بیژن رحمانی

طی دهه های اخیر دگرگونی های اجتماعی-اقتصادی و سیاسی در سطح ملی و جهانی، زمینه ساز تغییر ماهیت روابط (پیوندهای) روستایی – شهری شده است. با شکل گیری روابط تازه، جریان های مختلفی بین شهر و روستا پدیدار شده است که از آن میان می توان به جریان افراد، نوآوری، تولید و جریان سرمایه اشاره نمود. امروزه، بررسی این جریان ها و تحلیل اثرات آن ها موردتوجه محققان قرارگرفته است. بنابراین؛ هدف تحقیق حاضر تحلیل اثرات روابط شهر و روستا در تنوع فعالیت های اقتصادی خانوارهای روستایی می باشد. نوع تحقیق کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی، تحلیلی می باشد. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه و مشاهده) می باشد و برای تجزیه وتحلیل اطلاعات از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون تی مستقل، تحلیل تشخیصی و رگرسیون لجستیک) استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق خانوارهای ساکن در 21 روستاهای پیراشهری شهر دهدشت با جمعیت 3538 خانوار است و با استفاده از فرمول کوکران تعداد 347 نمونه انتخاب و نمونه گیری به صورت تصادفی انجام شده است. جهت تعریف عملیاتی روابط شهر و روستا سه بعد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی و زیست محیطی از 43 شاخص و برای بررسی تنوع فعالیت های اقتصادی از 17 شاخص استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد بعد اقتصادی براساس مدل لجستیک با ضریب (687/0) روابط شهر و روستا دارای بیشترین تأثیر و بعد کالبدی با ضریب (201/0) دارای کمترین میزان تأثیر می باشد؛ بنابراین درنتیجه نهایی می توان گفت در محدوده موردمطالعه شاخص های بعد اقتصادی روابط شهر و روستا در ایجاد تنوع فعالیت های اقتصادی خانوارهای روستایی مؤثر می باشند.

مقدمه: مراکز آموزش عالی یک عامل کلیدی در فرآیند آموزشی هستند. مراکزی که مکان مناسبی داشته و در یک برنامه سیستماتیک طراحی شده اند، به شیوه ای مناسب و کارآمد به توسعه جامعه شهری کمک می کنند. با این حال، انتخاب مکان های مراکز آموزش عالی، از جمله دانشگاه آزاد، یک مسأله پیچیده است که شامل ارزیابی بسیاری می شود (فنی، سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی). هدف پژوهش: با توجه به وجود تعداد زیاد مراکز آموزش عالی در شهر بابل و نیز حضور تعداد بالای دانشجویان، پیاده سازی الگوی صحیح و مناسب استقرار مکان مراکز آموزش عالی برای پیشبرد و اثربخشی آن ها در سطح شهر ضروری است که خود ابزارها و تکنیک های جدیدی را می طلبد. روش شناسی تحقیق: این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش و ماهیت، توصیفی - تحلیلی بوده که هدف اصلی آن، مکان گزینی فضاهای آموزش عالی، یافتن مکان بهینه برای ایجاد فضای آموزشی با در نظر گرفتن کاربری های همجوار است. برای حصول به آن، 15 معیار مکانی در قالب 5 پارامتر برای مکان گزینی پهنه های مناسب ایجاد مراکز آموزش عالی در شهر بابل مورد استفاده قرار گرفته اند. با استفاده از تحلیل تصمیم گیری چند معیاره سلسله مراتبی فازی، وزن نهایی آن ها در تهیه نقشه مکان یابی محاسبه گردید. بر این اساس و با اعمال وزن های هر یک معیارها در محیط ArcGIS، تناسب اراضی شهر بابل برای ایجاد مراکز جدید آموزش عالی با تأکید بر دانشگاه آزاد اسلامی مشخص شد. قلمرو جغرافیایی پژوهش: شهر بابل واقع در شهرستان بابل استان مازندران است که از شمال به شهرستان بابلسر و دریای مازندران، از جنوب به رشته کوه های البرز، از غرب به شهرستان آمل و از شرق به شهرستان قائمشهر و ساری مرتبط است. این شهر دارای بافتی نامنظم (به ویژه در قسمت های مرکزی) بوده و از بعد کالبدی تنها در بخش های توسعه یافته اخیر در پیرامون شهر، نوعی بافت منظم را می توان مشاهده نمود. در این شهر 18 مرکز آموزش عالی (اعم از دانشگاه و مؤسسه های آموزش عالی) وجود دارد. یافته ها: بر اساس نظر خبرگان،  معیار رعایت فاصله از پهنه های سیل خیز و یا سیل گیر با وزن نسبی 098/0 در اولویت اول و معیار ارزش زمین با وزن نسبی 035/0 در اولویت آخر تأثیرگذاری بر روی مکان گزینی بهینه مراکز آموزش عالی قرار گرفته است. با توجه به نقشه مکان گزینی کاربری آموزش عالی در شهر بابل، بیش ترین تناسب اراضی برای ایجاد این نوع کاربری در بخش جنوب غربی و غرب شهر و در محدوده شهرک های فرهنگیان، نیلوفر، آزادگان، طالقانی و اندیشه و همچنین موقعیت فعلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمای بابل می باشد. نتیجه گیری: بر اساس یافته های پژوهش حاضر می توان گفت که سه نکته مهم در مکان گزینی واحدهای دانشگاهی با رویکرد توسعه پایدار حائز اهمیت است: اول) شناسایی اثرات مؤلفه های مکان یابی و توزیع فضایی مرکزآموزش عالی . دوم) شناسایی اثرات مؤلفه های رضایت مندی ذی نفعان از مرکز آموزش عالی. سوم) شناسایی اثرات مؤلفه های مکانی مکان گزینی مرکزآموزش عالی.

