مجید شمس

در حال حاضر صنعت گردشگری یکی از منابع مهم تولید درآمد، اشتغال و ایجاد زیرساختها برای نیل به توسعه پایدار محسوب می شود. متاسفانه در کشور ما با وجود توان بسیار برای توسعه گردشگری این قابلیت ها به خوبی شناسایی نشده و از آنها برای توسعه کشور استفاده نگردیده است. از جمله اقداماتی که در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه برای تحقق توسعه پایدار و کاستن از فشارهای اقتصادی – اجتماعی و زیست محیطی انجام می شود اجرای برنامه های توسعه گردشگری در سطوح محلی، ملی و بین المللی است. سرمایه گذاری در صنعت گردشگری دارای آثار و تبعات اقتصادی، اجتماعی و حتی کالبدی است از این رو با توجه به اینکه در داخل و پیرامون برخی شهرهای میهن کهن ما ایران، آثار ارزشمند تاریخی از نیاکانمان به یادگار مانده است. درکنار این آثار جاذبه های طبیعت گردی همراه با جلوه های زیبای زندگی و فعالیت های انسانی شامل کشتزارها، باغات، صنایع دستی و... امکان و فرصت مناسبی برای توسعه شهری پایدار بر پایه گردشگری پدید آورده است. چنانچه از این فرصت به درستی و به شکل مناسب بهره برداری گردد، امکان بهبود وضعیت اقتصاد شهری و ارتقاء سطح زندگی و کاهش مهاجرت دارد. شهر ملایر در جنوب استان همدان از جمله شهرهای دارای میراث ارزشمند گردشگری کشور است و امکان استفاده از گردشگری آثار آن جهت توسعه پایدار شهری مورد مطالعه قرار گرفته است. پژوهش حاضر با هدف شناخت عوامل و زمینه های قدرت، ضعف، فرصت و تهدید موثر بر توسعه پایدار گردشگری شهر و تبیین الگویی مناسب جهت توسعه پایدار گردشگری شهری ملایر با استفاده از دو روش توصیفی وتحلیلی استفاده شده است و داده های مورد نیاز به صورت اسنادی و پیمایشی تهیه گردیده است و در تشخیص و تعیین راهبرد توسعه پایدار شهری از مدل SWOT (قوت، ضعف، فرصت، تهدید) استفاده شده است.

در کشور ما مناطق اقلیمی متفاوت و شرایط آب و هوایی در فصول سال مختلف می باشد، معماری سنتی راه حل ها و شیوه هایی منطقی جهت فراهم نمودن شرایط آسایش انسان را ابداع نموده است. یکی از سمبل های معماری پایدار، معماری سنتی ایرانی است که به موضوع های اکولوژیکی و کارایی انرژی، هم به لحاظ پایین بودن قیمت اولیه و هم به لحاظ پایین بودن قیمت جاری و کارکردی بنا، پاسخگو بوده است. در بررسی بناهای سنتی و بومی ، استفاده از انرژی های تجدید پذیر همچون جریان هوا ، نور ، حرارت آفتاب و ... در ساخت و سازها مد نظر سازندگان بوده است ، همچنین سعی شده است تا ساخت بنا کم ترین تاثیر منفی را بر محیط زیست داشته باشد. مهم ترین نکته در معماری جدید استفاده بیش از حد از انرژی های غیر قابل تجدید(فسیلی) است که علت اصلی آن استفاده از مصالح نامناسب و حمل و نقل آنها و طراحی اشتباه بنا با استفاده از وسائل گرم کننده و خنک کننده با توجه به شرایط اقلیمی است. در این مقاله سعی گردید تا ویژگی های معماری سنتی ایران در شهر سنندج و اقلیم سرد بررسی شود تا بدین طریق به ارتباط معماری گذشتگان در جهت استفاده بهینه از انرژی و پایداری محیط اشاره شود.

رشد شتابان شهرنشینی در دهه های اخیر ، به ویژه در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران ، موجب افزایش جمعیت شهرها مخصوصا شهرهای بزرگ شده است . این امر مشکلات و کمبودهایی را برای جمعیت شهرنشین در زمینه های مسکن ، خدمات، سرانه های آموزشی ، بهداشتی و ... موجب شده است. یکی از راه حل ها برای مرتفع ساختن این مشکل ، احداث شهرهای جدید است که در ایران از اواخر دهه ی 1360 در اطراف شهرهای بزرگ به اجرا در آمده است . شهر کرمانشاه ، نهمین شهر پرجمعیت ایران و دومین شهر پر جمعیت در غرب کشور ، پس از تبریز است که بر اثر رشد طبیعی جمعیت و مهاجرت های شدید روستایی و شهری به این شهر ، به خصوص مهاجرین جنگ تحمیلی در طول دهه ی 1360 ، جمعیت آن هم چنان رو به افزایش است و پیش بینی می شود طی دو دهه ی آینده از مرز یک میلیون نفر خواهد گذشت . از طرفی محدودیت های انسانی و طبیعی ، مانند تاسیسات شهری و ناهمواری ها ، موانعی برای گسترش فیزیکی شهر در آینده هستند . بنابراین احداث شهر جدید در فاصله ای مناسب از شهر کرمانشاه ، به عنوان یکی از بهترین راه حل ها جهت توزیع مناسب جمعیت و دسترسی به خدمات پیشنهاد می شود

