگونگی اجرای آن انجام شده اما زمینه این اتفاق یعنی اختلاف مسلمانان مورد غفلت قرارگرفته است و درباره آن شاهد پژوهشی نیستیم. این مقاله درصدد است با نگاهی تاریخی و با روش توصیفی تحلیلی به بررسی روایات حاکی از اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن که منجر به توحید مصاحف شد، بپردازد؛ تا ضمن اشاره به پیشینه تاریخی این رخداد، نشان دهد که این اختلاف از چه کمیت و کیفیتی برخوردار بوده و در چه زمان و مکانی بروز و ظهور داشته است. نتایج تحقیق نشان می دهد: اولاً بسیاری از تحلیل های ارائه شده درباره توحید مصاحف، مورد تأیید نمی باشند؛ ثانیاً شاهد غلو و بزرگ نمایی در نقل این حادثه تاریخی هستیم؛ ثالثاً اوج اختلاف های گزارش شده در سال های23 تا 25ق هم از جهت کمیّت و هم از جهت کیفیت محدود بوده اند؛ رابعاً گاه اصلاً اختلاف نه به خاطر قرائت های متفاوت بلکه تنها به خاطر انتساب قرآن به برخی از صحابه و از ترس وقوع اختلافی همچون اختلاف اهل کتاب در میان مسلمانان بوده؛ خامساً علت اصلی اختلاف، تفاوت مصحف ابن مسعود با دیگران بوده که منجر به رویارویی شدید اقلیتی محدود با اکثریت جامعه اسلامی شده است.
۸۳.

تحلیل انتقادی دیدگاه مفسران معاصر در خصوص استسقای حضرت موسی (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۲ ۱۰۵-۸۱

کلیدواژه‌ها: استسقا موسی بنی اسرائیل خارق عادت امداد الهی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۲ تعداد دانلود : ۲۶۹
امدادهای الهی که در قرآن به صورت اموری خارق عادت گزارش شده، امروزه به عنوان یکی از جدی ترین مسائلی است که می تواند به نحوی باورهای مومنانه در این عرصه را با شک و تردید بیامیزد. داستان استسقای حضرت موسی % هم در قرآن و هم تورات گزارش شده است، با این حال در کیفیت وقوع آن برداشت های متفاوتی در میان دانشمندان اسلامی ارائه گردیده که ریشه در رابطه علم و دین، نقش عقل در درک خوارق عادات، جایگاه روایات تفسیری و رابطه خوارق عادات با نظام سنن در نظر مفسر دارد. در پژوهش حاضر که در روش استخراج، کتابخانه ای و اسنادی و در پردازش تطبیقی- تحلیلی آمیخته با نقد است، پس از دسته بندی، بررسی و واکاوی دیدگاه مفسران و دانشمندان اسلامی، به بیان مبانی موثر در اختلاف دیدگاه ها پرداخته شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که چون این واقعه خارج از حوزه علم بوده، محال عقلی نیست، دانش اجمالی از روایات تفسیری نسبت به آن حاصل می شود و تناقضی با سنن الهی ندارد، دیدگاه پذیرش ظاهر آیات بر اساس قدرت الهی ترجیح دارد.
۸۴.

مؤلفه های راهبردی در کاربست عملی روش های تاریخ گذاری «مبتنی بر متن» و «کهن ترین منبع»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال ۵۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۱۰ 159 - 181

کلیدواژه‌ها: مؤلفه های تاریخ گذاری کهن ترین منبع تاریخ گذاری مبتنی بر متن تطور متن منبع یابی تحریریابی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۰ تعداد دانلود : ۲۲۷
در روش های تاریخ گذاریِ روایات، غیر از قواعد کلی، برخی مؤلفه ها و نکات ظریف باید در کاربست هر شیوه به طور جدی مدنظر قرار گیرد؛ زیرا در غیر این صورت، اعتبار نتایج پژوهش خدشه دار می شود. در این نوشتار با بررسی آثار مختلف خاورشناسان و نیز تجربه عملی حاصل از تاریخ گذاریِ برخی روایات، مهم ترین مؤلفه ها در تاریخ گذاریِ مبتنی بر متن استخراج شده که عبارت است از: کشف منابع متقدم تر و نسخه های جدید، وجود نسخه های خطی و چاپی مختلف از یک اثر، نسخه های در دسترس شارحان کتب روایی و نویسندگان متأخر، نام مؤلفان کهن در سند روایات و تعدد عنوان یک اثر. مهم ترین مؤلفه ها در تاریخ گذاری بر اساس کهن ترین منبع نیز به این قرار است: انگیزه ها و روش های جعل، مضامین حاکی از بافت تاریخی متن و نیز سیر تطور متن و عوامل مختلف آن در تاریخ گذاری بر اساس متن.
۸۵.

