جغرافیا و مطالعات محیطی

شهر خلاق رویکردی نوین در برنامه ریزی شهری است که توضیح می دهد مردم چگونه می توانند در شهرها تفکر، برنامه ریزی و عمل خلاقانه داشته باشند و این موضوع نشانگر آن است که چگونه می توان شهرها را با بهره گیری از تفکرات و استعدادهای افراد زیست پذیر و سرزنده کرد. هدف اصلی پژوهش تحلیل عوامل تأثیرگذار بر وضعیت خلاق بودن شهر چابهار بر اساس ویژگی های محیطی، اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی است. مسئله اصلی پژوهش تحلیل عوامل تأثیرگذار بر وضعیت خلاق بودن شهر چابهار است. پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر ماهیت تحلیلی و از نظر روش کیفی- کمی است.روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای است. جامعه ی آماری تحقیق را 80 نفر از کارشناسان، خبرگان و مسئولین ذی ربط سازمان مدیریت شهر چابهار، اساتید رشته برنامه ریزی شهری تشکیل می دهند. روش نمونه گیری مورد استفاده در پژوهش حاضر احتمالی و از نوع طبقه ای بوده است. ا بزار گردآوری داده ها پرسشنامه از نوع بسته است. برای تحلیل داده ها از ترکیب SWOT و AHP استفاده شده است. نتایج یافته ها نشان می دهد که با توجه به ماتریس داخلی (قوت، ضعف) و خارجی (فرصت، تهدید) استراتژی های دفاعی در راستای تحقق ویژگی های شهر خلاق در چابهار انتخاب شده است. همچنین با توجه به نتایج اولویت بندی گزینه ها، استراتژی های تهاجمی به عنوان بالاترین اولویت انتخاب شد. انتخاب این استراتژی بدین معنا است که وضعیت شهر چابهار دارای توانمندی هایی است که می تواند با استفاده از آن ها و فرصت های محیطی نسبت به تحقق شهر خلاق خود اقدام کند.

ژئوتوریسم ترکیبی از واژه زمین و توریسم است و به گردشگری گفته می شود که دارای جاذبه های زمین شناسی، مورفولوژیکی و فرهنگی است گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی است. بسیاری از سیاست گذاران توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند. با توجه به همین نقش و جایگاه، گردشگری یک مکان نه تنها می تواند در توسعه آن مکان موثر باشد بلکه روند توسعه برخی شاخص ها در محیط پیرامون خود را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. هدف از انجام این پژوهش بررسی و ارزیابی پتانسیل ژئوتوریستی حوضه آبریز دشت مشهد است بر همین اساس 11 ژئوسایت (کوه های هزار مسجد، دره هفت حوض، کوه های شاندیز، کوه های بینالود، قله شیرباد، قله خلج، قله زو، قله چمن و قله زشک، ابشار نورالی، دره شمخال) مورد بررسی قرار گرفت. پژوهش حاضر کاربردی و از نوع توصیفی-پیمایشی است که شیوه گردآوری داده ها در آن اسنادی و پیمایشی با استفاده از پرسشنامه کارشناسان و گردشگران بوده است؛ همچنین جهت تحلیل داده ها از مدل M-GAM و آزمون های آماری با استفاده از نرم افزارهای SPSS.26 و SmartPLS استفاده شده است. نتایج نشان دادند که حوضه آبریز دشت مشهد بدلیل وجود شهر زیارتی مشهد و حضورگردشگران و زائران داخلی و خارجی فراوان سایت های آن دارای امکانات و خدمات گردشگری خوبی هستند؛ کوه های شاندیز در بیشتر شاخص های مورد بررسی بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده است. همچنین، ژئوسایت ها امتیاز بالاتری در زمینه جذابیت و گردشگرپذیری کسب کردند که نشان دهنده پتانسیل و ظرفیت بالای این مناطق در زمینه ژئوتوریسم مشهد می باشد. اما در خصوص وجود مراکز یا امکانات گردشگری، نمره ضعیفی را دارا هستند که این مقوله نشان دهنده لزوم توجه بیشتر به این مناطق بوده و نیازمند اقدامات اساسی و گسترده ای می باشد.