امروزه تغییرات الگوی مصرف مواد غذایی به علت رشد شهرنشینی، افزایش مصرف سرانه، رشد اقتصادی و تغییرات بازار مصرف از شکل محلی به تجارت جهانی اهمیت روزافزون دستیابی به امنیت غذایی را برای کشورهای مختلف و به ویژه کشورهای درحال توسعه را ضرورت می بخشد این مطالعه به بررسی پیوندهای روستایی - شهری متاثر از جریان های فضایی در امنیت غذایی خانوارهای پیراشهر دهدشت می پردازد. روش پژوهش حاضر از نوع کمی بوده و به روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است. برای تعین حجم نمونه روستاها به صورت تصادفی از فرمول کوکران 21 روستا تعیین گردیده است، روستاهای انتخاب شده دارای 3538 خانوار می باشد. برای محاسبه حجم نمونه در بین خانوارها با استفاده از فرمول کوکران تعداد 358 نمونه انتخاب و نمونه گیری به صورت تصادفی انجام شده است. روش های آماری در این پژوهش با استفاده از تحلیل همبستگی و رگرسیون با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شده است. علاوه بر این، از مدل معادلات ساختاری ( SEM) با استفاده از روش حداقل مربعات جزئی از نرم افزار ( SMART PLS 3) استفاده شد. نتایج نشان می دهد که پیوندهای روستایی- شهری متاثر از جریان های فضایی (متغیر مستقل) با مقدار  T (27.678) و مقدار ضریب مسیر (0.745) بر امنیت غذایی (متغیر وابسته) تاثیر مثبتی دارند. همچنین نتایج حاصل از رگرسیون خطی چند متغیره به صورت گام به گام نشان داد که متغیر پیوند اجتماعی با (0.509) بیشترین تاثیر و پیوند اقتصادی با (0.151) کمترین تاثیر را بر امنیت غذایی داشته است.

تعاملات روستایی و شهری در برنامه ریزی و آینده نگری مطالعات شهری و روستایی از اهمیت بسیاری برخوردار است. به گونه ای که کوچکترین خلل در این روند منجر به برهم خوردن نظم در سطوح ساختار فضایی می شود. محدوده مورد مطالعه در چند دهه اخیر به خصوص بعد از انقلاب اسلامی تحت تأثیر عوامل و نیروهای مختلف اقتصادی و اجتماعی از جمله نیروها و جریان ها و پیوند های روستایی شهری و ارتباطات عمیق و زیاد با شهر اهواز دچار تحولات کالبدی فضایی شده است. در پژوهش مورد نظر برای سنجش متغیر مستقل (روابط روستا و شهر)و متغیر وابسته (تحولات کالبدی-فضایی) از پرسشنامه که از خانوار های روستایی پر شده است استفاده گردیده است. روابط روستا و شهر از جریان های مختلف شکل می گیرد که هر کدام در پرسشنامه با گویه های مختلف بدست آمده اند. سپس نقش آنها بر دگرگونی الگوی کالبدی-فضایی را می سنجیم با استفاده از داده های بدست امده و آزمون رگرسیون میزان تاثیر گزاری بدست آمده است. بیشترین جریان، مربوط به جریان جمعیت و جابه جایی ساکنین از روستا به شهر بوده است. که به دلایل مختلف می تواند شکل گرفته باشد. و بعد از آن تعاملات مربوط به مسائل بهداشت و پزشکی نیز قرار دارد. با توجه به مشاهدات کمبود خدمات پزشکی و دارویی و بهداشتی دلیل مناسبی برای مراجعه به شهر اهواز می تواند باشد. کمترین جریان، خدمات خدمات خوراکی و تغذیه، خدمات توزیعی و فنی و ساختمانی است. باتوجه به شکل گیری جریانات مختلف بین روستا وشهر، یک سویه بودن به سمت سکونتگاههای شهری و عدم شکل گیری پیوندهای روستایی – شهری به خصوص در ناحیه مورد نظر پژوهش کلانشهر اهواز و روستاهای پیرامونی و به دنبال آن تحولات شکل گیری شده است.