مطالعه تطبیقی نقدهای سید بن طاووس و شیخ طوسی بر اندیشه های جبایی

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۱ 288 - 265

کلیدواژه‌ها: سید بن طاووس شیخ طوسی سعدالسعود تبیان جبایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۰ تعداد دانلود : ۲۱۴
جبایی یکی از بزرگترین مفسران و نظریه پردازان معتزلی در قرن سوم است. آرای وی همواره مورد استفاده و استناد مفسران دیگر بوده است. نظریه های جبایی قرن ها محل بحث علمای شیعی و حتی اهل سنت بوده اند. شیخ طوسی در مسیر دفاع از عقاید شیعه در تبیان موارد متعددی از آرای معتزلیان را نقل و گاه نقد کرده است. سید بن طاووس، نواده شیخ طوسی، نیز در سعدالسعود مجادلات بسیاری با مفسران معتزلی دارد. از آن جاکه شیخ طوسی در تبیان و سید بن طاووس در سعدالسعود، در مقایسه با دیگر مفسران، به آرای جبایی بیشتر پرداخته اند، وجوه اشتراک و تفاوت نقل و نقد این دو عالم بزرگوار در این مقاله بررسی خواهد شد. در حالی که سیدبن طاووس، با رویکردی منتقدانه و با دیدگاه های متفاوتی از مفسران یشین با استناد به شواهد قرآنی، روایات و اقوال دیگر مفسران برخی از اشتباهاتی که جبایی در تفسیر و فهم آیات داشته را پاسخ می دهد، شیخ طوسی در تبیان بارها اشاراتی به تفسیر جبایی داشته که گاه آن ها را نقد و گاه نظر وی را ستوده است.
۸۶.

پیش و پس از گلدتسیهر: واکاوی سیر تحولات مطالعات تفسیری

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۳ مرداد و شهریور ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۱۹۵) 69 - 87

کلیدواژه‌ها: گلدتسیهر مذاهب التفسیر الاسلامی رو شها و گرایش های تفسیری مکاتب تفسیری تاریخ تفسیر خاورشناسان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۷ تعداد دانلود : ۱۹۵
انتشار کتاب مذاهب التفسیر الاسلامی گلدتسیهر، فصل بدیعی را در مطالعات تفسیری گشود. تا پیش از گلدتسیهر عمده توجه قرآ نپژوهان مسلمان به تبیین اصول و قواعد تفسیر و نگارش کتب طبقات مفسران بود. اما اثر وی زمین هساز تألیف نوشته هایی مبسوط پیرامون روش ها و گرایش های تفسیری و بررسی سیر تحول و تطور تفسیر قرآن، گشت. این نوشتار برآن است با بررسی تألیفات پیرامون علم تفسیر، علل امتناع دانشمندان مسلمان از نگارش متنی مستقل درباره گرایش ها و روش های تفسیری تا پیش از گلدتسیهر را واکاوی نموده و چگونگی بازتاب اثر گلدتسیهر در مکتوبات تفسیری اسلامی و غیر اسلامی بعد از وی را نمایان سازد. تفاوت در انگیزه و دغدغه مسلمانان با مستشرقان و علاقه بیشتر به بررسی تاریخ علوم و سیر تحول پدیده ها در میان غربیان، دو عامل مهم در اختلاف رویکردهای ایشان به مطالعات تفسیری است. پیدایش تألیفات فراوان درباره گرایش ها و روش های تفسیری با یادکرد از نظرات گلدتسیهر و ارزیابی آراء وی، تفاوت سبک و سیاق کتب طبقات مفسران پیش و پس از گلدتسیهر و تمرکز بر تبیین روش تفسیری مفسر بجای معرفی خصوصیات شخص مفسر و روی آوردن به تاریخ تفسیرنویسی از مصادیق بازتاب تأثیر اثر وی بر مطالعات تفسیری پس از او است.
۸۷.

