۱.
کلیدواژه‌ها:
قاعده میسور حکم ثانوی اضطرار فقه اجتماعی فقه الحدیث
این پژوهش سعی در بررسی ماهیت قاعده میسور و اثر اجتماعی آن در زندگی مردم داشته و به این منظور ابتدا ادله قاعده میسور مورد بررسی قرار گرفت و سپس کاربرد آن مطرح گردید. این پژوهش به شیوه کتابخانه ای انجام شده است. این قاعده در پی آن است که اگر انجام تکلیفی برای فرد به طور کامل به دلیل بیماری، اضطرار، حرج مقدور نباشد، آن بخشی که در توانش است از عهده اش ساقط نمی گردد. در جامعه هم اگر شرایط اضطرار پیش بیاید، ولی فقیه می تواند با تمسک به این قاعده حکم ثانوی یا حکم حکومتی مقرر نماید. موضوع فقه اجتماعی جامعه است؛ در فقه اجتماعی، شارع برای جامعه اعتبار وجودی قائل شده است. ممکن است یک معامله بین دو شخص از نظر فقهی درست باشد؛ ولی برای جامعه ضرر داشته باشد. نتیجه این پژوهش این است که قاعده میسور یکی از قواعدی است که هم جنبه فردی و هم جنبه اجتماعی دارد. همان طور که اضطرار در مورد فرد حکم ثانوی ایجاد می کند، درباره اجتماع هم حکم ثانوی ایجاد خواهد نمود و حاکم اسلامی این اختیار را دارا می باشد.
۲.
کلیدواژه‌ها:
قصص قرآنی حضرت داوود (ع) حضرت سلیمان (ع) شعر فارسی
قصص قرآنی بویژه داستان انبیاء الهی همواره یکی از سرچشمه های باروری متون ادبی و زمینه ای برای ظهور خلاقیّت های شاعران بوده است. شاعران بر اساس این داستان ها و تلمیح به سرگذشت پیامبران، مضامین مختلف و لطیفی را خلق کرده و گاه ترکیبات تازه و بدیعی را آفریده اند. در این میان، بررسی چگونگی بازتاب قصص قرآنی در اشعار فارسی و نوع نگاهی که شاعران فارسی گوی به سرگذشت انبیاء الهی داشته اند، همواره حائز اهمیت بسیار بوده است. از بررسی این اشعار می توان میزان نفوذ و گسترش معارف قرآنی و یا اسرائیلیات را در جامعه ایرانی برداشت کرده و تحلیلی از سبک دین داری مردم ارائه نمود. در این پژوهش به مطالعه موردی بازتاب قصص قرآنی مربوط به حضرت داوود(ع) و حضرت سلیمان(ع) در متون منظوم فارسی پرداخته شده است. علت انتخاب این دو پیامبر اولاً تنوع ماجراها و قضایای دوران نبوّت ایشان و ثانیاً وجود گزارش های مشابه در منابع تاریخی دین یهود بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد در اکثر موارد، آنچه مورد استناد شاعران فارسی گوی بوده، گزارش قرآن کریم است و در مواردی تلاش شده تا گزارش های تورات نقد و ابطال شود.
۳.