در سال های اخیر یکی از مشکلات اساسی کشور ما عقب ماندگی روستاها و مهاجرت روستاییان به نواحی شهری است. عامل اصلی آن مسائل اقتصادی، به خصوص دسترسی به اشتغال بوده که مشکلات بسیار زیادی مانند حاشیه نشینی، کاهش کیفیت زندگی و کمبود اشتغال در شهرها را به همراه داشته است. توجه به کارآفرینی روستایی با نگرش به مشکلات موجود در این نواحی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این تحقیق با هدف تحلیل ظرفیت های توسعه کارآفرینی در ناحیه روستایی بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ استان البرز انجام شد. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از تحلیل عاملی با روش تحلیل مولفه های اصلی استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق شامل ساکنین روستاهای بخش چندار (باسواد و سنین بین 15 تا 65) بوده است. تعداد 400 نفر از ساکنین روستاها بصورت تصادفی انتخاب و بین آنها پرسشنامه هایی که دارای 5 شاخص در زمینه های فردی، زیرساختی، اقتصادی، اجتماعی ونهادی و 35 گویه بود توزیع شد. یافته ها نشان می دهد وضعیت مولفه های کارآفرینی در مناطق روستایی مورد مطالعه کمی بالاتر از مقدار متوسط است. مناسب ترین شرایط را می توان در بعد زیر ساختی و فردی و سپس به ترتیب در مولفه های اقتصادی ، اجتماعی و نهادی مشاهده کرد . نتایج بدست آمده از تحلیل عوامل نشان میدهد که در روستاهای مورد مطالعه مولفه های زیر ساختی و فردی کارآفرینی فراهم بوده اما مولفه های اقتصادی و به خصوص اجتماعی و نهادی مهیا نیست.

توانمندسازی روستاییان، منجر به سازماندهی آن ها در قالب سازمان های غیردولتی و مردم نهاد شده؛ و زمینه مشارکت موثر آنان را در فراگرد توسعه و تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی فراهم می سازد. در این راستا، برای تبیین دقیق موضوع، در پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر ابزار پرسشنامه، ارتباط بین تسهیل کننده های توانمندسازی روستاییان در میزان شکل گیری سازمان های غیردولتی، و ارتباط این سازمان ها در فراگرد تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی(در قالب 15 شاخص) در سطح30 روستا و 300 خانوار نمونه روستاهای شهرستان جوانرود سنجیده شد. یافته ها نشان داد بین بهبود شاخص های توانمندسازی و میزان شکل گیری و گسترش سازمان های غیردولتی در راستای تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی رابطه معنی دار وجود دارد. لیکن، این ارتباط از نوع کاهشی-کاهشی بوده است؛ که نامناسب بودن جایگاه متغیرهای پژوهش در ناحیه مورد مطالعه را آشکار ساخته است. به سخن دیگر، عملیاتی کردن روش های توانمندسازی به دلیل غلبه رویکرد «بالا به پایین» و «حکومت محور» نتوانسته است احساس قدرت و توانمندی را در روستاییان ایجاد و زمینه مشارکت مؤثر و سازمان یافته آنان در چارچوب سازمان های غیردولتی را فراهم نماید. به گونه ای که پایین بودن سطح مشارکت سازمان های غیردولتی سبب نارسایی در تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی- اکولوژیک شده است. بنابراین، ضروری است، از راه توجه و بهبود شاخص های تسهیل کننده توانمندسازی روستاییان همچون؛ آموزش و آگاهی بخشی، دانش و مهارت، انسجام و همبستگی، اعتماد و اطمینان، مشارکت، نهادسازی و حمایت سیاسی دولت، و تغییر رویکرد به سوی «اجتماع محور» و «پایین به بالا»، زمینه مناسبی برای مشارکت آنان با هدف شکل دهی سازمان های غیردولتی در راستای تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی فراهم شود.

حفظ امنیت مرزها از اهمیت ویژه ای در همه ی کشورها برخوردار است. این امر در استان کرمانشاه با مرز طولانی با کشور عراق نقش پررنگ تری دارد. در این میان شهرستان قصرشیرین با بیش از 180 کیلومتر مرز مشترک با عراق و دو بازارچه مرزی رسمی فعال پرویزخان و مرز رسمی خسروی و ارتباط با دو اقلیم کردستان عراق و دولت مرکزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مبادلات مرزی یکی از عوامل اصلی در رشد، توسعه و حیات اقتصادی شهرهای مرزی می باشد که می تواند اصلی ترین نقش را در پیشرفت و توسعه منطقه عهده دار باشد. در حال حاضر این شهرستان از پتانسیل های خود در رسیدن به این توسعه بهره نبرده است که لزوم بررسی همه جانبه و رفع موانع را دوچندان می کند. در این پژوهش از مدل SWOT برای ایجاد ماتریس و تحلیل، و برای امتیازهی به متغیرهای به کار رفته از دیدگاه های کارشناسان امر استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که ضعف ها بر قوت ها و تهدیدات بر فرصت ها برتری داشته و استراتژی باید بر این اساس چیده شود.