فراتحلیل کاربست الگوی هالیدی و حسن در مقالات قرآن پژوهان فارسی زبان

نویسنده:
منبع: پژوهش های اسلامی خاورشناسان سال ۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 7 - 33

کلیدواژه‌ها: الگوی هالیدی و حسن انسجام پیوستگی سور قرآن فراتحلیل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۴ تعداد دانلود : ۱۹۲
دانشمندان علوم قرآنی به منظور اثبات پیوستگی و انسجام سور قرآن از الگوهای ساختارشناسانه متعددی بهره برده اند. در این میان الگوی هالیدی و حسن، هم از سوی قرآن پژوهان و هم از سوی پژوهندگان متون غیرقرآنی با رویکرد ساختارگرایی از استقبال بیشتری بهره مند شده است. این دو زبان شناس در آثار مشترک خود، به جهت کشف انسجام متونی که به زبان انگلیسی معیار تألیف شده بود، الگویی ابداع و طرح کردند. البته این الگو قابل اجرا بر همه زبان هاست. در این نوشتار از میان پژوهش های فارسی زبان انجام شده بر اساس الگوی انسجامی هالیدی و حسن، ده پژوهش در بازه زمانی دهه نود، انتخاب و میزان موفقیت آنها در فهم صحیح الگو و کاربست دقیق آن در سور قرآن به روش فراتحلیل کیفی، ارزیابی شده است. حاصل این فراتحلیل کشف اشکال ها و نقاط ضعفی است که در فهم صحیح این الگو وجود دارد؛ مانند تفکیک روابط پیوندی از انسجام دستوری، معرفی ناقص زیرمجموعه های انسجامی و عدم توجه به نظریه پیوستگی. فهم ناصحیح الگو سبب می شود انطباق آن بر سور قرآنی نیز با موفقیت انجام نشود که بارزترین نمود آن غفلت از مؤلفه های موردنظر الگوی هالیدی و حسن است. مهم ترین و عمده ترین علّت این اشکال ها مراجعه نکردن به منبع اصلی در فهم الگوست.       
۸۸.

Critique of Orientalists’ View on the Similarities between Quranic Stories and the Bible

نویسنده:
منبع: Journal of Interreligious Studies on the Qur'an and the Bible, Vol. ۱, No. ۱, Spring and Summer ۲۰۲۴ 160 - 180

کلیدواژه‌ها: Orientalists Content of Quranic Stories Bible Interpreters revelation

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۲ تعداد دانلود : ۱۲۱
One of the most important documents that Orientalists use to doubt the authenticity of the Quran and the prophethood of the Prophet Muhammad (PBUH), as well as to claim that the Quran has borrowed from the two Testaments, is the similarity in the content of the stories of the prophets in the Quran with those in the Testaments. This research employs an analytical-comparative method and draws on both intra-religious (including the Quran, interpretations, dictionaries, etc.) and extra-religious references (the two Testaments, opinions of Orientalists, and historical data) to analyze and evaluate the perspectives of Orientalists around three main axes: the "origins and sources of the stories," the "way the Prophet (PBUH) accessed these sources," and the "changes to the stories during transmission." According to the findings of the study, the predominance of a historical approach to religions and the lack of attention to the unity of the divine source of monotheistic religions, as well as the Orientalists' perspective on the concept of revelation, which they perceive as a personal experience, are the most significant factors influencing the claim that the stories in the Quran were adapted from the Testaments. The results of the research indicate that the familiarity of Orientalists with the Arabic language is accompanied by deficiencies that have affected their investigations; their information is derived from Arabic sources that are sometimes partial and incomplete. Additionally, the animosity and hostile motivations of the researchers have also played a role in this regard.
۸۹.

مروری بر کتاب قرآن در بستر نزول: بررسی های ادبی تاریخی دربارۀ محیط قرآن

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۴ مرداد و شهریور ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۲۰۱) 275 - 295

کلیدواژه‌ها: بافت نزول قرآن مطالعات عهدینی بررسی های ادبی بررسی های تاریخی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۹ تعداد دانلود : ۲۵۴
پژوهش درباره ارتباط قرآن با سنت های عهدینی و پساعهدینی سنتی دیرینه در مطالعات اسلامی خاورشناسان است. از دیرباز دو رویکرد متمایز در این زمینه وجود داشت. برخی پژوهشگران مانند گایگر، نولدکه، توری، ونزبرو و دیگران در پی اثبات خاستگاهی یهودی برای قرآن و برخی دیگر مانند آرتور جفری، ریچارد بل، لولینگ و دیگران در مقام ترسیم محیط مسیحی برای قرآن برآمده اند. به دلیل جدایی مطالعات قرآنی از مطالعات ربیانی و کشیشی پس از جنگ جهانی دوم، به همراه افزایش تخصص در خودِ این رشته های نزدیک به هم، دیگر دانشمندانی یافت نمی شوند که از مهارت و دانش زبان شناسی تاریخی لازم برای فهم قرآن به مثابه یک متن چندصدایی از دوران باستان متأخر (میان 250 تا 750 میلادی) برخوردار باشند. کتاب قرآن در بستر نزول: بررسی های ادبی تاریخی درباره محیط قرآن حاوی 39 مقاله از پژوهشگران متخصص در زمینه های مختلف مانند بافت سیاسی، اقتصادی، زبان شناختی و فرهنگی زمان نزول قرآن از یک سو تلاشی برای پاسخ به این پرسش است که آیا تحلیل ادبی دقیق خودِ متن قرآن می تواند حاوی اشاراتی برای تعیین محیط و محل پیدایش آن باشد. از سوی دیگر رویکردهای مختلف نویسندگان مقاله ها در استفاده از منابع کلاسیک اسلامی، نگاشته های یهودی و مسیحی غیرعربی و همچنین منابع کلاسیک لاتین و یونانی ترغیبی به این نوع از گفتگوهای میان رشته ای درباره قرآن است.
۹۰.

