محمدمهدی حاجیلویی محب

هدف: هوش مصنوعی با توانایی بی نظیر خود در نوآوری، انقلابی در محیط های یادگیری ایجاد کرده است. با این حال، می بایست چالشهای اخلاقی آن نیز در نظر گرفته شود. هدف این مطالعه، کشف ابعاد فرااخلاق در محیط های یادگیری مبتنی بر هوش مصنوعی با رویکرد فراترکیب بود. روش: این مطالعه بر اساس هدف، تحقیق کاربردی؛ با توجه به ماهیت داده ها، تحقیق کیفی و با توجه به اجرای آن، جزء پژوهشهای فراترکیب با رویّه هفت مرحله ای سندولوسکی و بارسو(2006) بود. کلیدواژه های مشخص در پایگاههای اطلاعاتی مجلات نور، مگیران، سیویلیکا، گنج، علم نت؛ آی جت، اریک، اسکوپس، ساینس دایرکت و گوگل اسکالر جستجو شد و پس از چندین مرحله غربالگری، در  نهایت 23 مقاله انتخاب و با کدگذاری و تحلیل مضمونی و متاسنتزی به شش مؤلفه ختم شد. یافته ها: مؤلفه های انصاف و برابری، حفظ حریم خصوصی و امنیت، عدم سوء استفاده، استقلال و خودمختاری، شفافیت و توضیح پذیری و همکاری میان رشته ای، در این مطالعه بررسی شد. بررسی ها نشان داد که ادغام ملاحظات فرااخلاقی با هوش مصنوعی، محیط های یادگیری اخلاقی تر و مؤثرتری را پرورش می دهد. این ترکیب منحصر به فرد، پیشرفتهای معناداری را در فنّاوری آموزشی امکان پذیر می کند. نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد که این مؤلفه ها با ترکیب بینش فلسفی با اجرای عملی، مبنایی برای چارچوب آموزشی متحول کننده فراهم می کنند که مربیان و یادگیرندگان را نه تنها برای استفاده از ابزارهای پیشرفته هوش مصنوعی، بلکه برای ارزیابی انتقادی خروجی های آنها نیز آماده کرده و در نتیجه، نسل جدیدی از متخصصان اخلاق مدار و آگاه به فنّاوری را پرورش می دهند.

هدف: با توجه به گسترش فنّاوری های نوین و رسانه های اجتماعی و آغاز عصر هوشمند، تقویت حیطه نگرشی دانشجویان به عنوان نیروی انسانی متعهد و متخصص برای نقش آفرینی در تمدن سازی انقلاب اسلامی، امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. یکی از ابزارهای کاربردی برای تقویت حیطه نگرشی دانشجویانی در تراز انقلاب، کاربست صحیح از ظرفیت، ابعاد و مدلهای سواد رسانه ای است. هدف پژوهش حاضر، بررسی و تبیین سواد رسانه ای به عنوان بستر و راهبرد عملی مناسب برای تحوّل و تعمیق حیطه نگرش(عاطفی) دانشجویان بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی بود. روش: روش پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از جنبه ماهیتِ داده، از نوع کیفی و به صورت تحلیل و بررسی متنی است. برای جمع آوری داده ها از روش اسنادکاوی استفاده شد. جامعه آماری پژوهش، شامل کتب، مقالات معتبر و اسناد علمی مرتبط با موضوع پژوهش است. نمونه گیری از طریق مقالات معتبر، اسناد علمی و کتب در دسترس انتخاب شده و به وسیله ابزار فیش برداری، داده ها گردآوری شدند. جمع آوری داده بر اساس مقالات مرتبط، با توجه به واژگان کلیدی، از پنج پایگاه داده خارجی و سه پایگاه داده داخلی استخراج و بهره برداری شد. تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده در این پژوهش، بر اساس چهار مرحله توصیف، تحلیل، استنتاج و تبیین صورت پذیرفت. یافته ها: کانون توجه دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی بر بحث آموزشی و علمی متمرکز بوده و توجه به سایر بخشها از قبیل موضوعات ملّی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کمتر است. همین عامل موجب عدم تقویت یکسان حیطه های دانشی، عاطفی و روانی حرکتی شده است. بنابر این، تعمیق و تحوّل حیطه نگرش دانشجویان در اثرگذاری مناسب بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در بستر سواد رسانه ای کاملاً مشهود بوده و یک ضرورت است. نتیجه گیری: آموزش سواد رسانه ای به عنوان بستری مناسب و راهبردی عملی می تواند حیطه نگرشی دانشجویان را ارتقا داده و دانشجویانی مؤثر، برای تحقق گام دوم انقلاب در عصر هوشمند تربیت کند.

