جغرافیا و آینده پژوهی منطقه ای

در قرن بیست و یکم با رشد سریع شهرنشینی و افزایش جمعیت شهری، تأمین و افزایش کیفیت زندگی و زیست پذیری در شهرها امری ضروری است. گسترش شهری و افزایش تراکم جمعیت در مراکز شهری چالشی را برای یافتن راه حل های حمل ونقل پایدار ایجاد می کند. حمل ونقل پایدار در چند دهه گذشته در کشورهای درحال توسعه که با افزایش سریع شهرنشینی مواجه شده اند مطرح شده است، گسترش شهرها ضرورت توجه به بحث حمل ونقل پایدار و تأثیرات آن بر زیست پذیری شهری را اجتناب ناپذیر کرده است. هدف این تحقیق مدل سازی ساختاری تأثیر شاخص های حمل ونقل پایدار بر زیست پذیری شهر اهواز با رویکرد آینده پژوهی می باشد. این پژوهش که ماهیتی کاربردی دارد با روش تحلیلی - توصیفی و با ابزار پرسشنامه محقق ساخته، تأثیر عوامل گوناگون از جمله عوامل اقتصادی، زیست محیطی، کالبدی و اجتماعی و تأثیر آن بر زیست پذیری شهر اهواز را موردبررسی قرار داده است. حجم نمونه پژوهش، با بهره گیری از نرم افزار SamplePower، 200 پرسش نامه محاسبه شده و برای استنباط های علمی مدل سازی معادلات ساختاری به کار گرفته شده است. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که عامل زیست محیطی با بار عاملی 0.57 مؤثرترین شاخص در میان شاخص های موردمطالعه حمل ونقل پایدار می باشد و عامل اجتماعی با بار عاملی 0.34 کم ترین تأثیر را در شاخص های حمل ونقل پایدار مؤثر بر زیست پذیری در میان پاسخگویان دارد. عامل زیست محیطی به عنوان مؤثرترین شاخص، ضرورت توجه به مسائل زیست محیطی و توسعه زیرساخت های مرتبط با حمل ونقل پایدار را در آینده تأکید می کند. همچنین، کمترین تأثیر عامل اجتماعی بر زیست پذیری نشان دهنده نیاز به برنامه های فرهنگ سازی و افزایش آگاهی عمومی در این زمینه است.

امروزه نشاط اجتماعی یکی از مهم ترین نیازهای جوامع بشری است، زیرا شهروندان به ویژه ساکنان کلان شهرها فرصت کمتری برای فکر کردن به خود و نیازهای خود دارند و ممکن است دچار افسردگی شوند. ازآنجاکه شادی تحت تأثیر ساختارهای متعدد جامعه شهری است، می تواند بر روند توسعه و تعالی شهروندان و جامعه شهری نیز تأثیر بگذارد. این مطالعه با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف مکان گزینی شهربازی در کلان شهر شیراز با تکیه بر معیارهای شهر شاد متناسب با نیازهای آینده انجام پذیرفت. در ابتدا با بررسی ادبیات موجود 8 معیار از معیارهای شهر شاد از جمله شیب مناسب (شیب های کمتر از 15 درجه)، قرارگیری در زمین های غیرکشاورزی و حفاظت نشده از نظر منابع طبیعی، دوری از مسیل، دوری از گسل، وجود زمین های بایر موردنیاز، دسترسی به معابر اصلی شهر، دسترسی به مترو، فاصله از پارک های موجود، جهت مکان گزینی شهربازی استخراج گردید. سپس لایه های اطلاعاتی این معیارهای در شهر شیراز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه شد و پس از فازی سازی، لایه ها همپوشانی شدند. نتایج نشان داد که عملگر ضرب فازی (Product) به دلیل احتیاط بیشتر نسبت به سایر عملگرها، مکان های ایده آل تری به منظور احداث شهربازی ارائه می کند. عملگر ضرب فازی چهار سایت بهینه جهت احداث شهربازی معرفی کرد که پس از بررسی های تکمیلی با استفاده از تصاویر ماهواره ای، مشخص گردید دو سایت موجود در محدوده شهرک برف فروشان به سمت شهرک بزین و در مجاورت بزرگراه های حسینی الهاشمی و دکتر حسابی و دومی در اراضی موجود در ورودی شهر جدید صدرا و در مجاورت بزرگراه دکتر حسابی و شهرک گلستان از مطلوبیت بیشتری برخوردار بوده و مستعد احداث شهربازی با توجه به معیارهای شهر شاد می باشند.

