مسجد جامع ابیانه

از جمله ویژگیﻫﺎی برجسته ﻫﻨﺮ چوب و صنایع وابسته در سرزمینهای ﺍﺳﻼﻣی دورهی سلجوقیان، بهکارگیری از بناهای چوبی به همراه اسباب و لوازم چوبی است. این آثار عمدتاً در غالب بناهای مذهبی و مساجد تا به امروز حفظ و نگهداری شدهاند. ﺣﻮﺯه ﺟﻐﺮﺍﻓیﺎیی ﺍیﺮﺍﻥ، ﺳﻮﺭیﻪ ﻭ ﺗﺮﮐیﻪ امروزی نمونهای کمنظیر از مناطقی محسوب میگردد که ذیل حکومتهای اسلامی، به آثار چوبی توجه ویژهای شده است. از این رو، تبیین ﺗﺸﺎﺑﻬﺎﺕ و تمایزات ﺩﺭ ﺑﺮﺭﺳی آثار تولید شدهی چوبی توسط هنرمندان مسلمان، ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺍﺭﺩ مورد ﺗﻮﺟﻪ تحقیق حاضر ﺍﺳﺖ. با ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﺍیﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ، هدف از ﭘﮋﻭﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻭﺍﮐﺎﻭی و بررسی تطبیقی آثار چوبی مسجد جامع ابیانه کاشان و مسجد اولو سوریحصار در ترکیه است. بر این مبنا، تشابهات و تفاوتهای تکنیکی و نقوش بین آثار چوبی موجود در مسجد ابیانه کاشان و سیوریحصار ترکیه نیز سؤالی است که تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به آن است. مطالعه بر روی این تشابهات و تفاوتها میتواند روشنگر روابط و تأثیرگذاری فی مابین هنرمندان ایرانی در دستگاه سلجوقیان روم باشد. از طرفی ثبت و بررسی آثار چوبی تاریخی با توجه به عدم پایداری مقاوم ماده چوب در برابر مخاطرات بیولوژیکی نیز ضروری به نظر میرسد. بازه زمانی و مکانی تحقیق به ترتیب: قرن 4 تا 6 ه.ق در نواحی ایران و آناتولی است. گردآوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانهای و پیمایشهای میدانی صورت گرفته و مطالب با روش توصیفی- تحلیلی تدوین شدهاند. یافته های تحقیق نشان میدهد با اینکه کیفیت اجرای آذین بندیها بر روی آثار مسجد جامع ابیانه نسبتاً پایین است، اما کمیت در تعداد از ویژگیهای برتر این بنای منحصر به فرد در حوزه آثار چوبی است. مسجد اولو سیوریحصار از حیث ساختار و تعداد ستونها، نمودی از رشد فنی و تخصصی در حوزه ساخت سقفهای مسطح چوبی در ناحیه آناتولی است. این ترقی در زمینه کیفیت اجرای نقوش هم بهخوبی احساس میگردد

محراب یا نماز گاه یکی از جلوه گاه های معماری آیینی در دین اسلام به شمار می رود، به همین دلیل همواره سعی بر این بوده تا به بهترین صورت آذین یابند. هنرمندان طی اعصار مختلف با توجه به شرایط جغرافیایی و اقلیمی هر منطقه از مواد و مصالح مختلفی برای ساخت آن ها بهره جسته اند که ازجمله کمیاب ترین نمونه ها می توان به محراب های ساخته شده از چوب اشاره کرد. در حال حاضر تنها محراب تماماً چوبی برجا مانده در ایران، محراب مسجد جامع روستای ابیانه در نزدیکی کاشان است. درواقع هدف از انجام این پژوهش، ضمن معرفی، بررسی فنون ساخت و تزئین، تحلیل محتوایی کتیبه ها، همچنین مطالعه تناسبات و ترکیب بندی درِ محراب چوبی مسجد جامع ابیانه است. بر همین مبنا سؤال های پژوهش حاضر عبارت اند از: 1. از چه فنونی در ساخت و آرایه بندی محراب چوبی مسجد جامع ابیانه استفاده شده است؟ 2. تناسبات و کتیبه های به کاررفته در محراب مسجد جامع ابیانه به ترتیب دارای چه مؤلفه های بصری و محتوایی هستند؟ ازاین رو تلاش شد با روش تحلیلی- توصیفی به آن ها پاسخ داده شود. نتایج تحقیق نشان داد علی رغم گستردگی و تنوع به کارگیری نقوش گیاهی، به نظر می رسد سازنده با استفاده از نقوش هندسی و کتیبه هایی نظیر آیت الکرسی و دیگر سوره های قرآن کریم، به شکل نمادین به یکتایی خداوند و مضامین اخروی اشاره دارد. شیوه ساخت محراب، فاق و زبانه همچنین قاب و صفحه است. مضاف بر آن، مشخص شد در ترکیب بندی کلی و جزئی محراب از تناسبات طلایی استفاده شده است. البته فرضیه داشتن چارچوب و اسکلت پنهان درون دیوار نیز در این پژوهش برای اولین بار مطرح شده است.