مرتضی گلشنی گهراز

ناآرامی های سال 1401 بعد از انقلاب اسلامی به لحاظ دامنه و شدت اثرگذاری بر نظم اجتماعی بی نظیر بوده است. با توجه به نقش برجسته قشر جوان و بخصوص دانشجویان در وقوع و تشدید این تحولات از سویی و تأثیرگذاری آنان در نگهداشت وحدت و انسجام اجتماعی از سوی دیگر، نگرش سنجی این قشر حول ثبات/ بی ثباتی اولویت می یابد. هدف پژوهش حاضر علاوه بر سنجش وضعیت نگرشی دانشجویان حول ناآرامی های سال 1401، راهبردپردازی تقویت وحدت و انسجام اجتماعی نیز است. در این راستا روش پژوهش از نوع پیمایش، ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه می باشد. جامعه آماری نیز، دانشجویان ایرانی دانشگاه های داخلی با جمعیت نمونه ای 620 نفره هستند. از منظر دانشجویان؛ وضعیت نامناسب اقتصادی و احساس محرومیت، عملکرد رسانه های برون گفتمانی، کاهش کارآمدی و مقبولیت نظام به همراه شیوع فساد اداری – اقتصادی به ترتیب مهمترین دلایل ناآرامی ها بوده است. افزایش آمادگی به اعتراض یا میل به مشارکت در اعتراضات، افزایش میل به مهاجرت خارجی به دلیل ناآرامی ها و کاهش میل به مشارکت سیاسی از مهم ترین پیامدهای ناآرامی های 1401 نزد جمعیت دانشجویی محسوب می شوند. به لحاظ راهبردی نیز زمینه سازی و برنامه ریزی برای ایجاد بستری مطالبه گرانه با گرایش تعامل طلبی در میان دانشجویان، ساماندهی سبک زندگی دانشجویی با تدوین الگوی آن، تقویت کارآمدی نظام بخصوص در عرصه اقتصادی مورد تأکید قرار گرفته است.

توجه به عواطف و هیجانات و مدیریت آن در دانش آموزان بسیار حائز اهمیت بوده و نیازمند بررسی است. هدف پژوهش حاضر، مطالعه تجارب زیسته معلمان و متخصصان، پیرامون چالش های حاکم بر مدیریت عواطف و هیجانات و ارائه راهکارها برای آن بود و روش پژوهش آن نیز، کیفی از نوع پدیدارشناسی بود. مصاحبه شوندگان پژوهش، شامل همه معلمان و متخصصان تعلیم و تربیت، روانشناسی و مشاوره شهر اردبیل در سال تحصیلی 1402 -1401 بودند. برای انتخاب شرکت کنندگان، از شیوه نمونه گیری هدفمند و تا حد اشباع استفاده شد، که در این پژوهش 21 نفر معلم و 19 نفر از متخصصان بودند. داده ها با استفاده از مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته و نیز به شیوه گفت و گوی دو طرفه، جمع آوری گردید. برای تعیین روایی و پایایی مصاحبه ها نیز تکنیک تثلیث یا مثلث سازی، تکنیک کنترل اعضاء، تکنیک کسب اطلاعات دقیق موازی و خودبازبینی محققان صورت گرفت. در مصاحبه با معلمان، اکثریت آن ها به وجود چالش هایی نظیر چالش های فردی، خانوادگی، مدرسه و تحصیل  در مدیریت عواطف و هیجانات دانش آموزان تاکید داشتند و راهکارهایی اعم از راهکارهای اجتماعی، راهکارهای خانوده محور و راهکارهای آموزش محور را برای آن ارائه دادند. متخصصان هم راهکارهایی هم چون شناخت، تبیین و توجیه فرزندان، راهکارهای مربوط به خانواده و ارتقا توانایی های عوامل مدرسه را برشمردند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که مدیریت عواطف و هیجانات دانش آموزان مستلزم توانمندی و مهارت بیشتر خانواده ها، عوامل مدارس و جامعه است که بنظر می رسد وضعیت کنونی با وضعیت مطلوب آن توانمندی ها و مهارت های مدنظر فاصله چشم گیری دارد. از این سو تدارک برنامه های توانمندی لازم در راستای مدیریت عواطف و هیجانات دانش آموزان برای خانواده ها عوامل مدرسه و جامعه ضروری بنظر می رسد.