فقر، ناشی از نبود سازوکارهای صحیح در اجتماع های انسانی ایجاد می شود. فقر مانع توسعه و پایداری یک کشور شده و تخصیص منابع برای فقرزدایی از عوامل بسیار مهم جوامع و دولت های آینده محور به حساب می آید. هدف از این مطالعه شناسایی و تحلیل معیارهای مؤثر فقری شهری با رویکرد آینده پژوهی در استان سیستان و بلوچستان و بررسی میزان و چگونگی تأثیرگذاری این معیارها بر یکدیگر به منظور ارتقاء و ساخت آینده ای مطلوب در استان می باشد. روش پژوهش: پژوهش حاضر بر اساس نوع هدف، توسعه ای کاربردی است. از نظر ماهیت پژوهش، تحلیلی- اکتشافی، روش گردآوری اطلاعات روش کتابخانه ای و اسنادی و میدانی است. جامعه آماری پژوهش حاضر 40 نفر از صاحب نظران و متخصصان شهرسازی و مدیران عالی شهرداری و کارشناسان علوم اجتماعی به شرط آنکه که درباره فقر شهری از تجارب پژوهشی لازم برخوردار باشند، برای پرسش گری انتخاب خواهند شد. ابتدا ادبیات و مبانی موضوع بررسی شد تا معیارهای تأثیرگذار فقر احصاء شوند. سپس معیارهای فقر شهری در قالب مؤلفه های 6 گانه نهایی با استفاده از روش دلفی و نظر خبرگان شناسایی شدند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از ماتریس اثرات متقاطع (میک مک) استفاده شده است؛ که در نهایت 26 معیار از 6 مؤلفه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، کالبدی، زیست محیطی و زیرساخت و خدمات پایه شناسایی شدند. از میان معیارهای شناسایی شده 12 معیار کلیدی که 2 مؤلفه اقتصادی، 3 مؤلفه اجتماعی، 2 مؤلفه کالبدی، 4 مؤلفه زیرساخت و خدمات پایه و 1 مؤلفه زیست محیطی هستند بر وضعیت فقر شهری در استان سیستان و بلوچستان بیشترین تأثیر را داشته اند.