از مهم ترین و تأثیرگذارترین بسترهای پیشبرد اهداف توسعه در نواحی روستایی، شناخت وضعیت معیشت خانوارها، میزان دسترسی آن ها به سرمایه های مختلف معیشتی و عوامل جغرافیایی مؤثر بر معیشت است ؛ با این نگاه و در جهت ارزیابی نقش سرمایه های مختلف معیشتی در پایداری یک ناحیه روستایی، پژوهش حاضر به بررسی نقش سرمایه های معیشتی در سکونتگاه های روستایی ناحیه تکاب پرداخته است. روش شناسی انجام تحقیق بر اساس روش تحقیق آمیخته و از نوع طرح تحقیق آمیخته اکتشافی صورت پذیرفته است. بر اساس مطالعه انجام شده، سرمایه ها در قالب 3 بخش اصلی سرمایه های محیطی (معادن، ظرفیت های گردشگری، محصولات زراعی و باغی، فرآورده های دامی (لبنی)، مراتع، محصولات زنبورداری)، سرمایه های انسانی (سطح تحصیلات، تمایل خانواده ها به تحصیل فرزندان و قالی بافی) و سرمایه های اجتماعی (مشارکت و همدلی مردم، امنیت اجتماعی، تنوع قومیتی و زندگی مسالمت آمیز) دسته بندی شدند. نتایج پژوهش گویای آن است که ناحیه مورد مطالعه از نظر سرمایه های محیطی، انسانی و اجتماعی شرایط مطلوبی دارد و مسئله اساسی در این بین به نحوه استفاده از این سرمایه ها برمی گردد. معادن به عنوان یک سرمایه محیطی نه تنها به معیشت روستائیان کمک چندانی نکرده بلکه باعث تخریب محیط زیست پیرامونی، تغییر کاربری ها و تخریب زیرساخت ها (راه های ارتباطی) شده است. بر اساس یافته ها علت چنین پیامدهایی بیشتر به مشارکت ندادن مردم در بهره گیری از توان های محیطی بر می گردد. سرمایه های فیزیکی و مالی شرایط مناسبی را در ناحیه مورد مطالعه نداشته اند که علت اصلی آن دوری تکاب از شهرهای بزرگ و میانی منطقه و نیز شرایط خاص جغرافیایی و کوهستانی بودن منطقه برمی گردد. کلمات کلیدی: معیشت پایدار، سرمایه معیشتی، سکونتگاه های روستایی، شهرستان تکاب.

کشاورزی به لحاظ تولید، ایجاد اشتغال و امنیت غذایی باعث شده تا کشورهای مختلف جهان اعم ازتوسعه یافته و درحال توسعه به شیوه های گوناگون، این بخش را موردحمایت قرار دهند .در ایران نیز کشاورزی نقش بسیارمهمی به عنوان بستر فعالیت اقتصادی و وسیله امرار معاش بخش بزرگی از جمعیت دارد. همین اساس تحقیق حاضر با بررسی نقش بازارهای جهانی در توسعه کشاورزی ایران با رویکرد کارآفرینی انجام گرفته و براساس هدف تحقیق از نوع تحقیقاتی کاربردی و تحلیلی توصیفی می باشد. روش گرداوری اطلاعات از نوع میدانی و پرسشنامه ای بوده که بین 400نفر از کشاورزان، کارشناسان، صادرکنندگان و مدیران واساتید متخصص در این زمینه توزیع و جمع آوری و اطلاعات مستخرج شده در محیط SPSS مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته اند. در این پژوهش برای نرمال بودن داده ها از آزمون کلموگرونف اسمیرنف، برای پایایی پرسشنامه آزمون آلفای کرونباخ، برای روایی کار از آزمون تحلیل عاملی و برای بررسی اثرگذاری متغیرهای تحقیق آزمون تحلیل مسیر استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که برای توسعه کشاورزی ایران با رویکرد کارآفرینی همراه با نقش افرینی بازارهای جهانی مهمترین عامل، عوامل سیاسی در سطح داخلی و بین المللی بوده و عواملی چون ویژگی های فردی کشاورزان و تولیدکنندگان در جایگاه دوم قرار دارد. لذا توجه به این عوامل و نقشی که در تولید و صادرات محصولات کشاورزی باکیفیت همراه با کارافرینی و ارائه آنها در بازارهای جهانی جهت رشد و توسعه صنعت کشارزی ایران امری ضروری به نظر می رسد که پیشنهاد می گردد حتما به آن ها توجه شود