خشک سالی هیدرولوژیک از عوامل متعددی تاثیر می پذیرد و برای کمی نمودن آن از شاخص SDI استتفاده می شود. هدف این پژوهش ارزیابی توسعه شهری با تصاویر ماهواره ای در فاصله سال های 1992 و 2016 و ارزیابی خشک سالی هیدرولوژیک در محدود حوزه سامیان اردبیل استفاده شده است. بررسی تصاویر ماهواره ای نشان داد که کاربری های اراضی کشاورزی و مسکونی افزایش یافته است. بررسی شاخص SDI یک ماهه در همه ایستگاه ها نشان دهنده افزایش خشک سالی در دوره های مختلف است. بیش ترین تعداد ماه های خشک مربوط به دوره آخر (1387-1396) ایستگاه سامیان است. بیش ترین افزایش تعداد ماه های خشک مربوط به ایستگاه گیلانده است که از 1 ماه در دوره اول به 66 ماه در دوره آخر رسیده است. تعداد ماه های خشک ایستگاه سامیان در دوره اول مطالعاتی (1369-1378) از 19 ماه به 80 ماه در دوره مطالعاتی آخر افزایش یافته است. بررسی شاخص SDI سه ماهه در همه ایستگاه ها به جز ایستگاه آتشگاه نشان دهنده افزایش خشک سالی هیدرولوژیک در دوره های مختلف است. بیش ترین افزایش تعداد سه ماه های خشک مربوط به ایستگاه گیلانده است که از صفر در دوره اول به 36 در دوره آخر رسیده است. به رغم افزایش مقدار بارندگی در طول دوره و وجود ماه های ترسالی اقلیمی هم چنین افزایش نسبی دمای در منطقه و با توجه به افزایش کاربری کشاورزی و مناطق مسکونی که باعث افزایش برداشت از آب های سطحی شده است، تعداد ماه های خشک در منطقه افزایش پیدا کرده است.

گردشگری هوشمند به عنوان یک رویکرد جامع شناخته شده است که اطلاعات گردشگری، خدمات مربوط به سفر مانند مقصد، غذا، حمل و نقل، رزرو، راهنمای سفر را به راحتی از طریق تکنولوژی اطلاعات به گردشگران ارائه می دهد. هدف مطالعه حاضر، بررسی بررسی وضعیت گردشگری هوشمند در شهر چابهار بپردازد. اﯾﻦ پژوﻫﺶ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻫﺪف از ﻧﻮع کارﺑﺮدی و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش توصیفی-ﺗﺤﻠﯿلی اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳ ﺖ. داده های این پژوهش، به دو روش اسنادی و میدانی به دست آمده و از پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردید. جامعه آماری تحقیق، دربرگیرنده 106739 نفر از شهروندان شهر چابهار و ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ اﺳ ﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل کوکران ﻣﻌﺎدل 325 نفر از جامعه آﻣﺎری اﯾﻦ پژوهش تعیین گردید. تحلیل پرسشنامه با کمک نرم افزار SPSS انجام گرفت. یافته ها نشان داد که در مجموع، وضعیت گردشگری هوشمند شهر چابهار از نظر شاخص فنی با میانگین 129/3، شاخص اقتصادی با میانگین 187/3، شاخص عملیاتی با میانگین 093/3 و شاخص زمان بندی با میانگین 171/3 و شاخص قانونی با میانگین 108/3 مطلوب ارزیابی شده است. به منظور اولویت بندی عوامل موثر بر گردشگری هوشمند در شهر چابهار از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) استفاده گردیده است. نتایج به دست آمده نشان داد که بعد عملیاتی با مقدار وزن 328/0 در اولویت اول مهم ترین عوامل موثر بر گردشگری هوشمند در شهر چابهار را به خود اختصاص داده است. همچنین بعد اقتصادی با مقدار وزن 237/0 در اولویت دوم، بعد قانونی با مقدار وزن 196/0 در اولویت سوم، بعد فنی با مقدار وزن 157/0 در اولویت چهارم و بعد زمان بندی با مقدار وزن 082/0 در اولویت پنجم قرار گرفته است.

