عسگر بابازاده اقدم

در تمام عمر انسان بر روی کره خاکی، انسان از واژه مظلومیت و بهره کشی متنفر بوده است و آن را به عنوان قبح عقلی و شرعی مد نظر داشته است. فطرت پاک خداوندی به عنوان ابزار بسیار حرکت بخش مانع از سلطه پذیری او بوده است و لیکن هر جامعه ای که زمینه فرهنگی سلطه پذیری و استضعاف را داشته باشد به مستکبر و استعمارگر در «خود برتر بینی اش» کمک کرده است. اشاره آیات شریف قرآن در «لا تَظلِمونَ و لا تُظلَمون» مبین چنین معنایی است.هدف این مقاله نمایاندن چهره استکبار در جامعه انسانی امروز است. کیفیت استکبار ستیزی از منظر قرآن و تبیین شیوه های مبارزه با استکبار با ارائه آیات شریفه موجبات طمأنینه؛ و آرامش و عزت نفس خواهد بود این بررسی با شیوه توصیفی و فلسفی و از نوع تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای است.

سور رئالیست ها معتقد به «نگارش خودکار»اند و بر این باورند که شاعر، باید حواس خود را مختل کرده و در حالت خلسه و ناخودآگاهی شعر بسراید. به رؤیا و خواب اهمیت می دهند و از دیدگاه آن ها اثر هنری باید رؤیاگونه باشد. آن ها ویژگی های فرا واقعی به اشیاء و پدیده ها نسبت می دهند. در دوره معاصر ادبیات فارسی نیز با تأثیر از ادبیات اروپا، از این مکتب تأثیر پذیرفته و شاعران جریان های شعری «موج نو» و «حجم» تحت تأثیر آراء شاعران این مکتب بودند. در کنار این دو جریان شعری، شاعران مستقلی نیز همچون سپهری از این مکتب تأثیر پذیرفته و شگردها و بوطیقای خاص این مکتب را در شعر خود وارد کرده و منطبق با تئوری های پذیرفته شده این مکتب شعر سروده اند. در شعر قیصر نیز بارقه هایی از تأثیر این مکتب دیده می شود که در مقاله حاضر نمونه هایی از این تأثیر ذکر شده و مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. اگرچه قیصر شاعری سور رئالیست نیست ولی تأثیر این مکتب در برخی از اشعار وی، انکار ناشدنی است.

الالتزام فی الأدب یعنی أن یوظّف الأدیب أو الشاعر مقدرته الفکریه والفنیه فی خدمه مجتمعه، ویصوّر متطلبات شعبه، آلامه وأحلامه بلغه صادقه دون تحیّز إلى أغراض ذاتیه أو مجموعه سیاسیه محدده، وتشکّل هذه الفکره جوهر الأدب الملتزم. انطلاقاً من هذه الفکره، شهد شعر ثورات الربیع العربی بمصر عام 2011 شعراً ملتزماً بعد انحساره عقوداً من الزمن یعالج أهمّ القضایا السیاسیه والاجتماعیه التی تعانی منها المجتمع المصری فی عهد مبارک. هذه الدراسه حاولت بمنهجها الوصفی التحلیلی أن تدرس تمظهرات الالتزام فی شعر ثورات الربیع العربی بمصر قبیل ثوره ینایر 2011 وبعیدها عند شعراء مشهورن من أمثال عبدالمعطی حجازی وفاروق جویده وعبدالرحمن العشماوی وغیرهم من الشعراء المغمورین. ومن النتائج المهمه التی توصّلت إلیها الدراسه هی أنّ الاستبداد السیاسی بمصر زمن حسنی مبارک، والمشاکل الاجتماعیه کالفقر والبطاله کانا من أهمّ بواعث ثوره الربیع العربی فیها. فلذلک رکّز الشعراء الملتزمون على استبداد السلطه وتغییب الحریه فرفضوا الحکومه وتحدّوها لفساد الأنظمه الحکومیه. کما تناول هؤلاء الشعراء مشاکل اجتماعیه کثیره أهمّها الفقر والجوع والبطاله، ولم ینسوا التندید بالشعراء الذین لم یقوموا بدورهم الریادی فی تثویر الشعب وتوعیته. ومن الناحیه الفنیه اقتبس الشعراء الملتزمون کثیراً من مضامنیهم من الموروث الدینی وربّما یکمن السبب فی أنّ جذور الثوره المصریه ومقاصدها إسلامیه. الکلمات الرئیسه: الشعر المعاصر، ظاهره الالتزام، الربیع العربی، مصر.