با وجود نقش فزاینده تشکل های غیر دولتی در توسعه اقتصادی و سایر بخش ها، رشد و پایداری این گونه سازمان ها در بسیاری از کشورها، به ویژه در سطح محلی با چالش و بازدارندگی رو به رو است. از این رو، پژوهش حاضر با هدف تحلیل بازدارنده های شکل گیری تشکلهای غیر دولتی، با روش توصیفی – تحلیلی، در سطح30 روستا(معادل 2147 خانوار) و 300 خانوار نمونه روستاهای شهرستان جوانرود صورت گرفت. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته بوده است. در این راستا برای طراحی پرسشنامه ، براساس مطالعات مختلف و با توجه به شرایط جامعه ایران و منطقه مورد مطالعه، بازدارندهها(متغیر اثرگذار) در قالب 7 مؤلفه (اقتصادی، ساختاری، فرهنگی-اجتماعی، زیرساختی، آموزشی، فردی و روانشناختی)و 54 گویه، و شکل گیری تشکل های غیردولتی در ابعاد اقتصادی اجتماعی و محیطی(متغیر اثرپذیر) در قالب 11 گویه شناسایی، و در طیف لیکرت طراحی شد. به منظور سنجش روایی پرسشنامه از روش صوری و برای سنجش پایایی آن از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. مقدار آلفای به دست آمده برای هر یک از متغیرها و شاخص های پژوهش(بین 721/0 تا 901/0) نشان داد، پرسشنامه از پایایی لازم برخوردار است. داده های گردآوری شده در نرم افزار SPSS کدگذاری و از طریق روش تحلیل مسیر، آثار مستقیم و غیر مستقیم هر یک از بازدارنده ها در شکل گیری تشکلهای غیر دولتی در سطح روستاهای نمونه، مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت. یافتههای حاصل از پژوهش نشان داد، به غیر از مؤلفه روانشناختی که تنها دارای اثر مستقیم بوده است، دیگر مؤلفهها دارای اثر مستقیم و غیر مستقیم و همچنین ضریب همبستگی بالا و معکوس در شکل گیری تشکلهای غیردولتی بوده است. در این راستا، بیشترین تأثیر مربوط به مؤلفه ساختار سیاسی(689/0-) و آموزشی(687/0-) و کمترین آثار مربوط به مؤلفه روانشناختی(171/0-) بوده است . از این رو با توجه به یافته های پژوهش، در گام نخست، تغییر رویکردها از "بالا به پایین" و "حکومت محور"، به سمت رویکردهای "پایین به بالا" و "اجتماع محور"، تعریف جایگاه تشکل های_های غیردولتی در نظام سیاستگذاری و برنامه ریزی کشور، و همچنین آموزش مولد و هدفمند روستاییان به دلیل میزان اهمیت و اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم بر دیگر مؤلفه ها، در راستای شکل گیری تشکل_های غیر دولتی مورد تأکید می باشد

توسعه روستایی مفهومی همه جانبه و سسیستمی است که، علاوه بر عمران و بهسازی روستا، همه جنبه های حیات اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی روستا را دربر می گیرد. یک برنامه ریزی آرمانی و هدفمند در مناطق روستایی نیازمند رویکردی جامع است که باید ناظر به این ویژگی ها و پوشش دهنده آن ها باشد. تفکر سیستمی فرایند شناخت مبتنی بر تحلیل (تجزیه) و ترکیب در جهت دست یابی به درک کامل و جامع یک موضوع در محیط پیرامون خویش است که ویژگی هایی همچون هدف، کلیت، روابط متقابل، و محیط بیرونی و درونی از اصول تشکیل دهنده آن است. بنابراین، برنامه ریزی روستایی نیازمند شناخت روستا با نگرش سیستمی با توجه به کنش متقابل و وابستگی اجزای تشکیل دهنده آن با یکدیگر و محیط پیرامون در سطوح ملی و منطقه ای است . شناخت سیستمی در دو سطح است: 1. روستا؛ توجه به کارکردها- ساختارها و پیوندهای درونی- بیرونی روستایی در عرصه برنامه ریزی و توسعه روستایی با زیرسیستم های اقتصادی، اجتماعی، و کالبدی قابل بررسی و با عملکردهای خدماتی و توزیع خدمات رابطه دارد؛ 2. سرزمین؛ توجه به عوامل خلأ فضایی- عملکردی خدماتی روستایی با نتایج منطقه ای قابل بررسی و با وابستگی روستا به شهر، مهاجرت، و عدم انباشت سرمایه در روستا رابطه دارد. سامان دهی تنوعات موجود از لحاظ برخورداری منابع ناحیه ای، نیازها و توانمندی های منطقه ای، تقسیم کار بین بخش های شهری و روستایی با برنامه ریزی فضایی و آمایش سرزمین قابل بررسی و از طریق ساختارهای نهادی و مدیریتی به طور نظام مند هدایت می شود. نگرش سیستمی در برنامه ریزی فضایی با رویکرد ساختاری- کارکردی با شناخت جامع سازمان فضایی زمینه توسعه نهادی محلی، ملی، و منطقه ای را فراهم می آورد.