صحت سنجی دیدگاه های کارن بائر در تحلیل سنت تفسیری مسلمانان سده های میانی تا مدرن در تفسیر آیات ناظر بر سلسله مراتب جنسیتی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۸ 151 - 179

کلیدواژه‌ها: سلسله مراتب جنسیتی رویکرد درزمانی سنت تفسیری مسلمانان کارن بائر قرآن کریم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۳ تعداد دانلود : ۱۶۲
«سلسله مراتب جنسیتی» به معنای ترسیم برتری برای یکی از دو جنس زن یا مرد است. وجود سلسله مراتب جنستی در قرآن و نحوه تعامل مفسران با آیاتی که مضمون «سلسله مراتب جنسیتی» را در بر دارند، همواره محل بحث مفسران بوده است. کارن بائر، اندیشمند زن غیرمسلمانی است که در کتاب سلسله مراتب جنسیتی در قرآن: تفاسیر کهن، پاسخ های نو، با تمرکز بر سه مبحث «شهادت، خلقت، و ازدواج»، با اتخاذ «رویکردی درزمانی»[1] به بررسی تحلیلیِ سنت تفسیری مسلمانانِ سده های میانی تا مدرن، در تفسیر آیات ناظر بر «سلسله مراتب جنسیتی» پرداخته است. بائر مفسران را به دو دسته سده های میانی (قرن 2 تا 12 هجری) و مدرن (اواسط قرن 13 تا کنون) تقسیم کرده است. وی معتقد است که عالمان سده های میانی، سلسله مراتب جنسیتی در قرآن را امری بدیهی تلقی کرده اند؛ اما عالمان مدرن به بازتفسیر این گونه آیات پرداخته اند. به نظر بائر، عالمان پیشامدرن معتقد بودند که قرآن در ذات خود معنادار است؛ برخلاف عالمان پسامدرن که متن را خالی از معنا و نیازمند تفسیر می دانند. بائر دخالت دادن دستاوردهای تجربی در علوم تفسیر را ویژه مفسران مدرن می داند؛ همچنان که کاربرد استدلال های عقلی در تفاسیر مدرن پررنگ تر است. عالمان مدرن برخلاف مفسران سده های میانی، به مباحث اجتماعی عصر خود، مثل حقوق زن، نظر ویژه ای داشته اند. قرآن کریم، احادیث پیامبر، و مکتب فقهی مفسر، منابع ثابتی هستند که مفسران در تفسیر از آن ها استفاده می کردند؛ اما برخی از منابع در دوره های مختلف، از جایگاهی ویژه برخوردار بود. برای مثال، تفاسیر متقدم به مراجع اولیه، تفاسیر کلاسیک به احادیث پیامبر‹ ، و تفاسیر مدرن به استدلال های عقلی و نظریه های علمی اعتبار بیشتری می بخشیدند.
۹۱.

دستاوردهای بازیابی منابع آثار روایی برای حوزه های دیگر مطالعات حدیثی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال ۲۰ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۶۰) 201 - 233