پیشینه و اهداف: اگرچه بسیاری از مردم خلاقیت را با هنر مرتبط می دانند، محصولات  به هیچ وجه در انحصار آن نیست. در زمینه های مختلف زندگی اعم از علم تا حرفه های متعدد خلاقیت وجود دارد؛ اما میزان خلاقیّت در هر یک متفاوت است. روش ها : این پژوهش جزء پژوهش های کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. پدیدارشناسی به معنای مطالعه تجربه زیسته یا جهان زندگی است که توسط یک فرد زیسته و تجربه می شود و به معنای جهان یا واقعیت جدایی از انسان نیست. در رویکردهای پژوهشی پدیدارشناسی دو روش پدیدارشناسی توصیفی (هوسرل) و پدیدارشناسی تفسیری (هایدگر) مطرح است. پژوهش حاضر براساس روش پدیدارشناسی توصیفی هوسرل انجام شد. یافته ها : معلمان باید سواد علمی خود را بالا ببرند و فعالیت های جدید هنری را بیاموزند و به دانش آموزان خود یاد بدهند.  در زنگ هنر نیز دروس عقب مانده خود را تدریس نکنند؛ همچنین والدین نیز استعداد هنری کودکان خود را کشف کرده و با ثبت نام کردن در کلاس هنری مهارت هنری آنها را بالا ببرند تا در آینده به هنرمندان ماهر تبدیل شده و و دانش هنری خود را به آیندگان بیاموزند؛ معلمان نیز درصورت مشاهده استعداد هنری دانش آموزان خود، آنها را تشویق و حمایت کنند. نتیجه گیری: آموزش و پرورش با افزایش بودجه در مدارس برای لوازم هنری؛ فضایی مناسب برای این فعالیت های هنری فراهم نمایند تا متناسب با روحیه دانش آموزان تنظیم شود و معلم متخصص هنر را در مدارس ابتدایی استخدام نمایند.

زمینه : در عصر حاضر، تمرکز بر توسعه و پیشرفت مهارت های مختلف از جمله ارتباطات، تفکر خلاق و سازگاری با محیط اطراف، ضروری است. هدف: هدف این پژوهش، مطالعه تجارب زیسته معلمان و اساتید دانشگاه در حوزه چالش های مرتبط با تربیت فناورانه و ارائه راهکارهایی برای اصلاح آن ها است. روش: روش پژوهش، کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. مصاحبه شوندگان پژوهش، شامل معلمان و اساتید دانشگاه فرهنگیان در سال تحصیلی 1402-1401 بودند. برای انتخاب شرکت کنندگان، نمونه گیری هدفمند و تا رسیدن به حد اشباع انجام شد. مصاحبه از معلمان به صورت حضوری با تعداد 16 نفر و پنج نفر غیرحضوری و در میان متخصصان 15 نفر حضوری و چهار نفر غیرحضوری صورت گرفت. دلیل این نوع مصاحبه های غیرحضوری، بهره مندی از تجارب شناخته شده در سظح استان و محدودیت های دسترسی بود. یافته ها : در مصاحبه ها اغلب معلمان و اساتید بر وجود چالش هایی در مدارس بر حوزه تربیت علمی و فناوارنه تأکید کردند. این چالش ها در ابعاد مختلفی مانند استفاده مسئولانه و تصرف طبیعت، اصول خلاقیت، نوآوری، تفکر انتقادی، و توجه متعادل به علوم نظری و ارتباط محتوا با زندگی فردی و اجتماعی حال و آینده دانش آموزان ظاهر شدند. همچنین، راهکارهایی برای غلبه بر این چالش ها ارائه شد. نتیجه گیری: به طور کلی، تربیت فناورانه در سطح مدارس با چالش هایی روبرو است که نیازمند راهکارهای متنوع و نوین برای رفع آن ها است. پیشنهاد می شود عوامل مدرسه و همچنین والدین، با طرح مسائل و چالش های مرتبط در مفاهیم درسی و حوزه های دیگر، دانش آموزان را به تفکر خلاق و حل مسئله ترغیب کرده و زمینه رشد استعدادهای آنان را فراهم آورند.