بقا و ادامه حیات هر سکونتگاه روستایی وابسته به مسئله تولید است. به عبارت دیگر، بهره گیری و استفاده مناسب از فرصت های مناسب، همواره به عنوان یکی از پارامترهای اساسی توسعه انسانی مطرح بوده و هست. پتانسیل یابی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، نقش قابل توجهی در پایداری جامعه روستایی بازی می نمایند و میزان نقش و مشارکت آن ها در بسیاری از فعالیت های اقتصادی، تولیدی و خدماتی در سطح بالایی است.هدف پژوهش حاضر شناسایی و توسعه کارآفرینی پایدار در روستاهای ساحلی قشم است. این پژوهش ازنظر هدف جزء تحقیقات کاربردی-بنیادی محسوب می گردد و ازنظر روش تحقیق یک تحقیق توصیفی- پیمایشی است . جامعه آماری این پژوهش را کلیه ساکنان درتمامی روستاهای ساحلی قشم تشکیل می دهند. بر اساس آمار موجود تعداد این ساکنان 39641 نفرمی باشد که با در نظرگیری و انتخاب 17روستا به روش نمونه گیری طبقه ای اشاره شده است که تعداد حجم نمونه که به میزان 322 نفر با استفاده از فرمول کوکران برآورد گردیده است. نتایج نشان می دهد آشنایی با نوآوری ها و نو پذیر بودن بهره برداران، میزان تجربه بهره برداران، اندازه جمعیت روستا، نگرش اعضای جوان خانواده نسبت به کاربری های جدید اراضی، کارآفرین بودن بهره برداران و میزان آگاهی و مهارت بهره برداران نسبت به کاربری های جدید اراضی پایین ترین اهمیت و اولویت را در بین گویه های عامل اجتماعی داشته اند. بخشی به منبع درآمد خانوار، دسترسی به فنّاوری های جدید، تأثیر کاربری های مختلف زمین در ایجاد فرصت های شغلی جدید، رونق گردشگری و قیمت زمین بالاترین اهمیت را در بین گویه های عوامل اقتصادی کسب کرده اند.گویه های میزان دسترسی به آب، نوع بافت خاک و کیفیت آب بیشترین اولویت را در بین گویه های عوامل زیست محیطی داشته اند. حفظ محیط زیست، پوشش گیاهی طبیعی منطقه و وجود رودخانه و مناطق تفرجگاهی کم اهمیت ترین گویه ها در بین گویه های عوامل زیست محیطی بوده اند.

مقدمه:   یکی از اهداف مهم برنامه ریزی کاربری اراضی شهری تأمین مناسب خدمات عمومی است. خدمات آموزشی به عنوان یکی از اساسی ترین خدمات شهری است که با رشد شتابان جمعیت هماهنگی نداشته و سطوح اختصاص یافته به این خدمات، کمتر از نیاز جمعیت لازم تعلیم است. نتیجه چنین کمبودی کاهش سرانه فضاهای آموزشی و از طرف دیگر توزیع نامتعادل مکانی - فضایی مراکز آموزشی و نهایتا تقلیل مطلوبیت و کارایی این فضاها است. هدف:  هدف از پژوهش حاضر سنجش و مکان یابی بهینه کاربری آموزش عالی در راستای توسعه پایدار در شهر ساری می باشد. روش شناسی:   این پژوهش از بعد هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و میدانی که با هدف مکان یابی مؤسسات آموزش عالی به منظور توسعه پایدار شهر ساری صورت پذیرفته و دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری بعنوان نمونه در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است. در روش میدانی با توزیع پرسشنامه میان 20 متخصص شهرسازی و جغرافیا و برنامه ریزی شهری (11 نفر دکتری و 9 نفر کارشناسی ارشد) که 57 درصد پاسخ دهندگان و 15 متخصص معماری (9 نفر دکتری و 6 نفر کارشناسی ارشد) که 43 درصد پاسخ دهندگان را شکل داده اند. بدین منظور برای وزن دهی و تعیین اندازه اثر متغیرهای مورد مطالعه در هدف نهایی پژوهش، از مدل FAHP استفاده شده است. برای تهیه لایه نهایی با استفاده از گزینه Raster Calculator و استفاده از عمل گر جمع، لایه ها به روش همپوشانی با یکدیگر تلفیق شده است. در گام بعد مکان های پیشنهادی، طبق اهمیت معیارهای مدنظر مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته و ماتریس گزینه ها نسبت به زیرمعیارها تشکیل و وزن آنها به دست آمده است. سپس با به دست آوردن وزن نهایی گزینه ها، زمینی که بیشترین سازگاری را با معیارهای موردنظر داشته است، به عنوان بهترین گزینه انتخاب گردید. قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو پژوهش حاضر شهر ساری می باشد که کاربری آموزش عالی در این شهر مورد بررسی قرار گرفته است. یافته ها و بحث:   معیارهای مورد نیاز برای انتخاب مکان مناسب برای کاربری آموزش عالی به سه بخش کلی بعد محیطی - اکولوژیکی، بعد فرهنگی - اجتماعی و بعد کالبدی- فیزیکی تقسیم شده است. بر اساس تحلیل پاسخ های حاصل از پرسشنامه ها، زیرمعیار «گسل» در معیار محیطی اکولوژیکی، زیرمعیار «مجاورت با سایر مراکز دانشگاهی» در معیار فرهنگی اجتماعی و زیرمعیار «نزدیکی به شبکه دسترسی» در معیار کالبدی فیزیکی، از ارجحیت بالاتری نسبت به دیگر معیارها برخوردار هستند و در مکان یابی مراکز آموزش عالی توجه بیشتری را می طلبند. اراضی متعلق به کاربری آموزش عالی با مساحت بالای سه هزار مترمربع در سطح شهر ساری که نزدیک به مرکز شهر ساری بوده، جهت ارزیابی و بهینه سازی فضای این کاربری مورد بررسی قرار گرفته و انتخاب شده اند. از میان شش زمین انتخابی، زمین B که دارای بیشترین وزن می باشد، سازگاری بیشتری را با زیرمعیارهای موردنظر دارد. از این رو می توان بین شش زمین مورد بررسی، زمین B را برای کاربری آموزش عالی (دانشگاه آزاد اسلامی) مناسب تر دانست. نتیجه گیری:  نتایج تحلیل FAHP در ارتباط با مکان کاربری آموزش عالی (دانشگاه آزاد اسلامی) در سطح شهر ساری مشخص کرده است که زمین B بیشترین سازگاری را با معیارهای مورد پژوهش داشته و نسبت به پنج گزینه دیگر، بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است.

