محمدرضا مسجدی

در ایران، آمارها حاکی از آن است که در بیست سال اخیر مصرف قلیان به خصوص در سنین نوجوانی و جوانی و به ویژه در بین زنان و دختران (نسبت به مردان) است افزایش چشمگیر داشته است به گونه ای که مصرف قلیان به پدیده یا رفتاری اجتماعی بدل شده است. با توجه به جمعیت حدود سی میلیونی جوانان و نقش سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دختران و زنان جوان در روند تحولات عمومی و به ویژه تربیت نسل آینده، و افزایش مصرف قلیان به صورت خانوادگی و دسته جمعی و خلأ پژوهشی در این مسئله، مطالعه حاضر به بررسی جامعه شناختی عوامل مؤثر بر مصرف قلیان در بین دختران و زنان جوان مراجعه کننده به تفرج گاه های شمال تهران می پردازد. در این پژوهش از روش پیمایشی استفاده شده است. در این مطالعه با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاری، نرم افزار SmartPLS، مدل نظری عوامل مؤثر بر گرایش دختران و زنان جوان به قلیان، در میان 120 نمونه مراجعه کننده به تفرج گاه های شمال تهران آزمون شد؛ نتایج نشان می دهد که رابطه دو متغیر احساس محرومیت نسبی، همچنین فرایند روی آوری به مصرف قلیان با متغیر وابسته گرایش به قلیان در سطح 90 درصد معنادار هستند. به علاوه رابطه دو متغیر نحوه گذران اوقات فراغت و مصرف فرهنگی، همچنین نگرش ها نسبت به قلیان با متغیر وابسته گرایش به قلیان در سطح 95 درصد معنادار هستند.