هدف پژوهش، مطالعه تجارب زیسته معلمان، والدین و متخصصان، پیرامون چالش های حاکم بر جلسات انجمن اولیا و مربیان و ارائه راهکارها است. در این پژوهش از روش کیفی و از نوع پدیدارشناسی استفاده شد. مصاحبه شوندگان پژوهش، شامل همه معلمان، والدین و متخصصان شهر اردبیل در سال تحصیلی 1401 -1402 بودند. برای انتخاب شرکت کنندگان، از نمونه گیری هدفمند و تا حد اشباع استفاده شد و 21نفر معلم، 16 نفر والد و 19 نفر متخصصان انتخاب گردید. داده ها با استفاده از مصاحبه و با سوالات باز و نیمه ساختاریافته جمع آوری شد. تعیین روایی و پایایی مصاحبه ها، از طریق تکنیک تثلیث یا مثلث سازی، تکنیک کنترل اعضاء، تکنیک کسب اطلاعات دقیق موازی و خودبازبینی محققان صورت گرفت. در مصاحبه با معلمان، اکثریت آنها به وجود چالش ها در جلسات انجمن اولیا و مربیان تاکید و راهکارهایی را برای آن ارائه دادند. والدین نیز برای این جلسات چالش ها و راهکارهایی را برشمردند و در نهایت متخصصان بعد از تبیین دلایل تشکیل یا عدم تشکیل جلسات اولیا و مربیان و مباحث و موضوعات و محتوای لازم جهت ارائه در این جلسات، جهت اجرای مطلوب جلسات به ذکر شیوه ها و ملزوماتی همچون به کارگیری وسائل الکترونیکی، ملزومات بحث و گفتگو در جلسه، آداب شرکت در جلسات و به کارگیری امکانات لازم پرداختند و در پایان برای غلبه بر مشکلات و چالش های موجود، پیشنهاداتی همچون تبیین مسائل برای اولیا، سازوکارهای مناسب زمانی، پرورش انگیزش در اولیا و مربیان، شرایط مناسب در جلسات و تعامل اعضای انجمن با یکدیگر ارائه گردید.

توجه به تربیت شهروندی در دانش آموزان، بسیار حائظ اهمیت است و یک برنامه کامل و جامع، در این زمینه، مورد نیاز است. پژوهش حاضر، با هدف بررسی میزان توجه، به موضوع تربیت شهروندی، در کتب مطالعات اجتماعی پایه های سوم و چهارم ابتدایی، اجرا شد. این پژوهش، توصیفی_تحلیلی بوده و با روش آنتروپی شانون است. جامعه آماری، کتب مطالعات اجتماعی پایه های سوم و چهارم ابتدایی، در سال تحصیلی 1401_1402، بود. نمونه آماری نیز، برابر با جامعه آماری، در نظر گرفته شد. همچنین، با استفاده از فهرست وارسی از ابعاد تربیت شهروندی، با 3بعد و 28مؤلفه، داده ها، جمع آوری شدند. نتایج تحلیل محتوای آنتروپی شانون، نشان داد، که از بررسی کتب مطالعات اجتماعی پایه های سوم و چهارم ابتدایی، از مجموع 118واحد شمارش شده، بعد دانش ویژه شهروندی با 48مورد، بیشترین و بعد مهارت ویژه شهروندی با 33مورد، کمترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. بیشترین ضریب اهمیت نیز با مقدار(338 / .)، مربوط به بعد دانش ویژه شهروندی و کمترین ضریب اهمیت با مقدار (324 / .) مربوط به بعد نگرش ویژه شهروندی بود. نتایج نشان داد، که میزان توجه به ابعاد و مؤلفه های تربیت شهروندی، در این کتب، متفاوت است و به بعضی ابعاد، کم توجه شده است. همچنین به صورت متعادل و متوازن به ابعاد و مؤلفه ها اشاره نشده است. در نهایت نیز، به جهت بهبود وضع کتب مطالعات اجتماعی سوم و چهارم ابتدایی از حیث توجه به تربیت شهروندی، پیشنهاداتی بیان شد.