امروزه، توسعه کارآفرینی تا حدود زیادی متأثر از توانمندسازی ذی نفعان روستایی است. زیرا فراگرد توانمندسازی با تغییر دانش، مهارت، نگرش و احساسات ذی نفعان، و تقویت و شکوفایی توانایی ها، ظرفیت ها، استعدادهای درونی و بهبود رفتار و ادراک آن ها از منافع حاصل از توسعه کارآفرینی، باعث مشارکت هر چه بیشتر آن ها در فراگرد کارآفرینی روستایی می شود. ازاین رو، پژوهش حاضر به بررسی جایگاه توانمندسازی ذی نفعان روستایی بر کارآفرینی و تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی شهرستان طارم پرداخت. در این پژوهش کمی و توصیفی- تحلیلی، جمع آوری داده ها به وسیله پرسشنامه انجام شد. یافته های حاصل از آزمون های آماری کندال تااوبی و رگرسیون نشان داد، بین مقوله های توانمندسازی و کارآفرینی رابطه معناداری وجود دارد. همچنین، رابطه بین کارآفرینی و تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی نیز مورد تأیید قرار گرفت. لیکن، معنادار بودن ارتباط بین مقوله های اثرگذار و اثرپذیر پژوهش، به دلیل پایین بودن میانگین وزنی شاخص ها، از حد متوسط آن می باشد. به سخن دیگر، کم توجهی به تسهیل کننده های توانمندسازی باعث شده است، میزان مشارکت ذی نفعان روستایی در فراگرد کارآفرینی و درنتیجه بهبود ابعاد فضا در ناحیه موردمطالعه در سطح پایینی قرار بگیرد. بنابراین، توجه به شاخص های روش و احساس توانمندسازی ذی نفعان روستایی همچون: آموزش و آگاهی بخشی، دانش و مهارت کارآفرینی، تفویض قدرت و اختیارات، دسترسی به منابع، معنی داری، شایستگی، تأثیر، اعتماد و اطمینان در جهت بهبود مشارکت آن ها در فراگرد کارآفرینی در راستای تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی ضروری قلمداد می شود.