إن تداولیه اللغه إحدی مجالات الألسنیات وهی تعالج أثر السیاق علی الدلاله. إنما یقصد بالسیاق فی هذا المجال اللغوی، الفضاء الخارجی لنظام اللغه والذی ینقسم إلی سیاقین غیر لغوی ولغوی. أما الکنایه، کنوع خاص للغه، فهی تعتبر نوعیه موقفیه خاصه. وقد یکون دراسه وتحلیل سیاقها وفقاً لتداولیه اللغه وهی التی تعنی بالمجالات اللغویه خارجاً من نظام اللغه، فهی تسعی إلی فهم الطریقه التوظیفیه للغه. قامت هذه الدارسه بتحلیل ودراسه الکنایه المصریه، کلغه عامیه بالمنهج التحلیلی- الوصفی. أدلت نتائج هذه الدراسه: 1- أن الکنایه کونها نوعاً لغویاً تُدرَس فی فضاء خارج من النظام اللغوی وبالنظر للموقف المسیطر علی مستخدمی اللغه وفی إطار الدلاله غیر اللغویه. 2- نظریه لویس والتی تعدّ السیاق اللغوی من مواصفات السیاق غیر اللغوی، رفضت من وجهه نظر هذه الدراسه. 3- قد تکون أهم المواصفات الفریده للکنایه المصریه، البساطه فی اللفظ وتأثرها الحاد من الثقافات الأخری، وکونها صوریه وتقلیداً جمّاً من الانفعالات الاجتماعیه.   

تفسیر قرآن کریم به سبب کشف پیچیدگی ها و لایه های پنهانی الفاظ و آیات قرآن به عنوان یکی از دانش های برجسته علوم اسلامی و پر مخاطب علوم انسانی محسوب می شود.، این دانش برای رشد و تعالی و جهت نزدیک ترشدن با حقیقت و مفهوم واقعی آیات قرآنی ناگزیر است از علوم مختلف بهره ببرد؛ یکی از این علوم دانش صرف است که قالب های ساختاری کلمات در زبان عربی را بررسی می نماید و این تغییرات ساختاری در اقسام مختلف کلمه معانی و دلالت های متعددی را نیز می تواند ابلاغ کند، گفتار حاضر به سبب دریافت اهمیت این دانش در تفسیر به روش توصیفی و تحلیلی بر آن شده است تا به این سؤال اساسی پاسخ دهد که آیا مفسران فارسی زبان در تفاسیر چه مقدار به نکات صرفی توجه داشتند و از علم صرف بهره برده اند؟ ازاین-رو دو تفسیر مجمع البیان و کشف الاسرار با تاکید بر دو ساختارصرفی مصدر میمی و مره، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصله نشان می دهد که غالباً این دو تفسیر به دلالت های صرفی این دو قسم از اسامی چندان توجهی مبذول ننموده اند.

داستان پردازی و روایت درباره ابومسلم خراسانی و قیام وی همواره محل بحث ادیبان و مورخان و دیگر صاحبنظران بوده و هر کس به فراخور گرایش فکری و مسلک خویش درباره آن سخن سرایی کرده اند. در این میان دو تن از صاحبنظران ادب عربی و فارسی؛ جرجی زیدان و ابوطاهر طرسوسی با نگرشی خاص به مسأله ابومسلم و قیام وی پرداخته و مفاهیم متفاوت و گاه متناقضی از وی ارائه کرده اند. با توجه به جایگاه ابومسلم خراسانی ، مقال ه پیش رو بر آن است تا با روش تطبیقی، به مقایس ه ساختاری و محتوایی داستان های «ابومسلم الخراسانی» و «ابومسلم نامه» بپردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد نشانه ای از تأثیر و تأثر میان این دو داستان وجود ندارد؛ شخصیت واقعی ابومسلم در هر دو اثر تا حدودی تحریف شده و زیدان هم در رعایت معیارهای شکلی و هم در زمینه محتوایی داستانش، موفق تر از طرسوسی عمل کرده است.

