حمیدرضا وردی

تحقیق و بررسی در باره سکه های اسلامی و چگونگی پیدایش آن در جهان اسلام، به نوبه خود، یکی از مباحث شناخته شده در فرهنگ و تمدن اسلامی می باشد. مسلمانان از همان آغازین سالهای ظهور اسلام به فکر ضرب سکه بودند و سکه هایی را نیز ضرب کردند اما تا دوره عبدالملک مروان این سکه ها رسمیت نداشت. برای نخستین بار او بود که به ضرب سکه در جهان اسلام اقدام نمود. پس از او نیز خلفای مسلمان توجه زیادی به ضرب سکه از خود نشان دادند. خلفای فاطمی نیز از این امر مستثنی نبودند و هر یک از آنان به ضرب سکه هایی با طرازهای متفاوت اقدام نمودند. به این ترتیب، می توان گفت سکه های هر یک از آنان از سکه های فاطمی متمایز بوده است. در این مقاله ویژگی های سکه های هر یک از این خلفا به ترتیب ذکر شده، نوآوری های آنان در ضرب سکه مورد بررسی قرار می گیرد.

هدف پژوهش حاضر بررسی اصول و روش های تعلیم و تربیت اسلامی مبتنی بر اندیشه های مولانا در مثنوی معنوی با توجه به آیات و روایات می باشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که اصول و روش های تعلیم و تربیت به دلیل اهمیت آن از دیدگاه قرآن و عترت، بسیار مورد توجه مولانا بوده و آن را از ضروریات جامعه اسلامی برای تعالی و ترقی فرد و جامعه می داند. در بسیاری موارد نه تنها این دیدگاه ها و نظریات برگرفته از متون دینی، کارایی خود را حفظ نموده اند، بلکه نظریات بسیاری از علمای تعلیم و تربیت پس از وی تحت تاثیر و منبعث از نظریات مولانا بوده است. گرچه میان حوزه فعالیت علم اخلاق و تعلیم و تربیت، قرابتی متصور است، ولی بدون تردید اصول موضوعه علم اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی از هم جدا بوده و نباید این دو با هم اشتباه گرفته شوند. اما آنچه مسلم است، اینکه مفاهیم اخلاقی به عنوان مطلوب های تربیتی، کارایی خود را در تعلیم و تربیت اسلامی پیوسته حفظ کرده اند.

حکومت فاطمى درسال 297(ق)درشمال افریقا استقرار یافت ودرمدتی کمتر ازهفتاد سال مصررا دراختیار گرفت و به سرعت پایه های حکومت خود را استقرار بخشید. هدف از نگارش این مقاله بررسی اقتصاد فاطمیان و تاثیر آن بر پایداری حکومتشان برای مدتی بیش از دونیم قرن ، می باشد که به روش کتابخانه ای و با مراجعه به منابع معتبر نوشته شده است . فرضیه اصلی این است که فاطمیان با استفاده ازیک نظام اقتصادی مبتنی بر تجارت، کشاورزی و مالیات توانسته اند نفوذ سیاسی خودرا توسعه داده وادعای خلافت بر جهان اسلام را داشته باشند . مساله مورد بررسی اینست که دستگاه اقتصادی فاطمیان چگونه عمل می کرده وآنها برای تامین نیازهای اقتصادی و بسط اقتدار خویش در مصر از چه منابعی مالی کمک می گرفته اند وچه اهدافی از توسعه این منابع به منظور کسب درامد، داشته اند؟ سرانجام بیان این نتیجه که فاطمیان از یک اقتصاد کار آمد ودرآمدزا به منظورتوسعه مقاصد سیاسی ،اجتماعی، عقیدتی و بقای حکومت سود برده اند .

فاطمیان باتلاشهای داعیان اسماعیلی درشمال افریقا در سال 297 (هق) به قدرت رسیدند ودر کمتر از نیم قرن ، سرزمین مصررا درسال358(هق) به آن ملحق کردند. با فتح مصر ودسترسی به ثروت سرشار آن ، اهداف توسعه طلبانه آنها نیزشکل تازه ای به خود گرفت . یکی ازنیازهای ضروری آنها برای توسعه قدرت سیاسی، نظامی وشکوفایی اقتصادی ، تاسیس ناوگان دریایی دردریای مدیترانه بوده است . مساله اصلی پژوهش این است که چرا وچگونه فاطمیان اقدام به تاسیس ناوگان دریایی در مدیترانه نمودند وتا چه اندازه دراین امر توفیق حاصل نمودند. هدف از نگارش این مقاله بیان جنبه های گوناگون تشکیلات دریانوردی فاطمیان و توسعه فعالیت آنها در زمینه دریا نوردی به منظورگسترش نفوذفرهنگی ، سیاسی ونظامی درحوزه مدیترانه ومناطق پیرامونی آن بوده است. با این فرضیه که فاطمیان از همه توان خویش برای توسعه همه جانبه قدرت ونفوذ درحوزه مدیترانه به منظور اثبات آنچه حقانیت خلافت خود می دانستند، سود برده اند . نتیجه حاصل این است که فاطمیان برای تثبیت این خلافت وتوسعه قدرت حکومت خود ناوگان دریایی مجهز به انواع کشتیها وتجهیزات دایر و کارگاههای کشتی سازی متعددی تاسیس نمودندکه ازقرن سوم تا ششم دردریای مدیترانه وسایر آبهای پیرامونی در خدمت اهداف فرهنگی،اقتصادی ، سیاسی و نظامی آنها بوده است .

