علوم اجتماعی (علامه طباطبایی)

قرائت پرنفوذی از تاریخ مشروطه ارائه شده که به موجب آن مشروطیت برابر عدالت طلبی، آزادی خواهی، قانون خواهی قلمداد شده است. بسیاری تاریخ نگاران اندیشه نیز تحولات این دوره تاریخی را با مقوله بحران هویت توضیح می دهند. پژوهش حاضر در تمایز از این بینش ها، با کاربست روش دیرینه شناسانه و تبارشناسنه میشل فوکو، دو رخداد بزرگ جنگ های ایران و روس و گسترش بیماری های مسری و مرگ آور وبا و طاعون را بدل به مسئله کرده و به زمینه ای پرداخته است که ذیل آن گفتمان سیاسی حاکم و نظم معنایی و نمادین مستقر در جامعه فروپاشید. چنین تبیینی از سویی با مقولات و تبیین های هویتی هم خوان نیست؛ از سویی دیگر با بررسی رسالات روشن فکران قاجاری این نتیجه حاصل آمد که نه عدالت طلبی و نه آزادی خواهی دال های مرکزی گفتمان مشروطه نبوده و این ها دال های شناوری هستند که به خدمت دال مرکزی در می آیند که همانا «انتظام دولت» است. یافته های پژوهش بیان گر این هستند که مشروطه خواهی بیش از آنکه گفتاری در رهایی و آزادی باشد گفتاری در نظم است و خواهان دولتی است که بتواند بیش از پیش بر مردم حکومت کند و وجوه متعدد زیست آنها را رصد نماید. دولتی که بیشتر به مردم شکل دهد تا بهتر به خدمت دولت درآیند.

سرمایه اجتماعی از مفاهیم بنیادی علوم اجتماعی است، که سنجش آن می تواند وضعیت کلی پیوندهای مهم در جوامع را تعیین کند. مقاله حاضر با بهره گیری از فراتحلیل پیمایش های سرمایه اجتماعی به لحاظ مفهومی و روش شناختی و فراتحلیل ادبیات نظری و تحلیل خبرگانی، چارچوبی برای سنجش سرمایه اجتماعی حاوی سه رکن، هشت معرف و چهل شاخص ارائه می دهد. همچنین منطق رسیدن به مقدار سرمایه اجتماعی از بین متغیر های متکثر که مبتنی بر روش استقرایی است، توضیح داده می شود. این مقاله با بهره گیری از دیدگاه متفکران و صاحب نظران این عرصه، به جای مدل مرسوم سه سطحی خرد، میانه و کلان، بر سنجش سرمایه اجتماعی حاکمیت متمرکز شده و سه رکن «اعتماد اجتماعی»، «نکویی رابطه دولت ملت» و «مشارکت سیاسی عمومی» را به عنوان مهم ترین عناصر سنجش آن معرفی کرده است. این ارکان در ارتباط دولت و ملت بازتعریف شده و برای حاکمیت نظام های سیاسی اختصاصی سازی شده است. با توجه به حضور بی واسطه مردم در فضای مجازی می توان این الگو را غیرمستقیم و از طریق ردپای شبکه ای افراد پایش کرد. لذا هریک از ارکان، معرف ها و شاخص ها با وزن دهی نظری و زمینه ای در محاسبه میزان سرمایه اجتماعی نهایی اثرگذار می شود. این مقیاس، ابزاری قابل استفاده برای سنجش سرمایه اجتماعی حاکمیت و احساسات کاربران در فضای مجازی است.

 تاکنون پژوهش های متعددی در ارتباط با احساس امنیت اجتماعی به انجام رسیده است؛ اما یافته های به دست آمده در این حوزه پراکنده، منفرد، متنوع و بدون ارتباط باهم است.به علاوه بسیاری از مطالعات تنها به یک یا دو عامل مؤثر بر احساس امنیت پرداخته اند و عوامل دیگر را نادیده گرفته اند. نظر به اهمیت چنین مسئله ای به منظور جمع بندی و همسو کردن نتایج پژوهش ها، تلاش شده است به این پرسش پاسخ داده شود که به طورکلی چه عوامل جامعه شناختی موثر بر احساس امنیت اجتماعی زنان کدامند و این عوامل به چه میزان آن را تبیین کرده است. مکانیسم اجرای پژوهش، فراتحلیل کمی با استفاده از نرم افزار CMA2 است. هدف این روش، انسجام بخشی، مرور نظام مند و یکدست سازی مطالعات صورت گرفته در یک حوزه معین پژوهشی است. جامعه آماری آن نیز 25 پژوهش انجام شده در دهه 1390 به دلیل داشتن شرایط آماری مورداستفاده در تحقیق، باهدف ترکیب و شناسایی میزان تأثیر متغیرها بوده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که احساس امنیت اجتماعی زنان به عنوان متغیر وابسته اصلی تأثیرپذیر از متغیرهایی نظیر استفاده از رسانه های جمعی، اعتماد اجتماعی، سرمایه فرهنگی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، فقر و فرودستی زنان است و هر متغیر توانسته است سهمی از تغییرات ایجادشده در امنیت زنان را تبیین نماید.