مخاطره سیلاب همواره زندگی انسانها را تهدید می کند و یکی از ویرانگرترین مخاطرات طبیعی می باشد. هر چند مدیریت صحیح آن می تواند منبع بزرگی جهت تأمین نیازهای آبی یک منطقه باشد. سنجش تاب آوری شهرها در برابر این مخاطره به برنامه ریزان شهری برای مقابله با این مخاطره کمک شایانی می کند. هدف این پژوهش بررسی ابعاد تاب آوری شهر فلاورجان در برابر مخاطره سیلاب می باشد. در این راستا پرسشنامه ای طراحی و توسط 59 نفر از کارشناسان تکمیل شد. سپس از آزمون t تک نمونه ای استفاده گردید. در نهایت به منظور مقایسه بین معیارهای مورد بررسی از آزمون ریپیت میجر استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده آن است که در بعد اجتماعی با توجه به شرایط متوسط، اهمیت بعد اجتماعی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری در حد قابل قبول و با توجه به شرایط مطلوب، از حد مطلوب فاصله دارد. در بعد نهادی- مدیریتی و همچنین بعد کالبدی از نظر کارشناسان و با توجه به شرایط متوسط، اهمیت این دو بعد در تاب آوری شهرستان فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از حد قابل قبول بالاتر و با توجه به شرایط مطلوب، از حد مطلوب فاصله دارد. مقایسه بین معیارهای مورد مطالعه توسط آزمون ریپیت میجر نیز نشان دهنده آن است که با وجود اینکه میانگین های به دست آمده از هر سه بعد اجتماعی، نهادی- مدیریتی و کالبدی به یکدیگر نزدیک می باشند ولی این سه بعد با یکدیگر تفاوت معنادار دارند.

سیستم های حمل و نقل هوشمند می توانند نقش بسیار مؤثری در دستیابی به توسعه پایدار کلانشهرها بویژه در ایران داشته باشند. قطب اصلی در برنامه ریزی حمل و نقل عمومی مدیران شهری و مسئولان هستند، بنابراین شناخت دیدگاه آن ها در توسعه حمل و نقل عمومی هوشمند بسیار موثر است. کلانشهر اصفهان از دیدگاه توسعه زیرساخت های فنی و مدیریت شهری در هوشمندسازی یکی از پیشگامان شهر هوشمند در ایران است و از این جهت در این پژوهش به مطالعه دیدگاه مدیران و مسئولان شهر اصفهان در زمینه هوشمندسازی حمل و نقل عمومی در مناطق 15 گانه شهر اصفهان پرداخته شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر از متخصصین و خبرگانی که در زمینه توسعه برنامه ریزی شهری، حمل و نقل شهری از دانش کافی برخوردارند، تشکیل شده است. به این ترتیب شاخص های مربوط به خبرگان عبارت است از: دارای تجربه و سابقه در مراکز علمی و پژوهشی و سازمان های خصوصی و دولتی فعال در حوزه هوشمندسازی و حمل و نقل شهری و دارای سابقه پژوهشی در حوزه شهر هوشمند باشند. ابتدا با مطالعه مطالعات جهانی و با تکیه بر مبانی نظری و مصاحبه نیمه ساختاریافته شاخص ها شناسایی و در نهایت با روش دلفی دو مرحله ایی در پنج گروه سازمانی_ فرادست، شرایط موجود، کالبدی، ساختاری، موقعیت و شرایط اجتماعی_ فرهنگی تجمیع شده است، نتایج نشان می دهد که از دیدگاه مدیران شاخص های شرایط موجود با وزن (134/0) مهمترین شاخص در هوشمندسازی حمل و نقل عمومی است و پس از آن شاخص شرایط اجتماعی _ فرهنگی با وزن (131/0) قرار دارد. در نهایت با استفاده از نظرات مدیران و متخصصان شهری و مدل رتبه بندی ارسته مناطق 15گانه شهر اصفهان از دیدگاه مدیران بر اساس ابعاد شناخته شده برای هوشمندسازی حمل و نقل عمومی رتبه بندی شده است. نتایج نشان می دهد منطقه یک شهر اصفهان از دیدگاه مدیران و متخصصان شهری بیشترین آمادگی را برای هوشمندسازی حمل و نقل عمومی دارد و پس از آن مناطق هشت و سیزده است. در واقع این نتایج نشان می دهد که برای اجرای طرح های هوشمندسازی در حمل و نقل عمومی این مناطق را می توان به عنوان پایلوت انتخاب نمود و آمادگی بهتری نسبت به سایر مناطق از نظر ابعاد مدیریتی (شرایط موجود، شرایط اجتماعی _ فرهنگی، شرایط کالبدی_ ساختاری، سازمانی_ فرادست و موقعیت منطقه) دارا هستند.