امروزه بسیاری از شهرهای توسعه یافته نمی دانند چگونه کودک را در اجتماع پذیر شدن شهری یاری نمایند، اگر به سمت توسعه شهر بندرعباس می رویم باید در این اندیشه باشیم که کودکانمان در چه محیطی می توانند به تعامل بیشتر با اطرافیان برسند کودک گردشگر الهام بخش دنیای گردشگری می باشد، حلقه گمشده ای که کمتر به آن توجه شده است. گردشگری به واسطه لمس مستقیم زندگی در فراسوی زندگی معمول، فرصت های بسیاری را برای ذهن کنجکاو و حساس کودک فراهم می کند تا بتواند بسیار بیشتر از والدینی که او را همراهی می کنند، آموزش ببیند و یا در ذهن خود، تأثیرات شگرف ایجاد کند، هدف پژوهش حاضر ارزیابی شاخص های توسعه گردشگری در توسعه منطقه ای با تأکید بر محیط دوستدار کودک نمونه موردی شهر بندرعباس است. روش پژوهش- توصیفی تحلیلی می باشد، جامعه آماری این تحقیق 200 دانش آموز پایه هفتم (دوره متوسطه اول شهر بندرعباس) می باشد که صد نفر آن ها دختر و صد نفر آن پسر هستند. برای تجزیه وتحلیل توصیفی و استنباطی داده ها از آزمون آماری T-Test در نرم افزار SPSS استفاده گردید. نتایج حاصل از آزمون T نشانگر معنی دار بودن شاخص های تقدیرگرایی، اعتماد اجتماعی و سرمایه فرهنگی در تحرک اجتماعی می باشد. نتایج این تحقیق نشان داد که آینده گردشگری مربوط به نسل آینده یعنی کودکان است همچنین با توجه به کاهش بعد خانوار، خانواده های کم بعد به هم نزدیک تر می شوند بنابراین باید به خواسته های کودکان توجه شود از نظر جامعه آماری یعنی کودکان، موارد بررسی اکثر متغیرها معنی دار هستند در بین مکان های گردشگری دریا در اولویت توجه می باشد گردشگری مناطق کویری از حد میانگین پایین تر می باشد، در مورد وسایل نقلیه سفر تمایل به استفاده از اتوبوس مورد تأیید نیست ولی وسایلی شخصی و عمومی مثل قطار و هواپیما مورد تأیید می باشد، در مورد فصل صفر برای مسافرت فصل بهار از همه فصل های بیشتر مورد استقبال واقع شده است ولی فصل زمستان مورد استقبال زیادی نبوده است. در مورد شاخص ایمنی و امنیت داشتن سرویس های بهداشتی و تجهیزات مرتبط و نزدیکی به مراکز درمان و فوریت های پزشکی اهمیت بیشتر نسبت به سایر متغیرها داشته است و برای برنامه ریزی مناطق گردشگری اهمیت زیادی دارد.

شهرها به عنوان مراکز انباشت ثروت، انرژی و فناوری، نقش کلیدی در فرآیند توسعه پایدار ایفا می کنند. ازآنجایی که شهرها محل تمرکز فعالیت های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی هستند، برنامه ریزی صحیح و استفاده بهینه از منابع می تواند موجب رشد پایدار و ارتقای کیفیت زندگی در سطح ملی شود. در این راستا، راهبردهای توسعه ای برای شهرها باید به گونه ای طراحی شوند که هم با نیازهای امروز و هم با چشم انداز آینده هماهنگ باشند. هدف راهبرد توسعه منطقه ای ارتقاء وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی مناطق مختلف یک کشور است. این راهبرد به منظور کاهش تفاوت های منطقه ای، بهبود شرایط زندگی در مناطق کمتر توسعه یافته و استفاده بهینه از منابع محلی و مزیت های رقابتی مناطق مختلف طراحی می شود. هدف تحقیق تحلیلی بر آینده توسعه منطقه ای مکران است. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و به لحاظ نوع آن توصیفی - تحلیلی و بر اساس مدل های آینده پژوهی با سنتز اسنادی و پیمایشی انجام یافته است. آینده توسعه منطقه ای مکران می تواند بسته به نحوه مدیریت منابع، حکمرانی و همکاری بین بخش های مختلف، در سه سناریو قرار گیرد. سناریوهای خوش بینانه می توانند منجر به رشد و توسعه پایدار در منطقه شوند، اما در سناریوهای بینابین و بدبینانه، چالش های جدی ممکن است فرآیند توسعه را کند یا حتی متوقف کنند. برای دستیابی به آینده ای مثبت و پایدار، توجه به حکمرانی یکپارچه، سرمایه گذاری در زیرساخت ها و مدیریت مؤثر منابع طبیعی از اهمیت بالایی برخوردار است.