یکی از مباحثی که از سده های آغازین تاریخ اسلام مورد اهتمام زبان شناسان مسلمان، مفسّران و نیز مستشرقان قرار گرفته است، مسأله واژگان غیر عربی در قرآن کریم می باشد. این مسأله در پژوهش های زبان شناختی قرآن از اهمیت بسیاری برخوردار بوده، و دیدگاه های متعددی را بیان نموده است. سه دیدگاه اصلی موافق، مخالف، و بینابین ماحصل پژوهش های زبان شناسان قدیم در این حوزه به شمار می رود. ولی واقعیّت این است که علوم زبان شناختی وجود واژگان غیر عربی در قرآن را مقوله اثبات شده ای می داند. در مقاله حاضر که رویکرد توصیفی تحلیلی دارد، واژگان غیر عربی موجود در قرآن از منظر زبان شناسی جدید مورد بررسی قرار گرفته است. مهم ترین یافته پژوهش حاضر این است که واژگان غیر عربی در قرآن غیر قابل انکار است و انکار آن در تعارض با یافته ها و دیدگاه های علوم زبان شناختی جدید است. واژگان مذکور صدها سال پیش از نزول قرآن وارد زبان عربی شده، و با ساختاری آوایی و صرفی زبان عربی سازگار گشته است. از سوی دیگر، خاستگاه واحد زبان های سامی که عربی یکی از آن هاست دلیل دیگری بر اثبات وجود واژگانی از خانواده زبان های سامی در قرآن است.

الثنائیات الضدیه نوع من البناء النصّی یوظّفه الشاعر لکشف الأنساق الضدیه داخل نصّه. هذه البنیه النصّیه تعدّ من أهمّ الظواهر البیانیه فی شعر البیاتی، وقد وظّفها بشکل لافت للنظر لیعبّر عن آرائه وأحاسیسه. ولم یکن توظیف هذه الثنائیات إلا للتعبیر عن التجربه التی عاشها الشاعر، فاستطاع أن یصوّر لنا العالم بکلّ مناقضاته. هذه الورقه البحثیه تناولت بمنهجها الوصفی التحلیلی الثنائیات الضدیه البارزه فیه، منها ثنائیه الموت والحیاه، الأنا والآخر، والرحیل والعوده، والحبّ والثوره، والوطن والمنفى وأخیراً ثنائیه الأزمنه. ومن أهمّ النتائج التی توصلت إلیها هو أنّ الثنائیات الضدیه فی شعر البیاتی تحرّرت من ضیق الرؤیه فی استعمال المفردات المتضاده لفظاً مقابل الآخر، وأخذت دلالات سیاسیه واجتماعیه مختلفه منها نقد السلطات السیاسیه، ونقد الأوضاع المأساویه التی یعیشه الشعب العراقی. کشفت الدراسه أنّ الموت فی تفکیر البیاتی لازم للحیاه والتجدد، وذلک لبناء مستقبل زاهر للشعب العراقی بإضفاء دلاله أسطوره ققنوس على بعض شعره أحیاناً. فاستطاع البیاتی على الرغم من تقابل الموت والحیاه أن یعقد علاقه تلازم بینهما من أجل الغرض المذکور. والآخر عمل فی شعر البیاتی لرفض الواقع السیاسی والاجتماعی کما یظهر ذلک فی ثنائیه الشاعر / الحلاج، وأضفى على نصّه دلالات التلاحم بین الواقع والتاریخ. ولاحظنا أنّ الشاعر جاء بثنائیه الشاعر / الیسوع اختزالاً لکلّ معانی الألم والتضحیه والمکابده حیث یتألّم من أجل الآخرین ولیس فی ذاته. وقد عقد البیاتی بین الحبّ والثوره علاقه تلازمیه فأظهرت النماذج أنّ الثوره لا تتحقق إلا بالحبّ. أثبتت الدراسه أیضاً أنّ المعاناه فی الغربه واحتمال الآلام لم تکن إلا بغیه بناء مستقبل زاهر.