کلیدواژه‌ها:
آیات الاحکام عدالت اجتماعی حقوق قراردادها عقد معاوضی
موضوع عدالت از مهم ترین مفاهیم مطرح در حوزه مسائل اعتقادی و اجتماعی است. بررسی ها نشان می دهد در آیات قرآن کریم و احادیث اهل بیت(ع)، در مورد عدالت، بویژه عدالت اجتماعی مباحث مهمی مطرح شده که از جمله آنها توجه به مسئله حقوق قراردادها فیمابین افراد می باشد. به دلیل اهمیت این موضوع در حوزه حقوق مدنی و کیفری، این پژوهش قصد دارد به مثابه یک مطالعه میان رشته ای، جایگاه عدالت اجتماعی در حقوق قراردادها از منظر آیات قرآن کریم و احادیث اهل بیت(ع) را بررسی کرده و از منظر نصوص دینی، برخی ابهامات حقوقی را حل نماید. روش این پژوش بر اساس تحلیل اسنادی و متون کتابخانه ای بوده و یافته های تحقیق نشان می دهد در حقوق اسلامی بر موازنه حقوق طرفین در عقد معاوضی تأکید بسیار شده است، به گونه ای که اگر این موازنه مخدوش گردد، به وسیله سایر اصول حقوقی جبران می گردد. این نظریه که در حقوق ایران با استناد به قاعده تلف مبیع قبل از قبض و خیارات قانونی متعدد مطرح شده است، نشان دهنده تأکید نصوص دینی بر صیانت از موازنه حقوق طرفین عقد معاوضی است که مستندات قرآنی و روایی آن به همراه نظرات فقها و حقوق دانان در مقاله بیان شده است.
۴.
کلیدواژه‌ها:
کرامت ذاتی کرامت انسان عقاید شیعه فقه الحدیث
کرامت انسان بما هو انسان در ادیان، جوامع و مکاتب مختلفی مورد اقبال قرار گرفته است. به صراحت قرآن کریم، کرامت ذاتی انسان را به عنوان اصلی خدشه ناپذیر مورد پذیرش قرار داده و تمامی انسان ها را مشمول آن می داند. بر این اساس مطالعه بر روی ارتباط چگونگی ارتباط کرامت انسان با قلمرو سه گانه دین (اعتقادات، اخلاق و احکام)، با اتکا بر جهان بینی مذهب شیعه مبتنی بر روایات از جمله مباحث مبیّن جایگاه و کارکرد این ودیعه الهی به انسان است که نیاز به بررسی دارد. ضرورت دیگر آنکه دین اسلام همواره توسط برخی مکاتب و جهان بینی های دیگر در زمینه رعایت کرامت انسان مورد اتهام قرارگرفته است. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی و با استفاده از ابزارهای کتابخانه ای در پی تبیین جایگاه و ارتباط کرامت ذاتی با اصول عقاید شیعی مبتنی بر روایات است و از مسیر بررسی ارتباط و جایگاه کرامت انسانی با اصول پنج گانه اعتقادی (توحید، نبوّت، امامت، قیامت و عدل) به این مهم پرداخته و اثبات نموده که مطابق با عقاید شیعه، کرامت انسان نه تنها در عمل که باور آنان نیز جاری بوده و این اصل بطور متناسب و دقیقی در اصل اندیشه اسلام شیعی موجود است. علاوه بر آنکه کرامت انسان با محوریت و برتری او از سایر موجودات در توحید و عدالت امری مشهود است، انبیاء و امامان نیز همواره در پی سوق دادن و بازگرداندن باور مسلمانان به اصل کرامت انسانی بوده اند.
۵.
کلیدواژه‌ها:
مصونیت اخروی دفن در حرم عدل الهی نقد حدیث
در کتب روایی امامیه، روایاتی وجود دارند که برخی مصونیت های اُخروی از حیث عذاب و حساب را برای متوفیان و مدفونان در حَرَمَین، بیان می کند. برخی از این روایات، فاجران را نیز مشمول این حکم خوانده اند. تعارض این روایات با آیات و روایاتی که انسان را در گرو عمل و عقیده ی خویش دانسته و هرگونه ظلم در حساب را نفی می کند، و عدم تطابق با شناخت دینی حاصل از عقل، دست کم فرضیه ی ضعف قسمتی از این روایات را به وجود آورده و موجب شکل گیری این پژوهش مبنی بررسی و ارزیابی سندی و محتوایی این روایات گردید. نگارندگان در این راستا، نخست به بررسی سندی روایات پرداخته و اسناد روایات دارای سند را به بوته بررسی رحالی نهادند و سپس، به بررسی محتوایی پرداخته و پس از به دست دادن محتوای هر روایت، سازگاری یا ناسازگاری آن با منظومه معارف دین را بر پایه منابع معتبر بویژه قرآن، مورد بررسی قرار داده اند. لازم به ذکر است که روش این تحقیق در بررسی و استنتاج، توصیفی-تحلیلی، و در گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای بوده است. بر اساس این تحقیق، بیشتر این روایات از نظر سندی ضعیف بوده و مضامین ظاهری برخی از آن ها نیز به دلیل تعارض با ادله ی قطعیه ی دینی، قابل پذیرش نبوده و تنها با تأویل روایات و عدول از منطوق آن ها، می توان مضمون قابل پذیرشی برای مابقی آن ها به دست داد.
