محمدعلی محمودآبادی

قصص قرآنی بویژه داستان انبیاء الهی همواره یکی از سرچشمه های باروری متون ادبی و زمینه ای برای ظهور خلاقیّت های شاعران بوده است. شاعران بر اساس این داستان ها و تلمیح به سرگذشت پیامبران، مضامین مختلف و لطیفی را خلق کرده و گاه ترکیبات تازه و بدیعی را آفریده اند. در این میان، بررسی چگونگی بازتاب قصص قرآنی در اشعار فارسی و نوع نگاهی که شاعران فارسی گوی به سرگذشت انبیاء الهی داشته اند، همواره حائز اهمیت بسیار بوده است. از بررسی این اشعار می توان میزان نفوذ و گسترش معارف قرآنی و یا اسرائیلیات را در جامعه ایرانی برداشت کرده و تحلیلی از سبک دین داری مردم ارائه نمود. در این پژوهش به مطالعه موردی بازتاب قصص قرآنی مربوط به حضرت داوود(ع) و حضرت سلیمان(ع) در متون منظوم فارسی پرداخته شده است. علت انتخاب این دو پیامبر اولاً تنوع ماجراها و قضایای دوران نبوّت ایشان و ثانیاً وجود گزارش های مشابه در منابع تاریخی دین یهود بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد در اکثر موارد، آنچه مورد استناد شاعران فارسی گوی بوده، گزارش قرآن کریم است و در مواردی تلاش شده تا گزارش های تورات نقد و ابطال شود.

داستان های قرآنی و از جمله داستان پیامبران، از موضوعات گسترده ای است که مورد نظر بسیاری از شاعران قرار گرفته است. شاعران بر اساس این داستان ها و تلمیح به سرگذشت پیامبران، مضامین مختلف و ابیات لطیفی را خلق کرده و گاه ترکیبات تازه و بعیدی را آفریده اند. روایت داستانی حضرت سلیمان(ع) در متون ادب فارسی نسبت به داستان دیگر پیامبران ازامتیازاتی چون گستردگی و تنوع ماجرا، تأثیرات گوناگون و متفاوت برخوردار بوده و با وجود قدمت این روایت در منابع دین یهود و قرآن کریم به عنوان بهترین و اولین منبع شاعران و عارفان برای برای استفاده می باشد. صائب تبریزی ازجمله شاعران قرن یازدهم هجری که به این موضوع اهمیّت نشان داده و حجم وسیعی از دیوان او را تلمیحات و اشارات مربوط به سرگذشت حضرت سلیمان(ع) تشکیل داده است. پژوهش حاضر، که به بررسی و تحلیل داستان حضرت سلیمان(ع) و بلقیس در دیوان صائب تبریزی می پردازد به روش توصیفی – تحلیلی انجام گرفته است که در آن مواردی چون آیات قرآنی و اشارات تفسیری در ارتباط با این داستان و بیان نکات و مضامین لطیف ادبی و عرفانی بررسی شده است؛ و سپس ضمن بیان شواهد شعری به این نتیجه دست یافتیم که آنچه از دل اشعار صائب بر می آید حکایت از توجه صائب به جنبه های مختلف داستان حضرت سلیمان(ع) ، جهت بیان مفاهیم اخلاقی و توصیفی می باشد و چنان که، مضامین دلنشینی را به تصویر کشیده است.