کلیدواژه‌ها: بازیابی منابع آثار روایی تاریخ گذاری روایات بازسازی آثار مفقود طریق حوزه حدیثی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۱ تعداد دانلود : ۱۶۱
بازیابی منابع آثار روایی که از حوزه های نوین مطالعات حدیثی است، به شناسایی منابع موجود یا مفقود آثار روایی موجود اختصاص دارد. پژوهش های این حوزه اگر به صورت روش مند و دقیق صورت گیرد، فرآیندی جامع است که علاوه بر نتایج مستقیمی مانند: 1.یافتن منابع بی واسطه و باواسطه اثر روایی؛ 2.میزان احتمالی بهره مندی از هر کدام از منابع؛ 3.تعیین تعلق منابع اثر به هر کدام از دوره های حدیثی؛ 4.تشخیص میزان بهره مندی از آثار کهن و متقدم روایی؛ دستاوردهای جانبی فراوان و راه گشایی برای حوز ه های دیگر مطالعات حدیثی دارد. در این پژوهش، بر اساس بررسی و تحلیل مطالعاتی که تاکنون در حوزه بازیابی منابع آثار روایی صورت گرفته و ارائه نمونه هایی از این پژوهش ها، دوازده دستاورد مهم و متنوع شناسایی و معرفی شده است. این دستاوردها عبارتند از: 1.تاریخ گذاری احادیث؛ 2.بازسازی آثار از دست رفته؛ 3.آشنایی با شیوه های محدثان متقدّم در اخذ روایت از آثار حدیثی؛ 4.اصلاح اسانید؛ 5.کامل شدن طرق در فهرست ها؛ 6.گردآوری اطلاعات دقیق تر  درخصوص آثار روایی؛ 7.شناسایی طرق مورد اعتماد محدثان در سندهای پرتکرار؛ 8.آگاهی از نحوه تعامل حوزه های حدیثی با یکدیگر؛ 9.یافتن شواهد بیشتر در مکتوب بودن منابع آثار روایی؛ 10.شناسایی موارد نقل شفاهی؛ 11.دستیابی به یافته های جدید در نتیجه تحلیل آماری و12. شناسایی سیر انتقال دانش حدیثی در میان محدثان.  
۹۲.

مفهوم تأویل در قرآن و روایات: بازشناسی و ارزیابی دیدگاه اندیشمندان اسلامی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال ۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۷) 77 - 102

کلیدواژه‌ها: تأویل قرآن روایات نظریه تأویل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۰ تعداد دانلود : ۱۵۸
موضوع تأویل از دیرباز مورد توجه پژوهشگران و مفسران قرآن بوده که ارتباط این مفهوم در موضوع قرآن (تأویلِ قرآن) با مسئله برداشت مفاهیم، موجب اهمیت آن شده است. با وجود بررسی مفهوم تأویل قرآن در دیدگاه های متقدمان، اندیشمندانی در سده های اخیر و به ویژه دوره معاصر، کوشیده اند با ارائه نظریاتی معنای تأویل را در موضوعات مختلف در قرآن و روایات بیابند. پژوهش حاضر کوشیده است به روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بازشناسی مؤلفه های مهم ترین نظریه های تأویل در قرآن (و روایات)، با ارزیابی و نقد آن ها، مقدمه لازم برای عرضه نظریه های جدید آتی را فراهم آورد. برخی نقدهای وارد بر نظریات مورد بررسی (ابن تیمیه، ملاصدرا، علامه طباطبایی، معرفت، ابوزید و پاکتچی) عبارت اند از: عدول از معنای استعمالی تأویل و وجود تعارض درونی در دیدگاه ابن تیمیه، منافات نظریه علامه با کاربرد قرآنی تأویلِ قرآن، عدم بیان ارتباط میان معانی تأویل، ضمن تقطیع یک روایت در نظریه معرفت، وجود پیش فرض تفسیری پنهان در دیدگاه ابوزید و عدم بیان ارتباط محکم میان معانی مختلف تأویل در دیدگاه پاکتچی.
۹۳.

تحلیل انتقادی دیدگاه ونزبرو درباره نسبت سیره ابناسحاق با سنت تفسیر قرآن

نویسنده:
منبع: پژوهش های اسلامی خاورشناسان سال ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳ 9 - 34

کلیدواژه‌ها: سیره ابن اسحاق سیره ابن هشام سیره و قرآن ونزبرو تفاسیر داستانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۲ تعداد دانلود : ۱۶۴
نخستین بار ونزبرو، سیره ابن اسحاق را به مثابه گونه ای داستانی از تفسیر قرآن برشمرد؛ گونه ای که در آن داستان نقشی محوری و اساسی دارد. در این پژوهش با الهام از این نوع نگاه و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی توأم با نقد، ضمن ارزیابی دیدگاه ونزبرو درباره نسبت سیره ابن اسحاق با سنت تفسیر قرآن، به واکاوی چگونگی کاربست آیات در این اثر پرداخته ایم. نتایج تحقیق نشان می دهد در این اثر 127 مورد طرح آیات قرآن در خلال مباحث مختلف دیده می شود. تبیین اسباب نزول با 75 مورد، بخش عمده روایات سیره با محوریت آیات قرآن را تشکیل می دهد. به رغم آنکه ونزبرو ذکر اسباب نزول را عنصری از تفاسیر فقهی برمی شمارد، یافته های این پژوهش نشان می دهد این عنصر چنانکه ریپین هم گفته است، خصیصه ای از گونه داستانی تفسیر بنابر تقسیم بندی گونه های تفسیری پیشاطبری از دید ونزبرو است. ذکر آیات در قالب سخنان و نوشته های شخصیت های داستان، غنابخشی و مزین ساختن کلام راوی به آیات الهی، تبیین معنای واژگان به خصوص الفاظ تَکامَد، دخیل و غریب، بیان مصادیق آیات و تفسیر آیات قرآن با استشهاد به سایر آیات از دیگر انواع کاربست های آیات در سیره ابن اسحاق به شمار می آید.             
۹۴.

