فیروز سکوتی

تهیه ملزومات زندگی مشترک از وظایف قانونی زوج است؛ بااین حال در برخی از مناطق به حکم عرف، جهیزیه را زوجه فراهم می کند. زوج نیز چند قلم از اجناس لازم برای زندگی مشترک را که معمولاً ارزش مادی زیادی هم دارند، تهیه می کند تا با درج در سیاهه جهیزیه به همراه دیگر اقلام به منزل مشترک بدرقه شود. در عرف چنین اقلامی را شیربها نامیده اند. در دعوای استرداد جهیزیه، دادگاه با این پرسش مواجه خواهد شد که چه کسی مالک این اموال محسوب می شود؟ پاسخ به سؤال در گرو تبیین ماهیت توافق صورت گرفته است. درخصوص ماهیت شیربها ازمنظر فقهی و حقوقی اختلاف وجود دارد. برخی آن را در قالب عقود معین، همچون هبه و جعاله و صلح، و برخی نیز در قالب توافق خصوصی تفسیر کرده اند. گروهی نیز ماهیت شیربها را به شرط ضمن عقد و نیز تعهد به نفع شخص ثالث تعبیر کرده اند. این اختلافات، رویه قضایی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. با استناد به قالب های پیش گفته، حسب تفسیری که از جواز یا لزوم شیربها صورت می گیرد، این اقلام را برخی محاکم متعلق به زوج و برخی متعلق به زوجه می دانند. این تحقیق نشان می دهد قالب های مزبور با وجود داشتن رگه هایی از تناسب، دارای تمایزاتی آشکار با شیربها است. شیربها دارای ماهیتی خاص است که با توجه به خصایص آن و سکوت قانون، قلمرو آثارش را عرف تعیین می کند.

کنترل کردن آثار زیان بار مصرف مشروبات الکلی نه تنها در کشورهایی همچون ایران که هر نوع توزیع مشروبات الکلی را غیرقانونی اعلام نموده، بلکه در کشورهایی که چنین تجارت سیاهی را مجاز می دانند نیز همواره از دغدغه های قانون گذاران بوده است. سوال اصلی مقاله حاضر این است که اگر فردی به جهت مصرف مشربات الکلی و مستی، خسارتی به وجود آورد، آیا فروشنده مشروبات الکلی به عنوان سبب ورود خسارت، مسئولیتی در قبال زیان دیده دارد؟ پاسخ به این سوال در حقوق کانادا و ایالت مینه سوتا مثبت است ولی تفاوت هایی میان این دو نظام حقوقی وجود دارد. با فراهم بودن ارکان مسئولیت، در ایالت مینه سوتا مسئولیت مدنی فروشنده، صرفاً در قبال اشخاص ثالثی که از رفتار فرد مست مرتکب خسارت شده اند قابل تحقق است ولی در حقوق کانادا، مشتری مست نیز می تواند برای جبران خسارات وارده به فروشنده مراجعه نماید. لذا به نظر می رسد قواعد مربوط به مسئولیت مدنی فروشندگان مشروبات الکلی در ایالت مینه سوتا بر اساس نظریه خطر و در حقوق کانادا بر مبنای نظریه تقصیر پایه ریزی شده است. در حقوق ایران فروش مشروبات الکلی به عنوان سببی برای ورود خسارت است و برای تحقق مسئولیت مدنی برای فروشندگان مشروبات الکلی، لزوم مداخله قانون گذار و اصلاح ماده 332 ق.م ضروری می نماید.

در برخی قرارداد ها، یکی از سازوکار های فسخ معامله، در قالب خیار شرط بدون مدت تعیین می شود. بااین حال، نص صریح ماده 401 ق.م در صورت عدم قید مدت برای خیار شرط، به بطلان قرارداد حکم کرده است. سوال این است که آیا راهکاریی برای جلوگیری از صدور حکم بر بطلان چنین توافقی وجود دارد؟ صرف نظر از نقدهایی که بر مبنای فقهی ماده 401 ق.م و نیز دلالت حدیث نهی از معامله غرری بر حکم وضعی بطلان وارد شده است، اصل آزادی اراده ایجاب می کند که قانون گذار از مداخله در توافق طرفین اجتناب ورزد. همچنین طبق اصل صحت، تفسیری از عقد مطلوب است که حتی الامکان منتهی به بطلان توافق نشود. هدف پژوهش، بررسی اختلاف نظرهای فقها و محاکم در خصوص خیار شرط بدون مدت است تا از این طریق راهکاری برای جلوگیری از اعلام بطلان عقد ارائه شود. این نوشتار با روش تحلیلی توصیفی، مبنای فقهی خیار شرط بدون مدت را بررسی کرده و سپس با استفاده از روش کیفی به تحلیل محتوای آرای مربوطه می پردازد. به نظر می رسد درصورتی که متعاقدین، خاتمه مدت خیار را اعلام نکرده باشند، می توان با توسل به اراده ضمنی ایشان و ضابطه عرفی یا محدود کردن مدت خیار به زمان انجام تعهدات قراردادی، مانع از بطلان عقد شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که در رویه قضایی به دلیل تحقق نهاد عرفی عقد، اصل صحت سایه سنگینی بر حکم مندرج در ماده 401 ق.م دارد.