۶.
کلیدواژه‌ها:
قرآن الگو داده کاوی قواعد گفتگو گفتگوی پیامبران قواعد انجمنی
با توجه به نقش گفتگوی سازنده در بهبود روابط انسانی از یک سو و الگو بودن پیامبران در نگرش دینی از سوی دیگر، هدف از این پژوهش استخراج الگوی گفتگوهای انسانی پیامبران در قرآن کریم است. به این منظور برای مطالعه و تحلیل روشمند آیات گفتگوی پیامبران از قواعد انجمنی استفاده شده که یکی از روش ها و الگوریتم ها در علم داده کاوی رایانشی است. با استفاده از این الگوریتم می توان شرایط حاکم بر گفتگو را بر اساس نحوه باهم آیی ویژگی های گفتگو تحلیل نمود. یافته های پژوهش نشان می دهد، در کل قرآن کریم ۵۹۱ آیه اختصاص به گفتگوی انسانی پیامبران دارد که به صورت ۱۶۰ گفتگوی مجزّا قابل تفکیک است. با تعیین ویژگی های تأثیرگذار در یک گفتگو و استخراج این ویژگی ها برای تمامی گفتگوهای انسانی پیامبران، الگوی گفتگوی پیامبران توسط 15 قاعده ارائه شد. در نتیجه می توان ادعا نمود که گفتگوی پیامبران که در قرآن ذکر شده، دارای الگوی قابل استخراج است و این الگو با روش به کار رفته در این پژوهش در قالب ۱۵ قاعده ارائه شده است.
۷.
کلیدواژه‌ها:
بکر بن عبد الله بن حبیب حدیث ری نقد الحدیث
ابومحمد بکر بن عبدالله بن حبیب مزنی رازی از راویانِ پرتکرار در کتب شیخ صدوق است که با وجود اهمیت و اثرگذاری روایاتش، درباره او اطلاعات اندکی در کتب رجال وجود دارد. در این مقاله با استفاده از داده های موجود در روایاتِ او به بررسی احوال شخصی، مذهب، راویان و مشایخ او پرداخته ایم. هم چنین مشکلاتِ موجود در روایاتِ او مانندِ اضطراب در اسناد و ناسازگاری آن ها با متون، مشکلاتِ محتوایی مانند مخالفت با نصوص معتبر، اشکالات تاریخی، انتساب موازی و... را بررسی کرده و شواهد قابل توجهی از سندسازی، جعل، تغییر کارکرد روایات پیشین و... نشان داده ایم. تاریخ گذاری روایات، بررسی الگوی اسناد و دیگر شواهدِ متنی و سندی، احتمال نقش آفرینی خود بکر بن عبدالله بن حبیب را در پردازش نهایی برخی از این روایات پررنگ می سازد.
۸.