خاستگاه تاریخی جغرافیایی روایات نهی از شرکت در قتال بین مسلمانان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۱ 333 - 366

کلیدواژه‌ها: قتال بین مسلمانان روایات نهی تاریخ گذاری کهن ترین منبع حلقه مشترک تحلیل اسناد-متن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۲ تعداد دانلود : ۱۵۲
 در منابع روایی سه قرن نخست اهل سنت، روایاتی درباره نهی از شرکت در قتال بین مسلمانان با طرق متعدد و متون مختلف نقل شده است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا و شیوه های مختلف تاریخ گذاری احادیث (یافتن در کهن ترین منبع، تحلیل سندی، تحلیل سندی-متنی)، خاستگاه تاریخی و جغرافیایی و سیر تطور تدریجی این روایات تبیین می شود. یافته های پژوهش حاکی از این است که این روایات ابتدا توسط ابوبکره صحابی (م ۵0 ۵2)، یکی از مراجع این روایات و تنها حلقه مشترک آن در طبقه صحابه در بصره ساخته و نقل شده است. انگیزه وی که از کناره گیران در جنگ جمل بود، توجیه کار خود بوده و روایت را بین سال های 3۶ (وقوع جنگ جمل) تا ۵2 قمری جعل کرده است. سپس در طبقه بعد توسط حسن بصری (م 110) اولین حلقه مشترک فرعی به صورت گسترده نشر یافته است. دو مرجع دیگر این روایات، ابوموسی اشعری (م ۴9 ۵3) و انس بن مالک (م 90 93) هستند که به احتمال زیاد، راوی یا قائل این روایات نبوده اند و روایت به آن ها نسبت داده شده است.
۹۵.

معنی شناسی تأویل در قرآن با روش های تحلیل توزیع پیکره ای و نظریل شبکه های شعاعی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال ۲۱ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۶۳) 159 - 186

کلیدواژه‌ها: قرآن تأویل معنی شناسی توزیعی نظریه شبکه های شعاعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱ تعداد دانلود : ۸۰
«تأویل» از موضوعات مهم علوم قرآنی، با کاربردهای متعدد در قرآن و روایات است؛ که در میان آن ها «تأویل قرآن» به سبب ارتباط با حوزه فهم آن جایگاه مهمی دارد. با وجود این که نظریه های متفاوتی در بیان معنی تأویل در قرآن مطرح شده، آثار متعدد معاصر، نشانگر عدم بیان دیدگاهی جامع و تلاش پژوهشگران برای یافتن این معنی است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، از طریق روش های معنی شناسی جدید، به معنای واژه تأویل در قرآن پرداخته می شود. به این منظور، پس از معرفی اجمالی دیدگاه های مختلف در مورد واژه تأویل در قرآن از دو روش «تحلیل توزیع پیکره ای» و «نظریه شبکه های شعاعی» برای یافتن معنای این واژه استفاده شد. بر اساس روش توزیعی، برای واژه تأویل در قرآن دو معنای کلی «رجوع به یک معیار»، و «منشأ ایجاد یک پدیده» به دست آمد؛ که معنای اخیر، خود به چهار معنا، شامل تعبیر رؤیا (منشأ ایجاد رؤیا)؛ هدف و مراد فاعل (منشأ ایجاد عمل)؛ حقایق وجودی، و مفاهیم الفاظ (منشأ ایجاد قرآن)، گسترش یافته است. در بررسی این واژه با نظریه شبکه های شعاعی نیز، واژه سرنمون «آل»، به معنای «ستون خیمه»، شبکه شعاعی معنا را برای ریشه «أول» شکل می دهد. از دستاوردهای ارزیابی نظریات تأویل با نتایج معنی شناسی واژه تأویل، حذف معنای «عاقبت» از مجموعه معانی ذکرشده برای این واژه است.
۹۶.

