مصطفی قاسمی

جمهوری اسلامی ایران و اخوان المسلمین سه سطح از روابط در قالب جنبش- جنبش، دولت- جنبش و دولت- دولت را پشت سر گذاشته اند. با اینکه تصور می شد اخوان المسلمین بعد از به قدرت رسیدن، روابط خوبی با جمهوری اسلامی برقرار کند، اما در پرونده های منطقه ای در مقابل سیاست های جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. بسیاری از مجامع سیاسی و آکادمیک ایران با تاکید بر این مرحله و با استناد به تحولات این دوره از روابط، تغییر راهبرد حمایت از اخوان لمسلمین در جهان اهل سنت را توصیه می کنند. این مقاله با روش کتابخانه ای و با رویکردی توصیفی تحلیلی، در پی پاسخ به این سوال است که مطلوب ترین سطح روابط جمهوری اسلامی با اخوان المسلمین در کدام سطح و در قالب چه راهبردی باید تعریف و ادمه یابد؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که به دلیل ایدئولوژیک بودن نظام سیاسی برآمده از جنبش شیعی در ایران و جنبش سنی اخوان المسلمین و رقابت ها و اصطکاک های مترتب بر آن، مطلوبترین سطح روابط جمهوری اسلامی با اخوان المسلمین باید در سطح "دولت- جنبش" و در قالب راهبرد "امتناع دولت، استمرار نهضت" تعریف و پیگیری شود. 

با شروع بیداری اسلامی در تونس، کشورهای مستعد بحران نظیر لیبی نیز با روند بیداری مواجه شدند. بعد از 9 ماه جنگ و درگیری بین نیروهای قذافی و انقلابیون، در مرداد سال 1390 انقلابیون پیروز شدند. بعد از پیروزی، مرحله ی جدیدی در حیات سیاسی و اجتماعی این کشور آغاز شد. البته در این کشور نه تنها یک دولت قدرتمند و مردمی شکل نگرفت؛ بلکه تا تشکیل دولت وفاق ملی، دو دولت، دو پارلمان، دو نخست وزیر و دو کابینه حضور داشتند با توجه به توصیف وضعیت لیبی و دخالت عوامل متعدد، این کشور را می توان به عنوان یک دولت ورشکسته به شمار آورد. بر همین اساس سوال این مقاله این است که لیبی بعد از انقلاب در چه شرایطی با پدیده ورشکستگی روبه رو شده است؟ در پاسخ به این سوال بحث اصلی این است که گرایشات قبایلی، نبود ساختارهای نظامی و اقتصادی، فقدان فرهنگ دموکراتیک، جامعه مدنی و مداخلات خارجی باعث شده وضعیت به سمت یک دولت ورشکسته پیش رود. یافته های مقاله نیز نشان از شکل گیری نوعی دولت ورشکسته دارد که موجب رشد ناهنجاری ها و نابسامانی های سیاسی و اجتماعی در این کشور گردیده است.

با توجه به شرایط جدید در نظام بین الملل و تغییر در ابزارهای قدرت، کشورها به ابزارهای قدرت جدیدی برای تأمین منافع و امنیت ملی و نیز حقانیت و تأیید کارهای خود روی آورده اند که جنبه سخت افزاری ندارند و با نام قدرت نرم شناخته می شوند. در این زمینه، یکی از منابع، نظام سیاسی یک کشور است که می تواند مهم ترین منبع قدرت نرم یک کشور باشد. در این زمینه، نظام مردم سالاری دینی در ایران منبع کلیدی قدرت نرم است. این منبع که از دیرباز به عنوان بدیل لیبرال دموکراسی غرب در جهان مطرح شد، می تواند در شرایط فعلی که منطقه در حال گذار به مردم سالاری است، الگویی برای ملت های مسلمان باشد و از سوی دیگر، اتهامات واردشده از طرف غرب و غرب گرایان به نظام جمهوری اسلامی ایران را خنثی سازد. هدف این مقاله ارائه الگویی فرهنگی- سیاسی از نظام مردم سالاری دینی و بررسی مؤلفه های نظام مردم سالاری دینی به عنوان قدرت نرم است. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی و کتابخانه ای ضمن بررسی مؤلفه های مردم سالاری دینی، به این سؤال پرداخته می شود که کارایی مردم سالاری دینی به عنوان مؤلفه کلیدی قدرت نرم جمهوری اسلامی چیست.

روسیه و چین دو بازیگر مهم در موضوع پرونده هسته­ای ایران به شمار می­روند. در دوره­های گذشته این دو کشور علی­رغم همراهی نهایی غرب در اعمال تحریم­ها علیه ایران، همواره از فرمول بند ی های تند و تهدید به اقدامات شدید از جانب شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران جلوگیری کرده­اند. اوباما که با شعار تغییر به ریاست جمهوری آمریکا رسید، بر خلاف بوش، در راستای سیاست تعامل با روسیه ، مهم­ترین چالش چند سال اخیر روسیه و کشورش را که به ایجاد سپر موشکی آمریکا در شرق اروپا مربوط می­شد، کنار گذاشت. روسیه نیز که طی سال­های گذشته همواره از پرونده هسته ای ایران برای کسب امتیاز از آمریکا استفاده نموده، این بار با ارائه هویج بزرگ­تر از سوی آمریکا، همراهی کامل با غرب را در اعمال تحریم­ها علیه ایران در پیش گرفته است. علاوه بر آن، تاکنون از تحویل موشک­های S-300 به ایران خودداری کرده است. در این میان، روابط چین با آمریکا برخلاف روسیه- آمریکا نه تنها بهبود نیافته بلکه در برخی مواقع تیره­تر نیز گردیده است. با توجه به این اختلافات، چینی­ها این بار بیش از گذشته با اعمال تحریم­ها علیه ایران مخالف بودند اما همان­طور که سیاست چین در سال­های گذشته نیز نشان داده، این کشور علی­رغم اختلافات جدی با آمریکا، به هیچ وجه خواهان ورود به عرصه درگیری و تنش با آمریکا نمی­باشد. لذا علی­رغم مخالفت­های چین با تحریم­های ایران، این کشور نیز ناچار به همراهی غرب در فشار بر ایران گردید.