هدف کلی این پژوهش، تحلیل محتوای کتاب های درسی فارسی(3)، جامعه شناسی(3) و هویت اجتماعی دوره دوم متوسطه از حیث انعکاس سواد حقوقی می باشد. پژوهش حاضر، با توجه به هدف کلی تحقیق کاربردی، از نوع مطالعات توصیفی-کیفی است. واحد تحلیل کلمه و جمله در کتاب های دوره دوم متوسطه بودند. جامعه آماری پژوهش، کتاب های درسی دوره دوم متوسطه بودند که وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی 1402-1401 چاپ کرده است. نمونه آماری نیز شامل کتاب های درسی فارسی(3)، جامعه شناسی(3) و هویت اجتماعی دوره دوم متوسطه بودند و روش نمونه گیری به شیوه هدفمند(کتاب های مذکور) بود. ابزار گردآوری اطلاعات تهیه چک لیست در کتاب های فارسی(3)، جامعه شناسی(3) و هویت اجتماعی دوره متوسطه دوم بوده است. به منظور تهیه روایی، پس از تهیه چک لیست نهایی، مجددا در اختیاز چند تن از کارشناسان آموزش و پرورش استان، معلمین مدرس کتاب های مذکور و همچنین اساتید علوم تربیتی و برنامه ریزی درسی دانشگاه آزاد اسلامی مرند قرار گرفت و نظرات آنان اعمال شد. جهت تأمین پایایی چک لیست، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که 83/0 به دست آمده و از پایایی مطلوبی برخودار بود. نتایج نشان داد که در کل سه کتاب تحلیل شده، به میزان 10/0 درصد به آشنایی با قانون اساسی، 14/0 به مقدمه علم حقوق، 098/0 درصد به حقوق جرائم و مجازات ها، 0 درصد به حقوق خانواده، 0 درصد به حقوق بیمه، 02/0 درصد به حقوق راهنمایی و رانندگی، 20/0 درصد به حقوق دادسراها و دادگاه ها،01 /0 درصد به مسئولیت ناشی از تلف کردن مال دیگری و 007/0 درصد به حقوق قراردادها و معاملات پرداخته شده است.

توسعه فرهنگ بهداشتی، آموزش سلامت و بهداشت و ارتقاء سلامت دانش آموزان، بسیار حائظ اهمیت است، و یک برنامه کامل و جامع، در این زمینه، مورد نیاز است. پژوهش حاضر، با هدف بررسی میزان توجه، به موضوع آموزش سلامت، در کتب علوم تجربی پایه های چهارم و پنجم ابتدایی اجرا شد. این پژوهش، به روش توصیفی_تحلیلی بوده و با روش آنتروپی شانون است. جامعه آماری، کتب علوم تجربی پایه های چهارم و پنجم ابتدایی در سال تحصیلی1400_1399بود. نمونه آماری نیز برابر با جامعه آماری در نظر گرفته شد. همچنین با استفاده از فهرست وارسی از معیارهای شاخصه آموزش سلامت، با 12شاخص و 57 خرده شاخص، داده ها جمع آوری شدند. نتایج تحلیل محتوای آنتروپی شانون نشان داد، که از بررسی کتب علوم تجربی پایه های چهارم و پنجم ابتدایی از مجموع 208واحد شمارش شده، شاخص سلامت جسم با40مورد، بیشترین و شاخص های معلولیت و سلامت خانواده با 1مورد، کمترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. بیشترین ضریب اهمیت نیز با مقدار(172/ .)، مربوط به شاخص پیش گیری از رفتار های پر خطر و کمترین ضریب اهمیت با مقدار (0001/.) مربوط به شاخص بهداشت محیط بود. نتایج نشان داد، که میزان توجه به شاخص های آموزش سلامت، در این کتب، متفاوت است و به بعضی شاخص ها، کم توجه شده است.