واضح است که یکی از موضوعات پر بسامد در آموزه های دینی، مسأله سنت های الهیِ معطوف به اجتماع بوده که پرداختن به آن ها، راهبردی در راستای آگاه سازی انسان ها به جهان پیرامون خود می باشد. رهیافت به این سنت ها، با مراجعه به متون دینی و از جمله صحیفه سجادیه میسور می گردد. کاوش انجام شده، با روش توصیفی تحلیلی و با هدف فهم سنن الهی در این کتاب شریف سامان یافته است. بدین روی، متون مرتبط مورد بررسی قرار گرفته و ضمن درنگی کوتاه بر معنای لغوی و اصطلاحی، چهار شاخصه «عمومیّت - حتمیّت - هماهنگی با قانون علیّت - تغییر و تحوّل ناپذیری» سنت ها استخراج گردید. در گونه سنت های اجتماعی مطلق و عام، شش نوع قابل طرح است: «ابتلاء و آزمایش - هدایت - برانگیزاندن پیامبران - فرستادن کتاب های آسمانی - اتمام حجّت - بازتاب اعمال». سنت های اجتماعی مقیّد و مشروط، نیز سه نوع بوده: «استیصال - امهال - استدراج و املاء». بررسی ها نشان داد که سنت های الهی در هر دو ساحت فردی و اجتماعی و نیز، گونه های مطلق و مقید، در صحیفه سجادیه وجود داشته و با زبان دعا به صورتی گسترده و به همراه زمینه ها، فرآیندها و روش ها بیان گردیده اند. استخراج و عرضه نُه گونه از سنت های الهیِ اجتماعی در صحیفه سجادیه، از نوآوری های پژوهش حاضر تلقّی می گردد.

زمینه و هدف: پذیرش مدیریتِ سازمان از سوی کارکنان، می تواند نقش سازنده ای در افزایش ضریب اعتماد عمومی و میزان ارتباطات آنان با مدیریت داشته باشد. از این روی، توجه به مفهوم پذیرش یا همان مقبولیت در مطالعات سازمانی، از اهمیت شایانی برخوردار است. در پژوهش حاضر، با تأکید بر نقش این موضوع در مدیریت سازمان، تلاش شد تا با شناسایی عوامل مؤثر بر مقبولیت بر پایه توصیه های امیر مؤمنان امام علی (علیه السلام)، علل ایجاد و حفظ آن برای مدیران و کارگزاران حکومتی معرفی شود.روش: این پژوهش با رویکرد دینی در موضوعات مدیریتی و با بهره گیری از روش تحلیل مضمون، به عنوان یکی از روش های پرکاربرد تحقیقات کیفی، با بررسی و مطالعه نامه های امام علی (علیه السلام) به کارگزاران حکومتی در کتاب شریف نهج البلاغه؛ در مرحله نخست، 148 کد اولیه را استخراج و سپس مضمون آشکار و پنهان هر کد را مشخص کرده است. درنهایت، پس از حذف مضامین مشابه و تکراری، 61 مضمون در طبقه های جداگانه دسته بندی شد.یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که مقبولیت بخشی به کارگزار نیازمند اهتمام به دو مؤلفه شئون فردی مشتمل بر صفات روحی و رفتارهای اخلاقی و شئون اداری به معنای رفتارهای اداری کارگزار است.نتیجه گیری: کارگزار حکومتی، برای دستیابی به مقبولیت، باید از کُنشگری فردی و اداری توانمندی برخوردار باشد. بدین معنا که از بُعد حقیقی و فردی، برخی صفات روحی و اخلاق عملی در رفتار او، همچون خوش رویی، تواضع، عدالت در رفتار و نیز، دوری از تنگ نظری، غرور و فریب کاری، در کنار دیگر شاخصه ها ضروری است؛ و از بُعد حقوقی به عنوان یک کُنشگر اداریِ توانمند، بهره مندی و نهادینه سازی برخی رفتارهای اداری، مانند ثبات در تصمیم گیری، شایسته گزینی، در دسترس کارکنان بودن، آزادی بیان و نقد در محیط کار و نیز، دوری از تملق گویی، تعصب و دسته بندی برای پیش بردن هدف ها، در کنار دیگر رفتارهای سازنده اداری ضروری است.