سودان با داشتن جایگاهی مهم و استراتژیک در قاره آفریقا و جهان اسلام، به عنوان نهمین کشور از نظر مساحت در جهان، به اندازه یک چهارم قاره اروپا وسعت دارد. همچنین از لحاظ منابع غنی زیرزمینی و نفت از جایگاه مهمی در جهان برخوردار است؛ بنابراین، همواره استعمارگران و دولت های خارجی چشم طمع به آن داشته اند. رژیم صهیونیستی از بازیگرانی است که دخالت در سودان را ضروری و حیاتی می داند تا سودان نتواند برای تمرکز بر ثبات داخلی فرصت بیابد و به قدرتی بزرگ تبدیل شود. سودان از حامیان جنبش های آزادی بخش، مخالفان سیاست های امپریالیستی و نیز روند (به اصطلاح) صلح خاورمیانه است و این مسئله خود در تلاش های رژیم صهیونیستی و متحدان غربی اش برای بحرانی کردن این کشور مؤثر است. این کشور سال هاست که به علل مختلف دچار بحران های داخلی از جمله بحران جنوب سودان و دارفور است. رژیم صهیونیستی با حضور فعال در منطقه با عرضه کمک های مالی و تسلیحاتی و آموزش گروه های شورشی، به بحران های داخلی سودان دامن می زند و از تمام توان خود برای حمایت از گروه های شورشی استفاده می کند. با نگاهی به درگیری ها و بحران جنوب سودان با حکومت مرکزی در سال های گذشته و بحران داخلی غرب سودان در دارفور، نقش این رژیم در حمایت از این شورش ها آشکار می شود.

بعد از انقلاب اسلامی ایران تاکنون آمریکا سه رویکرد را در مقابله با جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته است: قدرت سخت[1]، قدرت نرم[2]و قدرت هوشمند[3]. نگاهی به تاریخ آمریکا، نشان می­دهد که سیاست خارجی این کشور در مقابل ایران در دوران جمهوری ­خواهان عموماً بر پایه « قدرت سخت» بوده است که دورة جرج بوش پدر و پسر از جمله آنهاست. در مقابل «قدرت سخت»، استراتژى «قدرت نرم» توسط دمکرات­ها و رؤسای جمهور برآمده از این حزب در برخورد با جمهوری اسلامی به کار گرفته می­شود. اما پس از پیروزی اوباما در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا با شعار «تغییر»، او واژه «قدرت هوشمند» را به عنوان سیاست جدید کاخ سفید مطرح کرد که برای اولین بار توسط هیلاری کلینتون، وزیر امورخارجه­اش، در کنگره بیان شد که امروز به عنوان مهم­ترین ابزار در برابر ایران به شمار می­آید و به طور حتم سیاست اوباما پیگیری و اجرای این نوع از قدرت خواهد بود. قدرت هوشمند توانایى تلفیق قدرت سخت و نرم براى ایجاد راهبردهاى موفق است. به نظر مى­رسد دولت جدید آمریکا براى رویارویى با چالش­هاى کنونى و آیندة پیش­روى خود، نسبت به تلفیق این دو مقوله براى ایجاد قدرت هوشمند تلاش خواهد کرد. آمریکا که طی سی سال گذشته به اهداف خود در برخورد با ایران دست نیافته، به دنبال روابط نزدیک با ایران در جهت دستیابی به همان اهداف گذشته، به خصوص جلوگیری از دستیابی ایران به دانش هسته­ای می­باشد. با توجه به شرایط حاضر، جمهوری اسلامی باید با تقویت خود در عرصه­های گوناگون با قدرت هوشمند، هوشمندانه برخورد کند.

مهمترین چالش چند سال گذشته کشورمان ، گفتمان پرونده هسته ای است و اصلی ترین قدرتی که در پی مدیریت این بحران است اتحادیه اروپا است . اروپا که پس از هجوم یکجانبه آمریکا به عراق نفوذ گذشته خود در منطقه خاورمیانه را بیش از پیش از دست داده است در تلاش است تا با حل دیپلماتیک بحران هسته ای ایران افزون بر نگهداری یک شریک با ثبات و با نفوذ در منطقه ، به اثبات نقش و توانایی خود در مدیریت و حل و فصل صلح آمیز بحرانهای بین المللی بپردازد . اما رفتار مایوس کننده اتحادیه اروپا در برابر بحران هسته ای ایران ، به روشنی گویای آن بوده که با وجود تلاشهای بسیاری که برای تقویت توان مدیریت بحران شده است ،