نفیسه زمانی

بیان مسئله: در سیر شکل گیری حکومت ها، همواره طبقه جنگاور، یکی از ستون های مهم کشورداریبرشمرده می شود. در هر دوره ای با توجه به نوع بینش سیاسی و فرهنگ پوشش مردمان و همچنین شیوه نبردها، نوعی از پوشش نبرد برای جنگاوران شکل می گیرد و به عنوان یک نماد بصری در جهت شناسایی طبقه مزبور شناخته می شود؛ ازآنجاکه جنگاوران با رشادت های خودقهرمانان ملی می باشندموردتوجه هنرمندان برای خلق آثار هنری قرار می گیرند. هنر نقاشی قهوه خانه اینیز که در دوره مشروطه و در جهت تغییر دیدگاه عامه مردم ظهور می کنددر کنار موضوعات دیگر به موضوع جنگاوران و نمایش قهرمانان ملی می پردازد. سربینه حمام مهدی قلی بیکنیز نقاشی قهوه خانه ای با نام شیرویه و سرهنگ دارد که صحنه ای از قصه عامیانه ای از آذربایجان را نشان می دهد. . هدف پژوهش: هدف از پژوهش حاضر واکاوی تأثیر تاریخ موضوع در طراحی لباس جنگاوران در نقاشی شیرویه و سرهنگ سربینه حمام مهدی قلی بیک مشهد است. سؤال پژوهش : لباس های نبرد در نقاشی شیرویه و سرهنگ سربینه ی حمام مهدی قلی بیک تا چه میزان تحت تأثیر ریشه ی تاریخی موضوع نقاشی مزبور بوده است؟ فرض بر آن است که هنرمند به جای بسنده کردن به مد رایج پوشاک نظامیان عصر خویش تحت تأثیر ریشه ی تاریخی موضوع داستان شیرویه و سرهنگ، لباس رزم پیکره ها را ترسیم کرده است روش پژوهش : پژوهش پیش رو از حیث ماهیت، بنیادی-کاربردی وروش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای- میدانی است. نتیجه گیری : نتایج تحقیق بر این نکته اشاره دارد که هنرمند نقاش قهوه خانه ای با توجه به ریشه ی داستان شیرویه و سرهنگ به نمایش لباس نیرد در سربینه حمام مهدی قلی بیک پرداخته است. کلیدواژه ها: قاجار، نقاشی قهوه خانه ای، حمام مهدی قلی بیک مشهد، شیرویه و سرهنگ، لباس نبرد.

رستم یکی از اسطوره های نام دار شاهنامه فردوسی است که به لقب پلنگینه پوش نیز شهرت دارد. فردوسی در شاهنامه، خفتانی به نام ببر بیان بر تن رستم می کند و در کنار آن در روایات حماسی غرب ایران نیز کلاهی از پوست سر دیو سفید (کلاه کله پلنگی) بر سر رستم می نهند. بدین سان ببر بیان و کلاه کله پلنگی نماد تصویری رستم می شود که در اکثر نگاره های نسخ مصور از شاهنامه، شناس نامه تصویری وی است. در میان نسخ مصور، نسخه شاهنامه دست نویس953ه .ق پاریس متعلق به مکتب دوم تبریز و قزوین عصر صفوی به جهت داشتن تصاویری واضح از پوشاک، منبعی مناسب برای پژوهش در این حوزه است. از آن جا که نمادهای فرهنگی اسطوره ها در آثار هنری بازنمود پیدا می کنند، این پژوهش گامی در جهت شناسایی و ریشه یابی نمادهای یاد شده است و از این رو میزان پای بندی به نمادهای اسطوره ای در نگاره های تاریخی را می توان سنجید. پرسشِ پژوهش این است: نگارگر نسخه 953 ه .ق پاریس از پوشاک تا چه میزان در نمایش رستم به عنوان یک اسطوره حماسه استفاده کرده است؟ با توجه به مطالعات و بررسی های صورت گرفته، نگارگر نسخه 953 ه .ق پاریس، با آگاهی از متن شاهنامه و تحت تأثیر نگارگری روایی، در ترسیم رستم به هنگام نبرد، از پوشاک در جهت القای اسطوره وار بودن این شخصیت بهره برده و هم چنین به الگویِ مرسوم زمان خود (صفوی) نیز وفادار بوده است. نویسنده در پژوهش انجام شده بر این نکته اذعان دارد که هنرمند قرن دهم هجری، به جهت وجود بسترهای مناسب علمی و هنری و دست رسی به نسخ مصور قرون ماقبل خود، چنان پرورانده شده که در هنرنمایی، با درایت و به طور آگاهانه از پوشاک در جهت نمایش بهتر قدرت و نیروی خارق العاده رستم در شاهنامه953 ه .ق بهره برده است.

در تاریخ سیاسی ایران، طبقه جنگاوران،همواره به عنوان یکی از طبقات مهم شمرده می شد. پژوهش در فرم پوشش جنگاوران، اطلاعاتی ارائه می دهد که در مطالعات تاریخی و جامعه شناسی مفید است و علاوه بر آن در حوزه هنرهای کاربردی و نمایشی نیز به کار می آید. نسخه 953ه.ق موجود در کتابخانه ملی پاریس، متعلق به دوره صفوی از جمله نسخی است که با ابعاد بزرگ و درشت نمایی در ترسیم فیگورها، توسط زبده ترین نگارگران خلق شده و بیشترین تعداد نگاره های آن مربوط به طبقه جنگاوراست. بررسی چگونگی پوشاک به تصویر درآمده در این طبقه، می تواند علاوه بر بازشناسی الگوی پوشاک جنگ عصر صفوی، به تاثیر روایت شاهنامه، سنت نگارگری و دیگر جریان هایی که بر مصورسازی جامگان نفوذ داشته اند، بپردازد. نتایج کلی پژوهش، بیانگر آن است که نگارگری روایی نقش بسزایی در نمایش پوشاک جنگاوران در صحنه های حماسی شاهنامه داشته و نگارگران از پوشاک به عنوان نمادی در جهت نمایش اوضاع سیاسی و نظامی استفاده کرده اند.