محمد سبحانی نیا

بنابر نقل سیدرضی امام علی(ع) در ضمن چهار خطبه 36 ،58، 122 و 127 خوارج را مورد خطاب قرار داده است. از آنجا که حضرت، خوارج را افرادی گمراه می دانست، پیوسته می کوشید اندیشه انحرافی آنان را از راه گفتگو و من اظره اص لاح کن د.پژوهش حاضر درصدد است با پرداختن به گفتگوی امام علی(ع) با خوارج وبا بهره گیری ازنظریه کنش گفتار «جان سرل»، تحلیلی ازانواع کنش های گفتاری پنجگانه؛کنش گفتاری اظهاری، اعلامی، ترغیبی، عاطفی و تعهّدی، ارائه نموده و با تحلیل داده های به دست آمده، خوانشی نو از این گفتگو-ها ارائه نماید. نویسندگان در پژوهش حاضر بر آن هستند انواع کنش های گفتاری موجود در این گفتگوها و نوع بسامد و نتایح آن ها را شناسایی نماید .یافتهپژوهش نشان می دهد در مجموع 71 پاره گفتار، کنش گفتاری اظهاری از بیش ترین و کنش گفتاری اعلامی از کم ترین بسامد برخوردار بوده است. به نظر می رسد مهم ترین عامل موثر بر فزونی کنش گفتاری اظهاری، شبهه افکنی و تشویش اذهان عمومی از سوی خوارج و لزوم پاسخ گویی به شبهات آنان بوده است.امام (ع) قصد داشت با پاسخ هاى بسیار روشن و منطقى، اشتباهات خوارج را آشکار سازد. بنابراین کنش گفتاری اظهاری با هدف و مقصود گوینده سخن در خطبه ها متناسب و همگون است.

پس از قرآن کریم، نهج البلاغه، ارزش مندترین میراث فرهنگی اسلام است. تفاوت کلام علی(ع) و وجود تعارض ظاهری در پاره ای از موارد، همواره با دیدگاه های متفاوتی روبه رو بوده است. به طوری که بعضی از بزرگان شیعه و اهل سنت، صحت انتساب بعضی از سخنان به آن حضرت را مورد تشکیک قرار داده یا انکار کرده اند. با توجه به عصمت امام علی(ع) از خطا، فرض وقوع تضاد و تعارض در میان سخنان حضرت، غیر ممکن است؛ لذا باید کوشید با روش های مقبول و متعارف، این گونه احادیث را توجیه و عدم تعارض واقعی آنها را آشکار ساخت. این جستار درصدد است با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی، از طریق بررسی جغرافیای سخن و فضای صدور، ضمن تأکید بر اصالت احادیث، این حقیقت را روشن نماید که اختلاف میان روایات این کتاب شریف، از نوع اختلاف ظاهری است که با شناخت فضای صدور آنها، قابل رفع خواهد بود. بررسی مواردی از کلام نهج البلاغه چون؛ مدح و ذمّ دنیا، مدح و ذمّ کوفیان، مدح و ذمّ خلیفه دوم، مشروعیّت و عدم مشروعیّت خلیفه سوم، عصمت امام و اعتراف به خطا، نشان از آن دارد که تعارض ظاهری این دو گونه بیان، ناشی از بی توجهی به جغرافیای کلام و عدم دقت در شرایط اجتماعی و مقتضیات زمان صدور خطبه ها و نامه های مورد نظر است.

یکی از ابعاد تربیت، تربیت اخلاقی است که مربی برای اصلاح و تغییر در صفات و رفتار ناپسند متربّی فعالیت هایی را انجام می دهد. اما این تلاش های تربیتی روش های مربوط به خود را می طلبد. روش های تربیتیِ مکاتب بشری به دلیل عدم شناخت کامل از تمام ساحت های وجودی انسان، همواره در حال تغییر و تحول بوده است. اختلاف در این روش ها ما را به بررسی روش های مطمئن تری فرا می خواند که خاستگاهش وحی الهی و کلام پرورش یافتگان مکتب وحیانی باشد. بی تردید نهج البلاغه پس از قرآن مجید یکی از بهترین مجموعه های حدیثی است که در تربی ت اخلاق ی ان سان ه ا روش ه ایی را ب ه بشریت عرضه کرده است. در میان سخنان حضرت علی(ع)، نامه 31 به عنوان منشور تربیتی، از جایگاه خاصی برخوردار است. حضرت در این نامه به روش های مختلفِ شناختی و عاطفی و رفتاریِ تربیت اخلاقی می پردازد. این مقاله فقط ناظر به بُعد گرایشی یا عاطفی است و با تکیه بر شیوه توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای، روش های عاطفی تربیت اخلاقی در نامه 31 نهج البلاغه را شناسایی کرده و توانسته است روش های مختلفِ کاربردی را به دست دهد.