در مطالعه حاضر، نحوه استفاده جوانان از فضاهای عمومی شهری مورد بررسی قرار گرفته است تا عوامل مؤثر بر کاهش حضور جوانان در عرصه عمومی شهر ، شناسایی شود. بدین منظور 600 نفر از جوانان 25-18ساله ی شهر تهران براساس نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به عنوان نمونه آماری انتخاب شده و مورد بررسی قرار گرفتند. روش جمع آوری اطلاعات، روش میدانی و تکنیک مورد استفاده نیز تکنیک پیمایش با استفاده از ابزار مصاحبه و پرسشنامه بوده است. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از شیوه های آماری انجام گرفت. نتایج نشان می دهد فضای اجتماعی شهر، تأثیر مثبت و معناداری بر سبک گذران اوقات فراغت جوانان دارد و پارک ها و کافی شاپ ها از جمله مکان های عمومی ترجیحی جوانان هستند. همچنین مردان بیشتر از زنان از فضاهای عمومی استفاده می کنند و عمده جوانان استفاده کننده از فضاهای عمومی را افراد مجرد تشکیل می دهند. همچنین رابطه میان چهار متغیر میان نظمی اجتماعی، میان نظمی کالبدی، احساس امنیت و متغیر جمعیت شناختی مانند سن، جنس و تحصیلات با میزان استفاده از فضای عمومی معنادار است.

روسپی گری یکی از مهمترین آسیب های اجتماعی در تمام جوامع است که وجوه مختلفی دارد و عوامل زیادی بر آن تاثیرگذار است. غالباً در حوزه ارائه راهکار تلاش می شود که سیاست گذاری ها جهت رفع و از بین بردن عوامل موجبه آن باشد که از محیط و زمینه های زیستی و روانی شخص تا ساختارهای کلان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی جامعه را دربرمی گیرد. در این مطالعه با روش تطبیقی و با محوریت نظریه نظم اجتماعی سرمایه محور به بررسی تجربیات برخی کشورها (مدل نوردیک، آفریقای جنوبی و هند) که تا حدودی در کنترل این پدیده موفق بوده اند، پرداخته و در پی دستیابی راهکارهای کاهش این آسیب هستیم. مولفه های سرمایه محور شامل افزایش سرمایه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی از طریق اصلاح ساختارهای اقتصادی، حقوقی و اجتماعی می باشد. تجربه کشورهای منتخب نشان می دهد که امروزه در اکثر جوامع به ویژه جوامع غربی نگاه آسیب شناسانه به روسپی گری وجود دارد. بر این اساس دولت ها با کمک سازمان های غیردولتی و مردمی تلاش دارند که این پدیده را از طریق اعمال سیاست های حقوقی، قضائی و توانمندسازی زنان آسیب پذیر در حوزه های مختلف روانی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به کنترل روسپیگری با تمرکز بر کاهش تقاضا بپردازند.

پژوهش حاضر به دنبال بررسی تغییرات سبک زندگی شهروندان تهرانی بود. روش تحقیق از نوع پیمایش و جامعه آماری پژوهش، کلیه شهروندان بالای 15 سال شهر تهران در سال 1402 بوده اند که با استفاده از روش نمونه گیری چندمرحله ای، 404 نفر از آنان انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته بوده و از روش اعتبار صوری و منطقی و آزمون آلفای کرونباخ برای سنجش اعتبار و پایایی معرف ها استفاده شد. بر مبنای یافته های پژوهش، بیشترین تغییرات مربوط به مؤلفه های «دوری از دورهمی» با میانگین تفاوت 418/0 منفی و نیز «هراس پاندمیک» با میانگین تفاوت 413/0 می باشد؛ البته «پزشکی شدن زندگی» با میانگین تفاوت 114/0 و «احساس رهاشدگی» با میانگین 096/0 در عین معناداری، تغییرات کمی را نشان می دهند. در آخر این تغییرات در سه بعد محوری: هراس مفصل بندی شده، مراقبت شبکه ای و رشد کنشگری اجتماعی استخراج شده است. بر مبنای بعد هراس مفصل بندی شده، احساس رهاشدگی و هراس پاندمیک تبدیل به بخش بنیادی سبک زندگی شهروندان تهرانی شده است. بر مبنای بعد مراقبتِ شبکه ای، پزشکی شدن زندگی، دوری از دورهمی، مجازی شدن زیستِ اجتماعی و خودمراقبتی جسمی، و بر مبنای بعد رشد کنشگری اجتماعی، حساسیتِ زیست محیطی و مسئولیت اجتماعی تبدیل به بخش های کلیدی سبک زندگی نوین شهروندان تهرانی شده اند.