کلیدواژه‌ها:
آیه 251 سوره بقره آیه 40 سوره حج بنی امیه روایت تفسیری دفع الله گفتمان
یکی از عبارات قرآنی که با روایات تفسیری متعددی مواجه بوده است، عبارت «وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ» می باشد. مطابق با تفسیرِ نخستین مفسر وحی، تدافع مذکور در عبارت شریفه، تدافعی معنوی می باشد؛ به این معنا که خداوند متعال به برکت وجود برخی از عاملین به ارکان دینی، بلا را از سایرین دفع می نماید. پس از پیامبر اکرم (ص)، مشابه این تفسیر، در سخنان امیرالمومنین (ع) نیز مشاهده می شود. اما با روی کار آمدن امویان بر منصب خلافت، روایت پیامبر اکرم (ص) از عبارت شریفه با تحولات متعددی روبرو می گردد.نتایج حاصله حاکی از آنست، که حکومت اموی در هر یک از دوره های آغازین، تثبیت و افول در شکل گیری این روایات نقش داشته اند. به گونه ای که در دوره ی آغازین، شاهد اخبار جعلی و تطبیق مدفوع بر صحابه و ابدال ، در دوران تثبیت حکومت اموی، با تفسیر امام باقر (ع) به تدافع اشتغالی و در دوران افول حاکمیت مذکور، با از بین رفتن فشار و اختناق امویان با تفسیر امام صادق (ع) که مطابق آن، مصادیق مدفوع به، شیعیان و ائمه معصومین علیهم السلام معرفی می شوند، مواجه می باشیم.
۹.
کلیدواژه‌ها:
احادیث من بلغ تسامح در ادله سنن هاشم معروف الحسنی احادیث موضوعه احادیث فضائل الاعمال
احادیث من بلغ، بیانگر آن هستند که اگر کسی به روایتی عمل کند، سپس معلوم شود آن روایت اصالت و اعتباری ندارد، پاداش او نزد پروردگار محفوظ است. برخی این اخبار را مبنایی برای پذیرش حدیث ضعیف یا جوازی برای صدور حکم شرعی استحباب یا دست کم قول به مأجور بودن عمل کننده به احادیث ضعیف با نیّت رجاء المطلوبیه می دانند، اما گروهی دیگر این رواداری را نمی پذیرند یا موضوع آن ها را اساساً اعتقادی و کلامی دانسته و بیرون از مباحث سندی و علم الحدیثی یا اصولی برشمرده اند. از این رو بحث درباره اعتبار سند و دلالت متن احادیث من بلغ، نقش اساسی در پذیرش یا طرد بسیاری از اخبار آحاد و احادیث فضائل الاعمال و نیز اعتبار قاعده تسامح در ادلّه سنن دارد. در این جستار به بررسی اعتبار و دلالت احادیث من بلغ از منظر هاشم معروف الحسنی پرداخته شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد وی معتقد است این احادیث دستاویز جاعلان و قَصّاصان و احتمالاً برساخته آنان بوده تا نقل های بی اعتبار خویش و روایات نامعتبر را رواج دهند. ادلّه وی چنین است: نادیده گرفتن شرایط پذیرش خبر، ناهمخوانی با سیره پیامبر و اهل بیت، رواداری انتساب دروغ به معصوم، تالی فاسدهای تربیتی.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
داستان های قرآنی حضرت سلیمان (ع) ملکه سبا میخائیل باختین منطق مکالمه ای
استفاده از رویکردهای نظریه های نوین در تجزیه و تحلیل متون دینی از منظر علوم انسانی و اجتماعی، منجر به کشف زوایا و ابعاد نوآورانه این نوشتارها می شود. قرآن کریم و داستان های آن، همچون آیینه تمام نمای حقایق زنده و تاریخی، همواره با اعجاز زبان شناسی و بلاغی و همچنین محتوای عبرت آموز، حاوی معانی بلند و عمیق هستند. این داستان ها با گفتمان های برهانی و انذارآلود همواره برای مخاطبان خود درک بهتری از دین و کاربست راهبردهای عملی آن ارائه می دهند. از جمله این قصص قرآنی می توان به داستان گفتگوی حضرت سلیمان(ع) و ملکه سبا اشاره کرد که شخصیت های آن تلاش دارند به وسیله دلایل منطقی و برهان عقلانی و گاه با چاشنی انذار و تهدید به تبیین مواضع خود بپردازند. از آنجا که این داستان ارتباط عمیقی با مفاهیم زبان شناسی، جامعه شناختی و همچنین آموزه های بلند دینی و عرفانی دارد، لذا در این پژوهش تلاش شده با روش تحلیلی توصیفی، اجزاء و ساختار اخلاقی و عبرت آموز داستان مذکور را بر اساس چهار شاخصه پرکاربرد منطق مکالمه ای میخائیل باختین مورد بررسی قرار داده و کاربست و میزان تأثیر هرکدام را تبیین نماید. یافته های تحقیق بیانگر آن است که داستان مذکور از خصائص چهار مؤلفه گفتار دوسویه یا بینامتنیّت، عبارات پرسشی، ادوات دستوری و امری و همچنین کرونوتوپ (زمان - مکانی) برخوردار است.