(زمینه پژوهش:) برخورداری انسان از اعتقادات پایدار اخلاقی، رفتار بر پایه هنجارها و پذیرش مسئولیت کارهای خویش، در نزد روان شناسان، به عنوان هوش اخلاقی یاد شده که مؤلفه ها و اصولی را برای آن بیان کرده اند. این موضوع، پیش تر در آموزه های دینی به شکلی متفاوت طرح شده است. در کنار دیگر منابع مکتوب دینی، صحیفه سجادیّه با عرضه مباحث اخلاقی در قالب دعا، منبعی برای کاوش پیرامون هوش اخلاقی می باشد. (روش و هدف:) جستار حاضر، با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی، به دنبال دست یابی به مؤلفه ها و اصول هوش اخلاقی در دعای مکارم الاخلاقِ این کتاب شریف است. (یافته ها:) در همین راستا، مفهوم و مؤلفه های هوش اخلاقی از نگاه روان شناسان مورد بررسی قرار گرفته و وجوه مشترک این دیدگاه ها استخراج و عرضه شد. وجوه مورد نظر، در چارچوب هوش اخلاقی و در دعای مکارم الاخلاق، پی جویی و گردآوری گردید. ( نتایج:) حاصل این که شش مؤلفه در این دعا بیان شده، شامل:«1درست کاری، راستی و صداقت در نیّت، گفتار و رفتار ؛ 2خدمت رسانی و گره گشایی، با عبارت برادریِ مردم ؛ 3گذشت و چشم پوشی و خوبی کردن به دیگران در برابر بدی آنان ؛ 4قدرشناسی و سپاس گزاری برای ایجاد و ثبیت رفتارهایی محترمانه با دیگران؛ 5احترام و ارزش گذاری برای انسان ها؛ 6رعایت عدالت و انصاف، چنان که انسان ها در جامعه ای با هوش اخلاقی بالا، نه ظلم می کنند و نه، مورد ظلم قرار می گیرند». (نوآوری:)بررسی هم زمان هوش اخلاقی در منابع روان شناسی و دینی، بازنمایی این موضوع در دعای مکارم الاخلاق و نیز، دست یابی به وجوه شش گانه مشترک نظریه هوش اخلاقی، از نوآوری های پژوهش حاضر تلقّی می گردد.

معناشناسی واژگان، یکی از شاخه های دانش زبان شناسی بوده که به تحلیل معنایی واژه ها و جمله های یک متن پرداخته و ارتباط بین آنان را به وسیله نظام معنایی روشن میسازد. این روش، به خواننده کمک میکند تا با توجه به سیاق و دقت در مجاورت کلمات، از افق نگاه گوینده یا نگارنده، به متن نگریسته و به زنجیرهای از معنا دست یابد. چنین فرآیندی، فهم بهتری از متون مختلف، به ویژه متون دینی، مانند نهج البلاغه و واژههای به کار رفته در آن، ارائه میدهد. هدایت، واژهای پر کاربرد در نهج البلاغه بوده که مسائل گوناگون اعتقادی، تربیتی و اخلاقی پیرامون آن طرح شده است. پژوهش حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از معناشناسی همزمانی، با هدف فهم ابزار، مفاهیم تأثیرگذار و دستیابی به میدان معنایی واژه هدایت در نهج البلاغه، سامان یافته است. بررسیها نشان داد که معنای اساسی هدایت، راهنمایی کردن بوده و ساحتهای گوناگونی در ارتباط با این واژه قابل طرح است، شامل: همنشینهای ابزاری، مانند پیامبر(ص) ؛ همنشینهای پیشران، مانند درخواست مدد الهی؛ هم نشین های پسران مانند شیطان؛ واژههای ملازم، مانند برخورداری از قلب سلیم؛ واژه های متضاد، مانند ضلالت. از تحلیل دادههای پیشگفته، نتیجهگیری میشود که هدایت، نجاتی ازسوی خدا به کسانی است که از قلب سلیم برخوردارند و در مسیر گمراهی و هلاکت قدم نمی گذارند. ترسیم میدان معنایی واژه هدایت در نهجالبلاغه، بر پایه شیوه همزمانی و همنشینی واژگانی، از نوآوریهای پژوهش حاضر تلقّی میگردد.