منبع یابی و سیر تطوّر متنی و سندی زیارات امیرالمؤمنین(ع)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: حدیث و اندیشه بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۵ 227-254

کلیدواژه‌ها: زیارات امیرالمؤمنین (ع) منبع یابی زیارات تطور تاریخی زیارات تطور متنی زیارات تطور سندی زیارات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳ تعداد دانلود : ۷۸
در میان ائمّه اطهار(علیهم السّلام)، بیشترین زیارات به امیرمؤمنان و سیّد الشّهداء(علیهما السّلام) اختصاص دارد. در این پژوهش که گردآوری اطلاعات آن به روش کتابخانه ای و تحلیل داده ها به روش تاریخی، تطبیقی و توصیفی است، زیارات امیرالمؤمنین(ع)، منبع یابی شد و سیر تطوّر تاریخیِ سندی و متنی آنها از کهن ترین منبع موجود، یعنی الکافی شیخ کلینی تا آثار علامه مجلسی شناسایی گردید. نتیجه این شد که در مجموع، سی و دو زیارت برای آن حضرت در شانزده کتاب ادعیّه و زیارات وجود دارد که بیشترین آنها در المزار الکبیر ابن مشهدی با ذکر چهارده مورد است. زیارت امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیر، بیش از سایر زیارات در کتاب های ادعیّه و زیارات محدّثان و فقهای برجسته شیعه آمده است. این زیارت را ابتدا ابن قولویه در کامل الزیارات با ذکر دو واسطه از امام رضا، از امام کاظم از امام صادق(علیهم السّلام) آورده و پس از وی، شیخ طوسی در مصباح المتهجّد و سپس ابن مشهدی در المزار الکبیر از جابر بن یزید جعفی از امام باقر(ع) روایت کرده است. از سی و دو زیارت امیرالمؤمنین(ع)، سیزده مورد، با ذکر سند و نوزده مورد، بدون ذکر سند بوده و بیشتر آنها از امام باقر، امام صادق و امام هادی(علیهم السّلام) صادر گردیده اند.
۹۷.

بازخوانی انسجام سوره «غاشیه» در پرتو نظریه بلاغت سامی (با تکیه بر پژوهش های میشل کویپرس)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات سبک شناختی قرآن کریم سال ۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۵) 226 - 247

کلیدواژه‌ها: الگوی بلاغت سامی سوره غاشیه میشل کویپرس نظم آینه ای نظم متقارن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲ تعداد دانلود : ۷۹
یکی از الگو هایِ تحلیلِ انسجامِ متون، الگوی بلاغت سامی است که خاستگاه آن مطالعات کتاب مقدس است. تحلیل بلاغی مبتنی بر اصل بنیادین تقارن، به تبیین تألیف متن و تعیین ساختار آن می پردازد. به منظور این مهم ابتدا متن به سطوح مختلف تقسیم و سپس تقارن میان سطوح تعیین می شود. برای تعیین تقارن های موجود در کلام باید روابط بین عناصر سازنده متن را شناخت. این روابط به دو نوع رابطه تطابق و تعارض منحصر و خود از چهار جنبه واژگانی، صرفی، نحوی و گفتاری ملاحظه می شود. میشل کویپرس پژوهشگر بلژیکی برای اولین بار الگوی بلاغت سامی را در بررسی نظم سوره های قرآن به کار گرفت و پس از تطبیق قواعد نظم متقارن بر سوره های مختلف مکّی و مدنی، به توصیف و تفسیر آن سوره ها پرداخت. در پژوهش حاضر انسجام سوره غاشیه در پرتو نظریه بلاغت سامی و با تکیه بر پژوهش های کویپرس بررسی و بازخوانی شد و مشخص شد قواعد نظم متقارن در همه سطوح این سوره قابل تطبیق نیست؛ زیرا از میان سه سطح مفصل، فرع و جزء، قواعد نظم متقارن تنها در سطح جزء کارآمد و نظم آن از نوع نظم آینه ای و معکوس است.
۹۸.

اِعْتِبَارْسَنْجِیِ رِجَالِیِ یَحْیِی بْنِ حَبِیبِ زَیَّات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۷ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۶) 98 - 119

کلیدواژه‌ها: یحیی بن حبیب اعتبارسنجی مجهول بودن موثق بودن ممدوح بودن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵ تعداد دانلود : ۸۴
یحیی بن حبیب زیّات از راویان مجهولی است که باوجود کمی روایاتش در منابع حدیثی ولی نقل هایش از امام رضا (ع) در مدح زراره و مفضل بن عمر، تعیین وضعیت رجالی اش را حائز اهمیت ساخته؛ که توجه و تضارب آراء عالمان درباره او از دوره قدما تا معاصران گویای آن است. این پژوهش با نقد، بررسی و رفع اشکالاتِ دیدگاه ها درباره وی، به دنبال معلوم سازی وضعیت رجالی اوست. براساس روایتی در المحاسن اتحاد او و یحیی بن جندب زیّات قابل اثبات است. از بررسی سه دیدگاهِ مجهول بودن، توثیق و مدح، مشخص گردید، مجهول بودنش باتوجه به روایت الکافی درباره اش، صحیح نیست. توثیق طبرسی به دلیل عدم قرابت زمانی با یحیی و توثیق مظاهری به علت خدشه پذیر بودن قاعده رجالی مورد استناد ایشان و عدم شمولیتش درباره وی، قابل قبول نیست. دیدگاه مدح یحیی نیز باتوجه به اشکالات متنی و سندیِ روایت الکافی، پذیرفتنی نبود اما در این مقاله، اشکالاتِ مطرح شده، برطرف و مدح قریب به توثیق یحیی بن حبیب اثبات گردید.
۹۹.