نگاه فمینیسمی تلاش دارد تا مبتنی بر پذیرش اصل برابری جنسیتی، نصوصی چون قرآن را با ادعای مردسالاری تخطئه نماید. بر خلاف این تصور، آیات متعددی وجود دارد که نه تنها زنان را به صورت خاص مورد خطاب قرار داده؛ بلکه تکریم و تحسین نموده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی در بررسی تفسیری گزاره قرآنی «وَ لَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثى » کوشیده است تا بر اساس دیدگاه مفسران و قراین داخلی آیه یا خارج از آن نظریه تفسیری معتبری با توجه به شبهه مذکور ارائه دهد. مفسران درباره گوینده در گزاره قرآنیِ پیش گفته دو دیدگاهِ سخنِ خدا بودن یا کلامِ مادر حضرت مریم(س) بودن را مطرح کرده اند. برخی نیز مانند میبدی آن گزاره را فارغ از گوینده آن، دالّ بر برتری مرد بر زن دانسته اند. نتایج این پزوهش نشان می دهد گوینده عبارت قرآنی «وَ لَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثى» مادر مریم(س) بوده که یا به انگیزه مقایسه دختر و پسر در مقام خدمتگذرای به معبد صادر شده است و یا به انگیزه تفضیل مقام حضرت مریم(س) نسبت به دیگر فرزندان ذکوری که حتی نذر برای خدمتگزاری به کنیسه شده اند و نیز توجه به ظرف بودن مریم(س) نسبت به پیامبری که کور و برص را شفا خواهد داد و مرده را به اذن خدا زنده می کند. این نظریه با روایت شأن نزول مربوط به آیه نیز سازگار است.

تتناول الدراسه الأنساق الثقافیه المتضمنه فی الخطاب العراقی المتجسد فی روایه «سبایا دوله الخُرافه». ترتبط الأنساق الثقافیه فی النقد الثقافی، کإحدی التیارات الهامه فی مجال ما بعد الحداثه، حیث یسعى إلى إضافه آفاق جدیده دون إلغاء النقد الأدبی. یتعامل النقد الثقافی مع الأنساق المتضمنه والمشكلات المعقده ویتعرض للنصوص الأدبیه كظاهره ثقافیه، مثلما یتعامل مع الظواهر الثقافیه الأخرى التی تستحوذ على اهتمام الدراسات الثقافیه، حیث یسعى إلى كشف آلیات التمركز والهیمنه، وبالتالی التعامل مع الأصوات الشعبیه ودراسه النصوص بهدف استخلاص الجمالیات المختبئه فیها. ومما یزید أهمیه هذا الموضوع تناوله لقضایا المجتمع بشكل عام والمجتمع العراقی بشكل خاص، ونظرته للإرهاب المتحایل عن طریق تجاوزه لصوره الإسلام واستهدافه للقطاعات والعقائد الدینیه المختلفه كجریمه تهدد المجتمع. تهدف الدراسه إلی إجراء قراءه ثقافیه شامله للخطاب الروائی، مع التركیز على الجوانب الواقعیه المأخوذه من الواقع العراقی خلال فتره الإرهاب الداعشی معتمده المنهج الوصفی-التحلیلی فی الجزئین النظری والتطبیقی، وأخذت فی الاعتبار منطلقات النقد الثقافی. وقد تم جمع المعلومات بشكل مباشر من الكاتب عبدالرضا صالح محمد نفسه، بالاستفاده من خبرته ومعلوماته، بالإضافه إلى دراسه بیئه الكاتب واستخدام مصادر قیمه مثل المجلات والكتب الحدیثه التی تتناول الأنساق الثقافیه من خلال النقد الثقافی ثم تحلیل فهم ما حدث خلال فتره الإرهاب الداعشی والظلم والاضطهاد الذی تعرض له المجتمع العراقی، خاصه المسیحیین. توضح نتائج الدراسه أن حضور الدین والسیاسه فی روایه الكاتب لیس إلا تجسیداً للواقع الاجتماعی ومحاوله منه للوصول برساله إلى الشعب؛ إنّها رساله لایمكن للقارئ العادی أن یفهمها بسهوله، ولكن یمكن للقارئ أو الباحث أن یفهمها من خلال دراسه وتحلیل الكلمات والعبارات التی تحملها.