 با تأسیس حکومت اسلامی جلوه های تازه ای از فرهنگ و تمدن مبتنی بر دیوانسالاری حکومتی به ظهور رسید. آموزش آیین شهروندی به ویژه امنیت اجتماعی، اقتصادی، روانی و بهداشتی بسیار مورد اقبال دولت های مسلمان قرار گرفت. دیری نپایید که برای سروسامان دادن به این امور سازمان های ویژه ای پدید آمد . حَسبه و شُرطه متولی اصلی نظارت بر حقوق شهروندان مسلمان بودند و دیوان مظالم نیز تا حدی در این امر همکاری می نمود؛ اما شواهد زیادی در دست است که دولت های مسلمان پیوسته با احتکار، کم فروشی، تقلب درفروش و گران فروشی از طرف تجار و کسبه مواجه بوده اند، به ویژه زمانی که قحطی یا جنگی رخ می داد. مسأله اصلی ما در این مقاله بررسی آموزش های مرتبط با امنیت اجتماعی، اقتصادی، روانی و بهداشت حرفه ای، در عصر طلایی فرهنگ و تمدن اسلامی و تأثیر آن بر توسعه و دوام دولت های مسلمان است که به روش کتابخانه ای به انجام رسیده است. یافته های پژوهش حاضر، بیان می دارد که دولت های اسلامی به حقوق شهروندی به عنوان بخشی از نظام دیوانسالارانه خود اهمیتی خاص می دادند. نتیجه اینکه هر یک از این دولتها تلاش می کردند درمواجهه با دیگر مدعیان خلافت تشکیلات آموزشی و بازرسی نظارتی مرتبط با حقوق شهروندی را ساماندهی کرده به خدمت گیرند؛ زیرا مراعات حقوق شهروندی و رضایتمندی مردم را از لوازم برقراری امنیت اجتماعی، اقتصادی و دوام قدرت و استمرار حکومتشان می دانسته اند.

مبانی اعتقادی یک مکتب بیان می کند که چه برنامه ای برای تربیت افراد معتقد به آن مکتب باید طراحی شود تا به انسان ها کمک کند بر مبنای یک استدلال منطقی؛ یعنی ارتباط مبانی اعتقادی و برنامه تربیتی، محتوای آموزشی و تربیتی را بپذیرند. هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش تقوای الهی بر تقویت باورهای دینی مبتنی بر راهکارهای قرآن و نهج البلاغه در بین دانشجویان دانشگاه فرهنگیان خراسان جنوبی است. مسئله اصلی پژوهش این است که تقوای مبتنی بر قرآن کریم و نهج البلاغه به عنوان یک عنصر از عناصر دینداری چه نقشی در تعمیق باورهای دینی دانشجویان دارد؟ جامعه آماری، کلیه دانشجویان دختر و پسر دانشگاه فرهنگیان خراسان جنوبی شامل 1600 دانشجوست. حجم نمونه برای شیوه کیفی بر اساس اشباع نظری و برای شیوه کمی با توجه به جدول مورگان و کرجسی 300 نفر در نظر گرفته شده است؛ 150 نفر پسر و 150 نفر دختر از دانشجویان پردیس های تابعه این دانشگاه. روش پژوهش از نوع آمیخته اکتشافی بوده است. پرسشنامه از نوع محقق ساخته بوده که بعد از تحلیل نهایی شامل 25 گویه، تهیه و در میان 300 نفر حجم نمونه مورد پژوهش به شیوه تصادفی، توزیع شد؛ سپس با استفاده از نرم افزار spss داده ها مورد سنجش و تحلیل قرار گرفت. برای سنجش کفایت نمونه از آزمون کرویت باتلر و برای پایایی از ضریب همبستگی آلفای کرونباخ استفاده شده است. برای مقایسه میزان پایبندی به تقوای الهی و ضرورت قدردانی از خداوند در میان دانشجویان دختر و پسر از آزمون t  استفاده شده است. مقدار معناداری آزمون t در تقوای الهی 93/0. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد، تاثیرتقوای الهیبر تعمیق باورهای دینی توسط دانشجویان دانشگاه فرهنگیان خراسان جنوبی به عنوان یک عنصر مهم در دینداری و تعمیق باورهای دینی، مورد پذیرش است و به آن عمل می کنند. نتایج بدست آمده از آزمون t   در جدول شماره 8 نشان می دهد کهمیانگین پاسخ های مشارکت کنندگان در تقوای الهی از نظر دانشجویان دختر و پسر، یکسان است و بین آن ها تفاوت معناداری وجود ندارد. نتایج کیفی بیانگر این واقعیت است که مراقبه و محاسبه، آرامش قلب، احساس مسئولیت، توکل به خداوند و توجه به قدرت الهی در امور، موجت تقویت دینداری می شود.