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
دیالوگ گفتگوی خدا با بندگان جهان آخرت تربیت
گفتگو یا دیالوگ بخش عمده ای از آیات قرآن کریم را به خود اختصاص داده است. طرفین این گفتگوها خدا و بندگان، انسان ها با یکدیگر، خدا و آسمانها و زمین و... و موضوعات مطرح شده در این دیالوگ ها موضوعات مختلف اعتقادی و اخلاقی، سیاسی، اجتماعی است. زمان گفتگوها نیز متنوع و به زمان خاص و این جهانی محدود نیستند بلکه حجم گسترده ای از گفتگوها منعکس کننده وضعیت و فضای آن جهانی هستند. دیالوگ خدا با بندگان و از آن جمله اهل کفر بیشترین حجم دیالوگ ها را به خود اختصاص داده است. تمرکز بر دیالوگ های قرآنی در آیات حوزه جهان آخرت و دسته بندی موضوعات مطرح شده در آنها تبیین کننده آموزه های اعتقادی - تربیتی مهمی هستند که این مهم هدف تحقیق حاضر به روش اسنادی – کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی و استنباطی را به خود اختصاص داده است. یافته های به دست آمده از پژوهش را در دو زمینه اعتقادی و تربیتی نشان از اهتمام آیات به موضوعات توحید، جهان آخرت، پیامبران و ... و مسئولیت پذیری انسان به نسبت اعمال، گفتار و کردار خود، برخورد عقلایی با زندگی، تلاش در جهت کسب رضایت خدا، شکرگزاری نسبت به نعمتهای معنوی و مادی خدا، صداقت در زندگی، وفای به عهد و عدم استکبار و ظلم و فسق در زمین و تلاش در جهت آبادانی زمین و استفاده بهینه از عمر داده شده در یافتن مسیر حق دارد. این پژوهش علی رغم محدودیت کمبود نوشتار در این قالب می تواند الگویی مناسب برای تحقیقات آینده در این زمینه باشد.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
گونه شناسی روایات تأویل قرآن تفسیر روایی احادیث تأویلی احادیث باطنی
گونه شناسی از مطالعاتی است که در دوره معاصر با گسترش علوم بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. با وجود آثار متعددی که در دهه های اخیر درباره گونه شناسی روایات تفسیری نگاشته شده است، تاکنون پژوهش مستقلی از این زاویه به مطالعه روایات تأویلی نپرداخته است. از این رو جستار حاضر با اتخاذ رویکرد قیاسی-استقرائی به بررسی روایات تأویلی پرداخته و تلاش کرده است الگویی مبتنی بر اصول گونه شناسی برای دسته بندی این روایات ارائه نماید. در این الگو روایات به لحاظ نوع ارجاع دهی به شش گونه تقسیم می شوند: «ارجاع به منشأ مفهومی»، «ارجاع به غایت مفهومی»، «ارجاع به مصداق مفهومی»، «ارجاع به منشأ خارجی»، «ارجاع به غایت خارجی» و «ارجاع به مصداق خارجی». پژوهش پس از ارائه الگوی خود، با ذکر مثال هایی برای هر کدام از گونه های فوق، اعتبار کارکردی الگوی پیشنهادی را نشان می دهد و در نهایت با بررسی و نقد آرای شاخص درباره تأویل قرآن اثبات می کند که دیدگاه ارائه شده از جامعیت و قدرت تبیینی بیشتری در توصیف و تحلیل روایات تأویلی برخوردار است.