تعتبر البنیویه إحدی الاسالیب الجدیده فی النقد الأدبی، وتقوم مناهجه اللغویه وجمالیاتها أساساً علی علم اللغه الجدیده وخاصهً آراء اللغوی السویسری فردیناند دی سوسور. یقوم المنهج البنیوی علی اکتشاف العلاقات الشامله والمعقّده لبناء الأثر الأدبی بحیث تعبر عن حالات وأفکار و عواطف و البنایات المعقّده للأنظمه اللغویه و الفنیه و الأدبیه و الجمالیه. قدتعیّنوا لمثل هذا المنهج النقدی ثلاث وظائف و هی استخراج مکونات البناء، وتثبیت العلاقات بین المکونات، وتقدیم المفهوم الدلالی وفحوی الأثر. قصیده "غارسیا لورکا" من أعمال "بدر شاکر السیاب" الذی أنشدها رثاءً لفیدریکو غارسیا لورکا. قد تأثر الشاعر فی هذه القصیده من منهج الناقد الأدبی الرومانی "لوسین غولدمان" وحلمه العالمی الناتج عن البنیه الاجتماعیه والبنیویه التنمویه التی تعتقد أنّ الابداع الفنّی هو تجسید الأحلام العالمیه الناتجه عن الناس. تسعى هذه المقاله للإجابه عن الأسئله التالیه من خلال المنهج الوصفی التحلیلی وتطبیق هذه الطریقه النقدیه على القصیده: إلى أی مدى یتوافق الشاعر وأسلوب تعبیره فی القصیده مع أسلوب لوسین غولدمان؟ وما هی تجلّیات حلم الشاعر فی إصلاح المجتمع العربی فی القصیده؟ النتایج تشیر إلی أن حلم الشاعر هو نفس الحلم الذی کان عند لورکا وهو تغییر الإنسان، وبالتالی تغییر العالم. کما تبیّن أن الشاعر یصور حلمه کمصلح للمجتمع العربی من خلال رسم دوره الأسطوری فی القصیده.

تُعتبر العداله الاجتماعیه موضوعًا حیویا ومثیرا للجدل فی السیاق الاجتماعی والدینی خاصه وأن القرآن الکریم یحتوی على توجیهات ومبادئ تتعلق بالعداله الاجتماعیه؛ وذلک بالاستناد إلى النصوص القرآنیه وتفسیری المیزان وفی ظلال القرآن. یعمل هذا البحث على توضیح المفاهیم والمقومات الأساسیه للعداله الاجتماعیه وکیفیه تطبیقها وفقا للنصوص الدینیه. حیث فهمها الصحیح أمر حیوی للمجتمع وللدیانه الإسلامیه. فالعداله الاجتماعیه هی قضیه حیویه فی مجتمعاتنا، والتی تلعب دوراً کبیراً فی تحقیق التوازن والعداله بین الأفراد. من خلال البحث حول مفهوم ومقومات العداله الاجتماعیه وکیفیه تطبیقها وفقًا للتفسیر القرآنی، یمکن تحقیق فهم أعمق وأشمل لهذا المفهوم وکیفیه تطبیقه. سیتبع هذا البحث منهجاً یجمع بین تحلیل النصوص القرآنیه واستنتاجات تفسیری المیزان وفی ظلال القرآن. توصّل البحث إلی نتائج منها: اتضح أن دراسه العداله الاجتماعیه ومقوماتها من القرآن الکریم ذات أهمیه کبیره لفهم مبادئ الإسلام. تهدف العداله الاجتماعیه إلى تحقیق التوازن والمساواه فی توزیع الموارد والفرص. دراسه توجیهات القرآن حول العداله تساعد على العیش وفق مبادئ إسلامیه. تعزز دراسه العداله فهم مفاهیم الحق والعدل وکیفیه تطبیقها. توفر أدوات ومنهجیات لحلّ المشکلات الاجتماعیه وتحقیق التغییر وتدعم رؤیه مجتمع متساو وعادل وتعزز المشارکه لتحقیق ذلک.