فاطمیان، دولتی شیعی بودند که در شمال افریقا استقرار یافتند و پس از توسعه قدرت سیاسی، فرهنگی و نظامی خود، مصر را نیز به تصرفاتشان افزودند. هدف اصلی از نگارش این مقاله، بررسی اقتصاد مبتنی بر تجارت دریایی و کشاورزی و اقتصاد متکی به رود نیل فاطمیان و تأثیر آن بر اقتصاد پایدار حکومت فاطمی برای مدتی بیش از دوونیم قرن، یعنی از 297 تا 567ق است. مسئله اصلی پژوهش، این است که آیا تجارت دریایی فاطمیان بر شکوفایی اقتصادی و در نتیجه، بهره مندی از یک اقتصاد پایدار، تأثیر داشته است یا نه؟ مقاله به روش توصیفی از نوع کیفی، تبیینی و با بررسی اسنادی و کتابخانه ای و با مراجعه به منابع معتبر و تحلیل و تفسیر یافته ها، نگاشته شده است. نتیجه پژوهش، حاکی از آن است که فاطمیان از یک اقتصاد شکوفا، قدرتمند و مبتنی بر تجارت در حوزه مدیترانه، دریای سرخ و نیل با همسایگان و نیز با هند و شرق دور به منظور دستیابی به اقتصادی پایدار که لازمه توسعه اقتصادی، سیاسی، نظامی، اجتماعی و فرهنگی است، سود برده اند.

اسناد و مدارک به جامانده در مراکز اسنادی و آرشیوهای شخصی عالمان شیعی حاوی اطلاعات گوناگون فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و دینی است که می تواند در پژوهش های مختلف موردتوجه قرار گیرد. یکی از مهم ترین اسناد خطی بر جای مانده از عالمان شیعی متعلق به خاندان آیتی بیرجندی است که بررسی و مطالعه ی دقیق آن ها بیانگر وجوه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه ی بیرجند و ایفای نقش این خاندان در زمینه های مختلف است. براین اساس، مقاله پیش رو در نظر دارد از طریق دسته بندی موضوعی و تحلیل محتوایی اسناد خاندان مذکور جایگاه این اسناد را در مطالعات تاریخ فرهنگی و اجتماعی منطقه مورد ارزیابی قرار دهد. یافته های پژوهش  بیانگر جایگاه رفیع خاندان آیتی در حل و فصل مسائل اجتماعی، دادرسی ها، گرفتاری های مردم، رتق وفتق امور شرعی و اثرگذاری آن ها در تصمیم گیری های سیاسی و اقتصادی منطقه است. خاندان آیتی ضمن برقرار نمودن ارتباط مردم با خاندان حکومتگر و سروسامان دادن امور آن ها، تلاش می نمودند که از دایره ی شرع نیز در تأیید حکومت خارج نشوند.

یکی از مقوله های در خور توجه در بررسی زندگی عالمان شیعی، ارزیابی حیات اجتماعی و مواضع سیاسی آنها است. شیخ محمدباقر آیتی از عالمان پرآوازه ای است که حیات علمی و آثار قلمی اش در عرصه مطالعات فرهنگ تشیع تاثیر گذار بوده است. علاوه بر جنبه های علمی، آیت الله محمدباقر گازاری در رخدادهای سیاسی زمانه اش مواضع خاصی اتخاذ کرده که مقاله حاضر در صدد واکاوی آن است. دستاوردهای حاصل از این پژوهش بیانگر نقش تأثیرگذار شیخ محمدباقر در مسائل مختلف سیاسی از قبیل: موضع گیری او در قبال مشروطه و برخی از مسایل سیاسی منطقه، رفع اختلاف بین افراد خاندان حاکم محلی و رفع اختلاف بین طرفداران دو گروه سیاسی منطقه (حشمتی و شوکتی) است. بعضی از اقدامات و مواضع شیخ محمدباقر آیتی نظیر موضع گیری او در قبال مشروطه حتی منجر به تقابل وی با علما و دیگر معاصرانش نیز شده و او را در برابر حاکم منطقه قرار داده و به عزل او از تولیت اوقاف انجامیده است.