هدف اصلی پژوهش حاضر ارتقای بهره وری نیروی کار در پهنه سرزمین ایران در بستر مؤلفه های اقتصاد دانش بنیان است. در اقتصاد دانش بنیان، تولید، توزیع و بازدهی دانش، محرک اصلی رشد اقتصادی، ثروت و اشتغال در تمامی سطوح سازمان می باشد. دانش، موجب بهبود و ارتقای بهره وری، افزایش تولید و رشد پایدار اقتصادی می شود. در تحقیق حاضر که تأثیر چهار مؤلفه تحت عنوان مؤلفه های ترکیبی اقتصاد دانش بنیان و متغیرهای توضیحی مانند تولید ناخالص داخلی، مخارج دولت و تورم، روی ارتقای بهره وری نیروی کار در سی ویک استان ایران بررسی شده است، جهت دستیابی به نتایج تحقیق، از روش اقتصادسنجی پانل دیتا (حداقل مربعات کاملاً اصلاح شده) و نسخه ۱۲ نرم افزار EViews استفاده شده است. به منظور بررسی پویایی و ایستایی متغیرها، همبستگی و رابطه بلندمدت میان آن ها از آزمون های ریشه واحد و کائو و برای سطح معناداری، اثرات ثابت و تصادفی مدل از آزمون های اف لیمر و هاسمن استفاده شده است که با سطح اطمینان ۹۵ درصد پانل بودن و اثرات ثابت مدل تأیید شد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مؤلفه های ترکیبی اقتصاد دانش بنیان بر بهره وری نیروی کار در استان های ایران، تأثیر مثبت و معنی دار داشته و متغیرهای تولید ناخالص داخلی و مخارج دولت نیز تأثیر مثبت و معنی دار بر بهره وری نیروی کار دارند اما میان تورم و بهره وری نیروی کار، رابطه منفی و معنی دار برقرار است. نتیجه می گیریم که ارتقای بهره وری نیروی کار در پهنه سرزمین ایران در آینده، متأثر از مؤلفه های ترکیبی اقتصاد دانش بنیان بوده است؛ بنابراین سیاست گذاران اقتصادی جهت ارتقای بهره وری در استان های ایران می بایست در آینده توسعه پارک های علمی و فناوری، توسعه مراکز رشد و کارآفرینی، مهارت نیروی انسانی، توسعه زیرساخت های فناوری و توسعه دوره های آموزشی و پژوهشی را در دستور کار خود قرار دهند.

امروزه رویکرد کیفیت زندگی شهری به دنبال طرح مفاهیم رفاه و عدالت اجتماعی و برجسته شدن جنبه های اجتماعی توسعه، اهمیت مضاعفی را در حوزه برنامه ریزی شهری کسب نموده است. در مطالعه حاضر ضمن بهره گیری از روش های اسنادی-کتابخانه ای و پیمایشی به سنجش و بررسی سطح کیفیت زندگی شهری با تأکید بر مؤلفه های دل بستگی مکانی در زون های 4 گانه بافت تاریخی شهر ارومیه اقدام گردیده است. جامعه آماری و حجم نمونه تحقیق مشتمل بر دو گروه متخصصین، اندیشمندان و مدیران حوزه علوم شهری (تعداد 60 نمونه) و شهروندان ساکن در بافت تاریخی مورد مطالعاتی (تعداد 379 نمونه با احتساب از طریق روش کوکران و با تأکید بر آخرین آمار جمعیتی محدوده) می باشد. روش های تجزیه وتحلیل کمی نیز بهره گیری از روش ها و آزمون های کولموگروف-اسمیرنوف، همبستگی اسپیرمن، آنتروپی شانون و کوکوسو می باشد. یافته های حاصل حاکی از آن است میان متغیرهای دل بستگی مکانی و کیفیت زندگی شهری ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. به علاوه مؤلفه های وجود فضاهای باز و همگانی و وجود نشاط و همدلی، به ترتیب بیشترین و کمترین سطح اهمیت را در میان سایر مؤلفه ها به خود اختصاص داده اند. طبق روش کوکوسو در رتبه بندی گزینه ها نیز، زون های 3، 4، 1 و 2 به ترتیب در مناسب ترین و مطلوب ترین شرایط و وضعیت در امر کیفیت زندگی شهری واقع شده اند.