شهر ملایر به عنوان یکی از شهر های متوسط اندام در استان همدان متاثر از عوامل گوناگون در معیار موقعیتی خود به دلیل گسترش در ابعاد افقی و عمودی، پذیرش جمعیت بیشتر، نوسازی محلات، گسترش حومه نشینی و ... دچار تغییر و تحولات بسیاری، بالاخص در زمینه تغییرات کاربری اراضی شده است. عوامل جمعیتی و سیاست های مختلف مدیران طی دودهه 85 و 1365 بیشترین نقش را در بروز این تغییرات داشته و به سمتی حرکت نموده است که اراضی ساخته نشده شهر، روند کاهشی و اراضی ساخته شده شهر روند افزایشی طی کرده و در نهایت موجبات گسترش فیزیکی شهر را فراهم آورده است. در این تحقیق سعی شده تا با بررسی روند تغییرات کاربری اراضی شهر طی دو دهه مذکور و بررسی تغییرات جزیی هر یک از کاربری ها به تفکیک و نسبت به هم میزان سهم هر کدام در توسعه فیزیکی شهر مشخص گردد.

توزیع فضایی عادلانه امکانات و خدمات بین مناطق مختلف شهری و دستیابی برابر شهروندان به آنها مترادف با عدالت اجتماعی است، زیرا عدم توزیع عادلانه منجر به ایجاد بحران های اجتماعی و مشکلات پیچیده فضایی و توزیع عادلانه نیز زمینه ساز توسعه متوازن مناطق شهری خواهد شد. بنابراین، ﭘﺮاکﻨﺶ بهینه و اﺻﻮﻟی خدمات و امکانات شهری، ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ عدالت اجتماعی، در ﻓﺮآیﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪریﺰی ﺷﻬﺮی از اﻫﻤیﺖ زیﺎدی ﺑﺮﺧ ﻮردار اﺳ ﺖ. از این رو این پژوهش با رویکردی تحلیلی- توصیفی و با هدف بررسی توزیع فضایی خدمات عمومی شهری و رتبه بندی مناطق شهر تهران از لحاظ برخورداری از این خدمات انجام می گیرد. برای رسیدن به این هدف از مدل های کمی برنامه ریزی شامل تحلیل عاملی، روش ترکیبی شاخص توسعه انسانی (HDI)، مدل تاکسونومی و روش استانداردسازی استفاده شده است. برآیند یافته های محاسبات در مدل ترکیبی شاخص توسعه انسانی گویای این مطلب است که مناطق 3، 1 و 22 به ترتیب دارای بالاترین درجه توسعه و مناطق 8، 17 و 14 در پایین ترین درجه توسعه قرار دارند. نتایج تکنیک تحلیل عاملی حاکی از آن است که منطقه 22، با امتیاز 54/32 بالاترین رتبه و منطقه 14 با امتیازی در حدود 4/3 در پایین ترین رتبه در بین 22 منطقه قرار گرفته اند. همچنین براساس خروجی مدل تاکسونومی، منطقه 3 در رتبه اول، منطقه 1 در رتبه دوم و منطقه 12 در رتبه سوم و منطقه 10 نیز در رتبه آخر قرار دارد، و در نهایت براساس یافته های مدل استاندارد سازی، مناطق 3، 1 و 22 توسعه یافته ترین و مناطق 14، 10 و 17 محروم ترین مناطق هستند. برای رتبه بندی نهایی مناطق شهر تهران از لحاظ برخورداری از شاخص های مورد مطالعه، جمع ارزش عددی هر کدام از مناطق در چهار روش مذکور محاسبه گردید. بر اساس این روش به ترتیب مناطق 3، 1، 22، 12 و 6 در رتبه های اول تا پنجم و مناطق 13، 10، 8،، 17 و 14 به ترتیب در رتبه های آخر قرار گرفتند. با استفاده از مدل تحلیل خوشه ای، مناطق کلانشهر تهران بر اساس ارزش عددی مناطق در مدل های مورد استفاده، خوشه بندی گردید، که براساس نتایج مدل فوق مناطق 3، 1، 12، 22، 6 و 21 با امتیاز نهایی 66 و بالاتر در خوشه اول و تحت عنوان مناطق فرا توسعه و مناطق 14، 10، 8 و 17 با امتیاز نهایی 13 و کمتر در خوشه 5 و به عنوان منطق محروم شناسایی گردیدند.