تغییرات کاربری/پوشش اراضی، توسعه مناطق شهری و کشاورزی و جنگل زدایی باعث تغییر رژیم دمای منطقه ای و محلی می شود. آگاهی از میزان دمای سطح زمین کمک قابل توجهی به طیف وسیعی از مسائل مرتبط با علوم زمین مانند اقلیم شهری، تغییرات جهانی محیطی و بررسی تعاملات انسان و محیط می نماید. هدف از این پژوهش پایش دمای سطح زمین در رابطه با تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تصاویرOLI و TM در حوضه صوفی چای مراغه می باشد. برای طبقه بندی کاربری اراضی برای سال های 1992 و 2020 و تغییرات کاربری اراضی از روش نظارت شده و با استفاده از روش حداکثر شباهت استفاده شد. نتایج حاصله بیانگر صحت طبقه بندی به روش پیکسل پایه می باشد. با توجه به یافته های تحقیق، دقت کل در نقشه های طبقه بندی با استفاده از روش حداکثر شباهت برای سال 1992 برابر با 99.84 و برای سال 2020، 99.78 به دست آمد. بر اساس نقشه کاربری اراضی حوضه آبخیز صوفی چای مربوط به سال 1992 که با روش حداکثر شباهت استخراج شده است، بیشترین کاربری ها در درجه نخست مربوط به بخش کوهستانی نوع 1 می باشد که مساحتی به تقریب 320.42 کیلومترمربع را دارا می باشد. سپس کاربری دیم با مساحتی بالغ بر 191.09 کیلومتر مربع و کاربری کشاورزی پرتراکم با مساحت 74.29 کیلومتر مربع بیش ترین مساحت ها را دارا می باشند. مساحت کاربری ها در سال 2020 نیز نشان می دهد که بیش ترین کاربری ها مربوط به کوهستانی نوع1، دیم و مسکونی می باشد.

هدف اصلی این پژوهش تحلیل ارتباط مشارکت و حکمروایی خوب شهری در محله حاشیه نشین طرزیلو می باشد. روش پژوهش حاضر به صورت توصیفی-تحلیلی و بر اساس هدف کاربردی می باشد. جمع آوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش ساکنین محله طرزیلو واقع در شهر ارومیه می باشد که حجم نمونه از طریق فرمول کوکران و به تعداد 374 نفر به دست آمده است که به صورت تصادفی در محدوده موردمطالعه پخش شده است. تجزیه وتحلیل داده های گردآوری شده به صورت کمی و از طریق روش های تصمیم گیری چند معیاره OPA و DEMATEL، آزمون t تک نمونه ای و رگرسیون خطی انجام گرفته است. روایی پرسش نامه ها توسط 16 نفر از متخصصین مورد تأیید قرارگرفته است. در جهت بررسی پایایی پرسشنامه ها از روش آلفای کرونباخ و برای 25 پرسشنامه استفاده شده است که ضریب آلفای کرونباخ برابر با 723/0 و نشانگر پایایی پرسشنامه ها می باشد. نتایج این پژوهش نشانگر این است که مطابق نتایج مدل دیمتل در محلات حاشیه نشین معیار مشارکت با مقدار 090/4 (D) تأثیرگذارترین معیار، معیار شفافیت با مقدار 514/3 (R) تأثیرپذیرترین معیار و معیار مشارکت با مقدار 009/7 (D+R) بیشترین ارتباط را با سایر معیارها به دست آورده است. مطابق نتایج مدل OPA نیز معیار مشارکت با وزن 259/0 در میان سایر معیارها در رتبه اول قرارگرفته است که نشانگر اهمیت بالای این معیار در ارتقاء حکمروایی خوب شهری در محلات حاشیه نشین را دارد. همچنین بر اساس آزمون تی تک نمونه ای وضعیت حکمروایی خوب شهری در محله طرزیلو پایین تر از سطح متوسط می باشد.