تحلیل تطبیقی مواجهه ی مؤلفان تفاسیر روایی شیعه با مسئله نسخ آیات صلح با آیات قتال(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیر تطبیقی سال ۹ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱۷ 56 - 77

کلیدواژه‌ها: ناسخ و منسوخ آیات قتال آیات صلح تفاسیر روایی شیعه نقش مؤلف

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰ تعداد دانلود : ۲۶
باور برخی از مؤلفان آثار در زمینه ی مکاتب و جریان های تفسیری بر آن است که مؤلفان تفاسیر روایی بدون هیچ اجتهادی صرفاً به گردآوری روایات که غالباً به طور مستقیم به بخشی از الفاظ و عبارات آیات اشاره دارد پرداخته اند. برخلاف این باور، شواهد نشان می دهد که مؤلفان این تفاسیر به منظور کشف مراد آیات، دست کم در دو مقوله گزینش منابع و روایات اجتهاد کرده اند. در همین راستا، این پژوهش می کوشد با روش توصیفی- تحلیلی از طریق تطبیق تفاسیر روایی شیعی معروف به تبیین مصادیق اجتهادورزیِ مؤلفان آنها در مبحث نسخ آیات صلح با آیات قتال و بررسی عوامل اثرگذار بر آن بپردازد. ره آورد این تحقیق حاکی از آن است که این تفاسیر در مواردی از قبیل پرداختن یا نپرداختن به مقوله ی نسخ آیات صلح با آیات قتال، میزان پرداختن به این مبحث، ذکر یا عدم ذکر روایات متعارض و ارزیابی یا عدم ارزیابی روایات از سوی مفسر، متمایز از یکدیگر هستند. تفاوت در روش تفسیری مفسر، گزینش منبع از سوی مفسر و توجه به سیر کم شمردن موارد وقوع نسخ در تألیفات اسلامی در گذر زمان، از مهم ترین عوامل اثرگذار بر این تمایز عملکرد است. نمایان ساختن وجه تمایز تفاسیر روایی شیعه در مبحث نسخ آیات صلح با آیات قتال به عنوان مصداقی از مصادیق اجتهادورزی در تألیف تفاسیر روایی شیعه، اثرپذیری تفاسیر شیعی از منابع و مراجع اهل سنت در مقوله ی یادشده و تضعیف دیدگاه آقابزرگ طهرانی درباره ی تعیین مؤلف تفسیر قمی، از جمله یافته های این پژوهش است.
۱۰۰.

تحلیل ساختار روایت در سوره های مدنی قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال ۱۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴۹ 55 - 81

کلیدواژه‌ها: روایتگری داستان ساختار داستان سوره های مدنی فضای نزول

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹ تعداد دانلود : ۲۸
روایتگری داستان یکی از مفاهیم قرآنی است که در سراسر آن مشاهده می شود و به دوره مکّه یا مدینه اختصاص ندارد، گرچه طرح اولیه بیشتر داستان ها در سوره های مکّی است و در سوره های مدنی تکرار یا پیرفت دیگری از آن داستان روایت می شود. در پژوهش حاضر با کاربست چهار مؤلفه ی نحوه پراکندگی، ساخت و بسامد واژگان، ساخت نحوی و مخاطب به بررسی ساختار روایات سوره های مدنی پرداخته شده تا از رهگذر آن، ارتباط ساختار داستان ها با بستر کلام و فضای نزول تحلیل و تبیین شود. واکاوی مؤلفه های یاد شده در داستان های سوره های مدنی، این حقیقت را آشکار می سازد که روایتگریِ سرگذشتِ پیشینیان کاملاً متأثّر از زمینه ی سخن، فضای نزول آیات و احوال مخاطب است. به همین دلیل پیرفت های مختلف یک داستان در سوره های مختلف پراکنده است. همچنین با عنایت به حضور یهودیان در مدینه، داستان بنی اسرائیل بر سایر داستان ها در سوره های مدنی غلبه دارد. از سوی دیگر در سیاق روایتگری داستان، واژگانی اختصاصی و تکامد به کاررفته که زمینه بیشتر آن، داستان های بنی اسرائیل است. دو خطاب اختصاصی آیات نیز متوجه ایشان است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان