جمعیت

جمعیت

جمعیت سال 29 پاییز و زمستان 1401 شماره 121 و 122 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

پیش بینی جمعیت ایران و اعتبارسنجی آن با پیش بینی های گذشته(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: رشد جمعیت میزان باروری کل فرزندآوری سطح جانشینی سیاست های جمعیتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹ تعداد دانلود : ۱۹
در سالهای اخیر، تغییرات و دگرگونی های به وجود آمده در تعداد و ساختار جمعیت ایران، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. در این میان تغییرات باروری و فرزندآوری شاید مهمترین شاخص موثر در تعداد و ساختار جمعیتی بوده است. هدف اصلی این مطالعه پیش بینی جمعیت ایران در افق 1430 است. روش تحقیق این مطالعه، تحلیل ثانویه و استفاده از داده های مرکز آمار ایران و بهره گیری از تکنیک پیش بینی ترکیبی است. در این مقاله سعی شد با استفاده از جمعیت تخمینی سال 1403به عنوان سال پایه، جمعیت ایران در افق 1430 پیش بینی شود. نتایج نشان داد در صورتی که مطابق هدف گذاری برنامه هفتم میزان باروری به 5/2 فرزند به ازای هر زن تا پایان برنامه (سال 1407) افزایش یابد و پس از آن تثبیت گردد، میزان رشد جمعیت تا پایان برنامه، افزایش آرام و پس از تثبیت با کاهش رشد جمعیت در افق 1430 مواجه خواهیم بود. در این سناریو تعداد جمعیت در سال 1430 به حدود 105 میلیون نفر افزایش خواهد یافت. تعداد تولدها نیز از همین روند تبعیت خواهد کرد. سناریو دوم، در صورتی که تثبیت میزان باروری در61/1 فرزند به ازای هر زن تا سال 1430 داشته باشیم، میزان رشد جمعیت تا پایان برنامه هفتم کاهشی و تا سال 1420روند کاهشی آن تداوم خواهد داشت و از سال 1425تا افق1430 رشد جمعیت کشور منفی و سهم نسبی جمعیت سالخورده 60 ساله و بیشتر به 17 درصد خواهد رسید. در این فرض تعداد جمعیت پس از روند افزایش قابل ملاحظه از9/84 میلیون نفر به 91 میلیون نفر در سال 1425، پس از آن با کاهش نسبی، جمعیت در افق 1430 به 64/90 میلیون نفر خواهد رسید. محتمل ترین سناریویی که می تواند تغییرات جمعیت را در افق 30 ساله بصورت واقعی تر نشان دهد، سناریوی دوم می باشد. لیکن با در نظرگرفتن دامنه رشد جمعیتی که مطلوب رشد اقتصادی بهینه کشور باشد، تلاش در جهت تحقق تغییرات جمعیتی سناریوی اول پیشنهاد می گردد. این یافته با نتایج پیش بینی جمعیت کل کشور توسط مرکز آمار ایران نیز همخوانی دارد. دستیابی به میزان باروری مورد نیاز برای رسیدن به جمعیت 150 میلیون نفری در کوتاه مدت، با توجه به شرایط موجود و آهنگ تغییرات آرام و بطئی رشد جمعیت و نرخ باروری میسر نیست. تجربه جهانی تحولات باروری نیز این امر را تایید می کند.
۲.

مطالعه تأثیر احساس ترس از کرونا بر کیفیت زندگی سالمندان شهر اهواز(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: احساس ترس از کرونا سالمند کیفیت زندگی وضع سلامتی حمایت اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲ تعداد دانلود : ۱۲
سالمندی دوره حساسی از زندگی فردی و اجتماعی بشر بوده و توجه به مسائل و نیازهای این مرحله یک ضرورت جمعیتی- اجتماعی اجتناب ناپذیر است. با توجه به روند افزایشی جمعیت سالمند در جامعه ایران و بروز مشکلات و ناتوانی ها در سال های پایانی زندگی این افراد، پیش بینی و ارایه راه حل برای حفظ استقلال و بهبود کیفیت زندگی آنان لازم و ضروری است. براین اساس، پژوهش حاضر با هدف مطالعه تأثیر احساس ترس از کرونا بر کیفیت زندگی سالمندان شهر اهواز به مرحله اجرا درآمده است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت توصیفی-علّی است. متغیرهای مورد بررسی در قالب یک مدل مفهومی بوده که شامل متغیرهای مستقل احساس ترس از کرونا و متغیر وابسته کیفیت زندگی و مؤلفه های آن (حیطه وضعیت کلی سلامتی، حیطه جسمی، حیطه روانی، حیطه اجتماعی و حیطه محیطی) است. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش کلیه سالمندان شهر اهواز است که با بکارگیری روش پیمایش، از میان آنها 383 نفر به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده اند. داده های پژوهش از طریق پرسشنامه 5 گویه ای احساس ترس از کرونا ویسی و همکاران (1399) و پرسشنامه 26 گویه ای کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی- فرم کوتاه گردآوری شدند و با استفاده از نرم افزارهای SPSS و لیزرل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. آزمون فرضیات تحقیق نشان می دهد احساس ترس از کرونا بر کیفیت زندگی سالمندان شهر اهواز و همینطور بر مؤلفه های آن (وضعیت کلی سلامتی، جسمی، روانی، اجتماعی و محیطی) اثرگذاری معنی داری دارد. کنترل احساس ترس از کرونا و کاهش آن، تأثیر بسزایی در افزایش کیفیت زندگی سالمندان شهر اهواز خواهد داشت. سعی شود به سالمندان شیوه استفاده از وسایل ارتباط جمعی مدرن آموزش داده شود تا به واسطه آن بتوانند با افراد مورد اعتماد خود ارتباط برقرار کرده و از این طریق استرس و ترس خود را کاهش دهند.
۳.

بررسی و مقایسه روند سالخوردگی جمعیت در کشورهای آسیایی، آمریکایی و اروپایی با استفاده از تحلیل پیشینه واقعه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: سالخوردگی جمعیت تحلیل پیشینه واقعه امید زندگی باروری مهاجرت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۸
سالخوردگی جمعیت از اواسط قرن بیستم به بعد، ابتدا در کشورهای توسعه یافته و سپس طی سال های اخیر، در کشورهای دیگر در حال روی دادن است و تحت تأثیر عوامل درون زا و برون زای مختلفی قرار دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسی و مقایسه سالخوردگی جمعیت در کشورهای آسیایی، آمریکایی و اروپایی با استفاده از تحلیل پیشینه واقعه است. روش تحقیق، تحلیل ثانویه داده های سازمان ملل برای 131 کشور طی دوره های 1950 تا 2020 می باشد و برای این منظور از داده های آماری بخش جمعیت سازمان ملل و روش آماری تحلیل پیشینه واقعه استفاده شده است. برای تحلیل داده ها، از نرم افزار 17 stata و از روش های ناپارامتری کاپلان میر و نیمه پارامتری مخاطرات متناسب کاکس استفاده شده است. یافته های این مطالعه نشان می دهد که در شروع مطالعه، 131 کشور در معرض واقعه سالخوردگی جمعیت (برخورداری از حداقل 10% جمعیت 65 ساله و بالاتر) قرار داشتند که این تعداد در پایان دوره به 66 کشور کاهش یافته است. سرعت و شدت رخداد واقعه سالخوردگی، در قاره های مختلف متفاوت است. کشورهای اروپایی زودتر از کشورهای آسیایی و آمریکایی وارد دوره سالخوردگی شده اند. از 40 کشور اروپایی 97 درصد و از 51 کشور آسیایی، 38 درصد از آن ها در دوره مورد مطالعه وارد دوره سالخوردگی شده اند. با وجود اینکه کشورهای آمریکایی کمی دیرتر از کشورهای آسیایی با این پدیده روبرو شده اند، اما با سرعت بیشتری آن را تجربه کرده اند. نتایج به دست آمده از مدل کاکس در خصوص اثر متغیرهای مستقل بر سالخوردگی جمعیت نشان می دهد متغیرهای میزان باروری کل و میزان خالص مهاجرت، تأثیر منفی و متغیرهای امیدِ زندگی و نوع منطقه جغرافیایی (قاره) تأثیر مثبت و معناداری دارند که از چندبعدی بودن عوامل مؤثر بر این پدیده و ضرورت تدوین سیاست هایی با رویکرد چندوجهی برای تأثیرگذاری بر روند آن حکایت دارد.
۴.

شناسایی تبعات اقتصادی مهاجران غیر قانونی به ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تخصص گرایی حرفه ای مهاجرت غیرقانونی عواقب اجتماعی بیکاری اشتغال و تبعات اقتصادی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴ تعداد دانلود : ۱۰
زمینه و هدف: مهاجرت انسانی شامل جابجایی افراد از مکانی به مکان دیگر با قصد اسکان دائم یا موقت در یک مکان جدید است. لذا هدف پژوهش شناسایی عوامل موثر بر تبعات اقتصادی مهاجران غیرقانونی به ایران است. روش شناسی تحقیق: روش تحقیق کمی از نوع توصیفی و جامعه ی پژوهش شامل کلیه متخصصان اقتصادی است که حداقل 5 سال سابقه کار و تجربه در این زمینه را داشته باشند. نمونه گیری به صورت هدفمند تا اشباع نظری انجام شد که با 10 نفر از خبرگان در خصوص مولفه های عوامل موثر بر تبعات اقتصادی مهاجران غیرقانونی به ایران مصاحبه شد سپس با تلفیق شاخص های استخراج شده از مبانی نظری و نظر خبرگان در فاز دلفی پرسشنامه اولیه طراحی گردید و 365 پرسشنامه به روش نمونه گیری در دسترس بین مردم منظقه 22 بخش گردید روایی و پایایی پرسشنامه نیز تایید شد برای تحلیل یافته ها از معادلات ساختاری استفاده شد. یافته ها: تحلیل با استفاده از روش دلفی از 33 عامل 29 عامل به عنوان شاخص های موثر شناسایی شد. عامل های موثر تبعات اقتصادی مهاجرت غیر قانونی به ایران شامل: تخصص گرایی حرفه ای، مسکن، عواقب اجتماعی، بیکاری و اشتغال و فرصت شغلی بودند. نتیجه گیری: کارگاه هایی که به دلیل شرایط سخت کاری و عدم رعایت استانداردهای محیطی در آنها، نیروی کار ایرانی رغبتی به کار کردن در آن کارگاه ها ندارد، تسهیلات بانکی و اعتبارات ارزان قیمت اعطا شود؛ البته مشروط به استخدام و جایگزینی نیروی کار ایرانی.
۵.

راهبردهای اجتماع محور در راستای توانمندسازی جمعیت ساکن درمناطق حاشیه نشین شهر زابل(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: حاشیه نشینی حکمرانی خوب شهری سازمان های مردم نهاد توانمند سازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲ تعداد دانلود : ۱۳
در این پژوهش با استفاده از Delphi fuzzyو ahp fuzzy به شناسایی پیشران های حکمرانی خوب شهری در راستای توانمندسازی جمعیت ساکن در مناطق حاشیه نشین شهر زابل با تاکید برنقش سازمان های مردم نهاد پرداختیم. روش تحقیق این پژوهش توصیفی پیمایشی و کاربردی و جامعه نمونه در این پژوهش بر اساس روش قضاوتی هدفمند تعداد 20 خبره که از تخصص و دانش لازم در مورد حوزه مورد پژوهش برخوردار هستند، شناسایی و انتخاب شدند. با توجه به نتایج به دست آمده از نظرات خبرگان بعد زمینه ای بالاترین میزان اهمیت را داشته و در اولویت اول قرار گرفت و ابعاد ساختاری و رفتاری به ترتیب اولویت دوم و سوم را کسب کردند. در پیشران های ابعاد زمینه ای، ساختاری و رفتاری به ترتیب رونق بخشیدن به فعالیت های کشاورزی، دامپروری، شیلات، صنایع دستی، کارگاهی، گردشگری و توسعه بازارچه های مرزی روستاهای منطقه با همکاری شبکه های اجتماعی، مطبوعات، حمایت و مطالبه گری گروه های ذی نفوذ محلی انعکاس مشکلات روستاییان و جلب حمایت های مردمی که نتیجه آن توانمندسازی روستا و پیشگیری از مهاجرت مردم به شهر می شود. در بعد زمینه ای و ایجاد صندوق های کارآفرینی محلی، خودیاری و قرض الحسنه بارویکرد اجرای بانکداری اسلامی در جهت ارائه تسهیلات به جوانان جهت خود اشتغالی، کارآفرینی، وام ازدواج و مسکن با مشارکت گذاری و سرمایه اولیه خود مردم و حمایت سازمان های خیر مردمی منطقه ای وملی در بعد ساختاری و تقویت تعاملات اجتماعی ساکنان در محلات مسکونی از طریق برگزاری دوره های آموزشی در مدارس و مساجد محله برای بانوان جهت بهبود فضای ارتباطی درون خانواده و آگاهی از نحوه مواجهه با چالش های فرزندان شان و تربیت صحیح فرزندان در بعد رفتاری اولویت برتر را شامل شدند.
۶.

مقایسه نسلی ارزش ها و نگرش های مادران و دختران درباره ازدواج و تشکیل خانواده: مورد مطالعه شهرستان دیواندره(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: مقایسه نسلی ایده آلیسم توسعه مادران و دختران ازدواج و خانواده

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷ تعداد دانلود : ۶
این مقاله به مقایسه تفاوت های بین نسلی نگرش ها و ارزش های مادران و دختران نسبت به ازدواج و تشکیل خانواده می پردازد. روش پیمایشی و با استفاده از نمونه گیری خوشه ایی روی 510 نفر از مادران و دختران آنها در شهر دیواندره در استان کردستان انجام گرفته است. نتایج نشان می دهد که هر دو نسل در مورد سن مناسب ازدواج، فرزندان و اهمیت نقش مادری ارزش های مشابه دارند، اما در مورد چند همسری مردان و ازدواج خویشاوندی دارای نگرش های متضاد هستند. نگرش های دختران نسبت به مادران در خصوص زمان بندی برای تولد فرزند اول، فاصله سنی مناسب زوجین، نحوه انتخاب همسر دارای نگرش های مدرنتری بوده و این تفاوتها از نظر آماری معنادار شد. مهمترین تعیین کننده های تغییر نگرش دختران به ارزش های ازدواج، خانواده و فرزندآوری سطح تحصیلات مادران و مدت تماشای برنامه های تلوزیونی و سطح درآمد پدر خانواده می باشد. اگر چه ازدواج در منطقه مورد مطالعه از اهمیت بالائی برخوردار است، ولی نتایج بیانگر نفوذ آرام ارزش های مدرن ازدواج و خانواده در این منطقه نسبتاً سنتی است.
۷.

مطالعه جامعه شناختی عوامل مؤثر بر گرایش به کم فرزندی زوجین شهر تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: جمعیت کاهش باروری سطح جایگزینی کم فرزندی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰ تعداد دانلود : ۱۳
زمینه و هدف: تحولات جمعیت ایران در دهه های اخیر، گسترده و چشم گیر بوده است به نحوی که امروزه باروری زیر سطح جانشینی در جامعه فراگیر شده و نوعی هم گرایی درکاهش باروری و گرایش به کم فرزندی بین خانواده ها صورت گرفته است. بر این اساس هدف پژوهش حاضر مطالعه جامعه شناختی عوامل مؤثر برگرایش به کم فرزندی در بین زنان و مردان متأهل شهر تهران است. روش شناسی پژوهش حاضر با رویکرد کمی و روش پیمایش صورت گرفته است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی، واحد تحلیل آن فرد و ابزار پژوهش پرسشنامه ساختمند است. جامعه آماری شامل زنان و مردان دارای همسر شهر تهران واقع در سن باروری که بین صفر تا دو فرزند دارند می باشد، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 400 نفر محاسبه شد که با شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای داده های آن جمع آوری گردید. یافته ها: نتایج همبستگی پیرسون نشان داد بین احساس نا امنی اقتصادی، احساس آنومی اجتماعی، گرایش به ارزش های مدرن، استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی، میزان مشارکت اجتماعی، پایگاه اقتصادی اجتماعی و گرایش به کم فرزندی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد و بین میزان حمایت اجتماعی و گرایش به کم فرزندی رابطه منفی و معنی داری مشاهده شد، به این صورت که هرچه میزان حمایت اجتماعی از افراد بیشتر باشد گرایش به کم فرزندی آنان کمتر است. یافته های پژوهش نشان می دهد متغیرهای جامعه شناختی وارد شده در مدل رگرسیون حدود 66 درصد واریانس گرایش به کم فرزندی را تبیین می کنند. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد متغیر مشارکت اجتماعی با ضریب بتای (741 .0) گرایش به ارزش های مدرن با ضریب بتای (724 .0) و احساس نا امنی اقتصادی با ضریب بتای (537 .0) بیشترین تأثیر را در گرایش افراد به کم فرزندی دارند. نتیجه گیری: ضرورت دارد بازاندیشی در نقش و مسئولیت خانواده ها، نهادها و سازمان های مرتبط در موضوع جمعیت صورت پذیرفته و لزوم ایجاد نگاهی واقع گرایانه برای هدف گذاری های میان مدت و بلند مدت فراهم شود تا بتوان از موهبت پنجره طلایی دستاوردی مطلوبی نصیب کشور شود.
۸.

جنسیت و مهاجرت های بین المللی: ملاحظات نظری، رویه های عملی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: جنسیت مهاجرت های بین المللی دیاسپورا مرز برون کوچی مهاجرت بازگشتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵ تعداد دانلود : ۱۳
مهاجرت فرایندی جنسیتی است زیرا دلایل، مسیرها، الگوها و پیامدهای مهاجرت برای مردان و زنان متفاوت است. از اینرو، نه تنها بایستی فرایند مهاجرت را از لنز جنسیتی مورد مطالعه قرار داد بلکه نظام داده ای و سیاست های مهاجرتی نیز مبتنی بر ماهیت جنسیتی جریانات مهاجرتی باشد. به طور کلی الگوهای سنتی مهاجرت بیشتر مردگزین بوده و زنان به تبعیت از مردان مهاجرت می کردند که امروزه در حال تغییر است و با افزایش عاملیت، زنان به تدریج از تابعان مهاجرت به عاملان مهاجرت مبدل شده اند. این پژوهش مبتنی بر روش اسنادی درصدد بسط مفهومی و نظری حوزه مطالعات مهاجرت و پاسخگویی به این سوال است که مهاجرت های بین المللی از منظر ملاحظات جنسیتی به چه شکلی صورت بندی می گردد؟ در این پژوهش هر سه بعد چرخه مهاجرت (برون کوچی، دیاسپورا و بازگشت) از دریچه جنسیت مورد مداقه قرار خواهند گرفت.
۹.

جامعه شناسی مهاجرت نخبگان؛ دلایل ماندگاری نخبگان دانشگاهی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: مهاجرت نخبگان ماندگاری نخبگان نخبگان دانشگاهی جامعه شناسی مهاجرت مسائل اجتماعی ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰ تعداد دانلود : ۲۸
نخبگان به عنوان سرمایه های انسانی و فرهنگی نقش بسیار تاثیرگذار و مثبتی در فرایند توسعه هر جامعه ای ایفا می کنند. یکی از مسائل امروز جامعه، شتاب در مهاجرت نخبگان است. اما در این میان، با وجود موانع، چالش ها و عوامل دافعه ای که در فضای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران وجود دارد، مهاجرت انتخاب برخی از نخبگان نیست. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که دلایل ماندگاری نخبگان علمی و دانشگاهی در ایران چیست؟ برای پاسخ به این سوال، به مطالعه تجربه زیسته نخبگان با روش پژوهش کیفی و تکنیک تحلیل مضمون پرداخته شد. یافته های پژوهش نشان می دهد انگیزه ها و دغدغه های فرامادی نخبگان، دلیل اصلی ماندگاری است. تعلق به سبک زندگی و فرهنگ ایرانی، برخورداری از شبکه های حمایت اجتماعی، غلبه انگیزه های معنوی بر مادی، میل به اثرگذاری اجتماعی، عقاید مذهبی و سیاسی، هویت ملی، احساس تبعیض در جامعه مقصد، تفاوت های فرهنگی و مهارت زبانی در جامعه مقصد» از دلایل اصلی ماندگاری نخبگان علمی از دیدگاه خودشان است. این دلایل از نگاه تجربه زیسته نخبگان، مانع مهاجرت آن ها می شود.
۱۰.

بررسی عوامل مؤثر بر نام گذاری نوزاد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: نام گذاری نوزاد والدین ایران باستان تک بودن نام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷ تعداد دانلود : ۱۲
نام و نام گزینی وسیله ای برای شناساندن هویت انسان هاست و جزء فرهنگ یک جامعه محسوب می گردد. این پدیده در بین همه افراد بشر در سراسر جهان و حتی در بین جوامعی که به صورت بسیار ابتدائی زندگی می کردند وجود داشته و دارد. هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل مؤثر بر نام گذاری نوزاد توسط والدین در شهرستان قاین می باشد. روش این پژوهش از نوع توصیفی بوده و جمع آوری داده ها به صورت میدانی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر را مراجعین بخش صدور شناسنامه نوزاد اداره ثبت احوال شهرستان قاین تشکیل می دهد. جهت انتخاب نمونه، پژوهشگر در یک بازه زمانی دوماهه با مراجعه به اداره ثبت احوال شهرستان قاین، تعداد 60 نفر به عنوان نمونه انتخاب و با 51 نفر مصاحبه انجام شد. نتایج پژوهش نشان داد، عوامل تأثیرگذار بر نام نوزاد به ترتیب گرایش های مذهبی، تعیین نام توسط سایر فرزندان، به خاطر ارادت به شخص خاص، خاص و تک بودن نام، مناسبت های مذهبی، سهولت ادای نام، شباهت نام با نام فرزند قبلی خانواده، تأثیر رسانه و تأکید بر اسامی ایران باستان می باشد.

آرشیو

آرشیو شماره‌ها:
۶۶