هدف: در مطالعه حاضر هدف، تعیین تاثیر آموزش آگاهی از آسیب های استعمال دخانیات مبتنی بر نظریه شناخت گرایی بر ارتقای سطح آگاهی زنان فعال حوزه سلامت بود.روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون–پس آزمون تک گروهی بود. جامعه آماری، زنان فعال در حوزه سلامت در شهرداری های مناطق 22گانه شهر تهران طی سال های 1397 و 1398، شامل 862 نفر بودند و حجم نمونه شامل 456 زن  بود که با روش نمونه گیری هدفمند از بین شرکت کنندگان در کارگاه آموزشی که در یک جلسه در هر منطقه و به مدت 3 ساعت برگزار شد انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده، پرسشنامه محقق ساخته آگاهی سنجی مضرات مواد دخانی بود که روایی صوری آن با نظر چند نفر از متخصصان حوزه دخانیات تایید شد و پایایی پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ 755/0 به دست آمد. با توجه به نرمال نبودن توزیع جامعه آماری بر حسب آزمون کولموگروف اسمیرنف، از آزمون یومن ویتنی جهت مقایسه تغییرات پیش آزمون و پس آزمون در نرم افزار SPSS نسخه 26 استفاده شد.یافته ها: یافته ها نشان داد بعد از مداخله آموزشی، در شاخص های آگاهی از عوارض دود تحمیلی بر جنین، نوزادان، کودکان و زنان باردار، مضرات دخانیات برای مردان و زنان، قلیان در قیاس با سیگار، سرطانهای ناشی از دخانیات و میانگین آگاهی از دود ثانویه و دود ثالثیه تفاوت معنی داری وجود داشت(p<0.05). اما در شاخص آگاهی از دود تحمیلی قلیان و سیگار تفاوت معنی دار مشاهده نگردید(بزرگتر از 05/0).بحث و نتیجه گیری: مداخله آموزشی آگاهی از آسیب های استعمال دخانیات مبتنی بر نظریه شناخت گرایی، سطح آگاهی زنان در خصوص مضرات دخانیات را ارتقا بخشید و روش مداخله مذکور می تواند توسط متخصصان سلامت مورد استفاده قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی اثرگذاری تقابل ادراکی بر نگرش به سیگار با ارائه اطلاعات درباره مواد مخدر به افراد بود. از روش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. از دانشجویان مرد مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه های شهید بهشتی، تهران و علامه طباطبایی 45 فرد سیگاری و 45 فرد غیرسیگاری به صورت هدفمند به عنوان نمونه انتخاب شد. ابزارها عبارت بود از آزمون تداعی سنج ضمنی (IAT)، پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ-28) و پرسشنامه سنجش اعتیاد به سیگار. شرکت کنندگان براساس نتایج پرسشنامه سنجش اعتیاد به سیگار، به دو گروه سیگاری و غیرسیگاری تقسیم شدند و سپس هر گروه به صورت تصادفی به سه گروه تحت مداخله با متن، تحت مداخله با فیلم و کنترل تقسیم شد. طی 3 جلسه اطلاعاتی درباره مواد مخدر به شرکت کنندگان گروه های آزمایشی داده شد و گروه کنترل، اطلاعاتی دریافت نکرد. ارائه اطلاعات برای گروه های تحت مداخله متن، با متنِ چاپی و برای گروه های تحت مداخله فیلم، با نمایش فیلم اتفاق افتاد. پس از پایان مداخله و دو هفته بعد، نگرش شرکت کنندگان به سیگار دوباره سنجیده شد. تحلیل داده ها به روش تحلیل واریانس آمیخته نشان داد ارائه اطلاعات درباره مضرات مواد مخدر، با برقراری تقابل ادراکی، نگرش به سیگار را مثبت می کند (01/0 p<،73/14= F). تفاوت میان دو گروه سیگاری و غیرسیگاری (01/0 p<،64/3= F) و تفاوت گروه های آزمایشی (تحت مداخله فیلم و متن) نیز معنادار بود (01/0 p<،69/7= F). یافته این پژوهش تأییدی درجهت اصل تقابل ادراکی بود؛ بدین معنی که ارائه اطلاعات درباره مواد مخدر، طبق اصل تقابل ادراکی، نگرش مثبت تری به سیگار ایجاد می کند. این تغییر نگرش در طول زمان تقریباً پایدار ماند و در هر دو گروه سیگاری و غیرسیگاری و در هر دو گروه مداخله با متن و مداخله با فیلم تأیید شد. تغییر نگرش به این دلیل انجام می شود که در مقایسه با اطلاعاتی که مضرات مواد مخدر را بیان می کند، مضرات سیگار کم اهمیت می نماید و بنابراین، نگرش فرد به سیگار مثبت تر می شود.   

نمایش خانگی، یکی از رسانه های موردتوجه و پرمخاطب این روزهاست. بسیاری از کارگردانان و بازیگران مطرح سینما و تلویزیون به آن توجه نشان داده اند. استقبال مردم از سریال های نمایش خانگی، فیلم سازان را تشویق می کند تا سریال های خود را در این رسانه توزیع کنند. در این پژوهش، سعی شده با روش تحلیل محتوای کیفی به بررسی چهار سریال پربیننده «خاتون»، «زخم کاری»، «می خواهم زنده بمانم» و«قورباغه» در سال 1400 پرداخته شود. بررسی کدها، مقولات و مفاهیم نشان داد که نمایش استعمال دخانیات با نوعی رویکرد مثبت در سریال های مذکور همراه است. در واقع، از استعمال سیگار، برای بیان احساسات بازیگران در شرایط مختلف استفاده شده است. اما نکته مهم، توجه به عدم استعمال دخانیات در خانه و نزد فرزندان است. نمایش خانگی در سال های اخیر با اقبال عمومی مواجه شده و از سوی دیگر، نگرش مثبتی که در فضای سریال ها نسبت به استعمال دخانیات مشاهده می شود، می تواند اثرات مخربی بر نوجوانان و جوانان- که مخاطبین اصلی آنها هستند- داشته باشد. از این رو، لازم است در ساخت سریال و فیلم های خانگی، مجموعه قوانین مصوبات ملی کنترل دخانیات جمهوری اسلامی ایران مدنظر قرارگیرد تا مصرف دخانیات با رویکرد مثبت و منفی توسط بازیگران، تأثیری نامناسب بر جامعه نگذارد.