محمدرضا نقیه

بررسی آیات شریفه قرآن در میان مفسران فریقین می تواند در به دست آوردن معنای صحیح و جامع تری از آیات و رفع بعضی اختلافات ظاهری و نقد دیدگاه های هردو گروه راهگشا باشد. باوجود نقاط مشترک، در تفسیر آیه 80 سوره مبارکه نمل، اختلافاتی در تفسیر قسمت اول آن به چشم می خورد. برخی این آیه شریفه را دلیل مثبتی بر نظریه «عدم سماع اموات» می دانند و بعضی از مفسرین، چنین برداشتی از این آیه را نادرست می شمارند. این مقاله با روش تحلیلی-انتقادی به بررسی تطبیقی این موارد اختلاف می پردازد. پژوهش های این نوشتار در چند گام به این موارد منتج می شوند که اولاً می توان مطابق با دیدگاه علامه طباطبایی گفت تشبیه در این آیه شریفه به کار نرفته است؛ ثانیاً اثبات می گردد که اگرهم تشبیه را بپذیریم، وجه شبه عدم انتفاع یا فقدان حیات است نه عدم سماع؛ ثالثاً روشن می شود که حتی در صورت پذیرش عدم سماع به عنوان وجه شبه، مخالفت با صریح آیات دیگر قرآن و همچنین روایاتی که حتی در منابع اهل سنت نیز وجود دارد. نتیجه اینکه مجموعه این موارد، دلایلی متقن مبنی بر این مطلب است که این آیه شریفه، نه تنها نمی تواند مؤید و مثبتی بر نظریه عدم سماع اموات باشد، بلکه نافی این عقیده است.

ارائه وحی و احکام و معارف دینی به صورت جذّاب و شکیل، تأثیر به سزایی در پذیرش آن از سوی جامعه انسانی و در نتیجه نیل به سعادت برای آحاد ملت دارد؛ امّا میزان توفیق هنرمند قدسی در این رسالت عظیم بسته به طهارت خیال و پاکی ضمیر اوست، همان طور که از زمان سقراط و افلاطون مطرح است، منشأ هنر، قوه خیال است. این مسئله در میان فلاسفه اسلامی نیز به تفصیل بیان شده است. بنیان گذار عالم مثال در حکمت اسلامی، سهروردی است و پس از آن صدرالمتألهین به تبیین آن پرداخته است. به عقیده ایشان هر نمادی که در هنر مطرح می شود، به عنوان سمبلی است که از عالم خیالِ منفصل، توسط قوه خیالِ (متصل) هنرمند به صورت محسوس ارائه می شود؛ بنابراین، هنرمند بسته به اینکه اشتغال خاطر به چه اموری داشته باشد، قوه خیال خود را تربیت می کند و می پرورد، «از کوزه همان برون طراود که در اوست.» در این مقاله پس از آشنایی اجمالی با قوه خیال (متصل و منفصل) از نظر فلاسفه اسلامی، به بیان جایگاه چیستیِ هنر پرداخته شده است، سپس رابطه طهارت خیال با هنر مقدس به تفصیل بیان می شود.

دین اسلام به عنوان آخرین دین الهی و پیامبر اسلام9به عنوان رسول خاتم و همچنین ائمه طاهرین:، در جهت ایجاد ثبات روابط اجتماعی، جایگاه رفیعی را برای اخلاق قائل شده اند. امام رضا (ع) نیز با تلفیق دو مقوله مهم از حیات اجتماعی، یعنی اخلاق و سیاست، تصویر روشنی از ضرورت به کارگیری روش های مبتنی بر اخلاق به ویژه در حیطه رهبری جامعه مسلمین در قدرت سیاسی ارائه کرده اند. در این مقاله، این نوع نگرش به قدرت سیاسی، تعبیر به سیاست اخلاقی شده و تلاش شده تا مهم ترین مؤلفه ها و شاخص های این نگرش از دیدگاه حضرت رضا (ع) بحث و بررسی شود