توسعه مهارت های هوش هیجانی در دانش آموزان، بسیار حائز اهمیت است و نیاز به یک برنامه کامل و جامع، در این زمینه وجود دارد. پژوهش حاضر، باهدف بررسی میزان توجه به موضوع هوش هیجانی، در کتب مطالعات اجتماعی پایه های ششم ابتدایی و هفتم متوسطه، اجرا شد. این پژوهش، توصیفی_تحلیلی و با استفاده از روش آنتروپی شانون انجام شده است. جامعه آماری، کتب مطالعات اجتماعی پایه های ششم ابتدایی و هفتم متوسطه در سال تحصیلی 1401_1400 بود. نمونه آماری نیز، برابر با جامعه آماری، در نظر گرفته شد. همچنین، با استفاده از چک لیستی از معیارهای هوش هیجانی با 5 بعد و 26 مؤلفه، داده ها جمع آوری شدند. نتایج تحلیل محتوای آنتروپی شانون نشان داد که از بررسی کتب مطالعات اجتماعی پایه های ششم ابتدایی و هفتم متوسطه، از مجموع 239 واحد شمارش شده، بعد مهارت اجتماعی با 69 مورد، بیش ترین و بعد آگاهی اجتماعی با 23 مورد، کم ترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. بیش ترین ضریب اهمیت نیز با مقدار (264/.)، مربوط به بعد خودآگاهی و کم ترین ضریب اهمیت با مقدار (071/.)، مربوط به بعد آگاهی اجتماعی بود. نتایج نشان داد که میزان توجه به ابعاد هوش هیجانی، در این کتب متفاوت است و به بعضی ابعاد کم توجه شده است.

توجه به هویت ملی دانش آموزان، بسیار حائز اهمیت است و یک برنامه کامل و جامع، در این زمینه، موردنیاز است. پژوهش حاضر، باهدف بررسی میزان توجه، به موضوع هویت ملی، در کتب مطالعات اجتماعی پایه های ششم ابتدایی و هفتم متوسطه اول، اجرا شد. این پژوهش، توصیفی_تحلیلی بوده و با روش آنتروپی شانون است. جامعه آماری، کتب مطالعات اجتماعی پایه های ششم ابتدایی و هفتم متوسطه اول، در سال تحصیلی 1401_1400، بود. نمونه آماری نیز، برابر با جامعه آماری، در نظر گرفته شد. همچنین، با استفاده از فهرست وارسی از ابعاد هویت ملی، با 9 بعد و 37 مؤلفه، داده ها، جمع آوری شدند. نتایج تحلیل محتوای آنتروپی شانون، نشان داد که از بررسی کتب مطالعات اجتماعی پایه های ششم ابتدایی و هفتم متوسطه اول، از مجموع 283 واحد شمارش شده مربوط به هویت ملی، از کل 1331 واحد گزاره (متون، تصاویر، فعالیت ها و پرسش های) موجود در جامعه آماری، بعد فرهنگ و میراث فرهنگی با 108 مورد، بیش ترین و بعد سیاسی با 5 مورد، کم ترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. بیش ترین ضریب اهمیت نیز با مقدار (179/0)، مربوط به بعد اجتماعی و کم ترین ضریب اهمیت با مقدار (112/0) مربوط به بعد ملیت بود. نتایج نشان داد که میزان توجه به ابعاد هویت ملی، در این کتب، متفاوت است و به بعضی ابعاد و مؤلفه ها، کم توجه شده است. همچنین به ابعاد و مؤلفه های هویت ملی در کتب مطالعات اجتماعی پایه های ششم ابتدایی و هفتم متوسطه اول، به طور متعادل و متوازن اشاره نشده است.