زﻧﺪﮔﯽ ﻋﺸﺎﯾﺮی  و شیوه کوچ نشینی به عنوان اولین نظام اجتماعی جامعه بشری ﺑ ﻪ ﻣﺮاﺗ ﺐ، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو ﻧﻈﺎم روﺳﺘﺎﻧﺸﯿﻨﯽ و ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﺎ دﺷ ﻮاری ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻫﻤ ﺮاه  است. بنابراین از ﺳ ﻮی ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪرﯾ ﺰان و  ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻣﺮﺑﻮطه، راﻫﺒﺮدﻫ ﺎی ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﻘﺎی ﮐﯿﻔﯿﺖ اﯾﻦ ﺷ ﯿﻮه از زﻧﺪﮔﯽ اراﺋ ﻪ شده که یکی از مهم ترین این راهبردها، اﺳﮑﺎن ﻋﺸﺎﯾﺮ است. در راستای این راهبرد، کانون های عشایری (هدایتی و حمایتی) متعددی با روندهای متفاوتی جهت اسکان عشایر داوطلب در سراسر نقاط عشایری ایجاد شده است. باتوجه به روند شکل گیری کانون های عشایری، میزان استقبال و رضایتمندی کوچندگان از این کانون ها متفاوت است. از این رو هدف از پژوهش حاضر مطالعه تطبیقی روند شکل گیری کانون های عشایری و سنجش میزان استقبال و رضایتمندی کوچندگان ناحیه کوهرنگ (چهارمحال و بختیاری) است. روش شناسی تحقیق، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی با رویکرد پیمایشی است و جامعه آماری تحقیق شامل خانوارهای اسکان یافته عشایری در کانون های اسکان عشایر ناحیه کوهرنگ است. نتایج نشان می دهد که میزان مشارکت کوچندگان در اجرای طرح اسکان عشایر، در کانون های حمایتی بیشتر از کانون های هدایتی بوده و در بحث رضایتمندی نیز با توجه به نتایج آزمون تی-تک نمونه ای، میزان رضایتمندی و استقبال کوچندگان از کانون های حمایتی(95/3) بیشتر از کانون های هدایتی(26/3) ارزیابی شده است.

برای سنجش قابلیت های هدفمندی یارانه ها در راستای بهبود عملکرد طرح، بررسی نقش آن بر تاب آوری معیشتی عرصه های پیراشهری و گروه های آسیب پذیر ضروری به نظر می رسد. ازاین رو متناسب با عملکرد و اهداف هدفمندی یارانه ها، اثرات و پیامدهای آن بر معیشت روستاییان به شکل اثرات مثبت و منفی نمود پیدا می کند.پژوهش حاضر باهدف سنجش «اثرات هدفمندی یارانه ها بر معیشت پایدار روستاهای پیراشهری بخش مرکزی شهرستان بروجرد» انجام گرفته است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش بررسی آن توصیفی-تحلیلی می باشد.جامعه آماری این پژوهش تمامی خانوارهای روستایی بخش مرکزی شهرستان بروجرد بوده که بر اساس فرمول کوکران، نمونه آماری مورد پرسش تعداد ۲86 سرپرست خانوار تعیین گردید. برای تعیین ارتباط بین مؤلفه های اثرگذار و اثرپذیر تحقیق از ضرایب همبستگی اسپیرمن و کندال تائوبی و به منظور تعیین ارتباط کل متغیرها، از رگرسیون چند متغیره استفاده شد. درنهایت نتایج پژوهش دلالت بر وجود رابطه معنادار بین شاخص های هدفمندی یارانه ها با شاخص های معیشت پایدار روستاهای بخش مرکزی شهرستان بروجرد دارد؛ بنابراین ارتقاء شاخص های اثرات هدفمندی یارانه ها برای دستیابی به تاب آوری معیشتی عرصه های پیراشهری شهرستان بروجرد، به مثابه یکی از راهبردهای اثرگذاری است که باید بیش ازپیش موردتوجه دولت قرار گیرد.

مقدمه:   تنوع بخشی به اقتصاد سکونتگاه های روستایی در کشورهای در حال توسعه، سبب بهبود فرصتهای شغلی غیرکشاورزی در مناطق روستایی شده و همینطور تأثیر مهمی در رفاه خانوارهای روستایی دارد. امروزه، توسعه ی بخش های غیر کشاورزی و تنوع بخشی به فعالیت ها در روستاها، راه حل اساسی توسعه روستایی در بسیاری از جوامع است. هدف:  بررسی اثر تنوع بخشی فعالیت های اقتصادی در معیشت پایدار خانوارهای روستایی شهرستان ملکشاهی استان ایلام است. روش شناسی : تحقیق حاضر به لحاظ ماهیت کاربردی و به روش توصیفی - تحلیلی می باشد. روش گردآوری داده ها در این تحقیق شامل روش کتابخانه ای و روش پیمایش مقطعی است. حجم نمونه انتخابی از مردم محلی، در این پژوهش 308 نفر می باشد که با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونه ها تعیین شد. برای آزمون فرضیات از آزمون های T تک نمونه ای  و دو نمونه ای، ویلکاکسون، رگرسیون و تحلیل مسیر استفاده گردیده است. پردازش داده های تحقیق به کمک نرم افزار SPSS انجام خواهد شد. قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمروی جغرافیایی تحقیق حاضر روستاهای شهرستان ملکشاهی استان ایلام است. یافته ها و بحث:   با توجه به آزمون ناپارامتریک فریدمن، سطح معناداری 95 درصد برای شاخص های نقش دامداری و معیشت خانوار وجود دارد. از طریق آزمون تی تک نمونه ای و با در نظر گرفتن خروجی ها، اینگونه استدلال نمود که از منظر مسئولین، توسعه دامداری توانسته اند بر روی وضعیت اقتصادی اثر بگذارد. نتیجه گیری: نتایج آن حاکی از مسئله می باشد که مطابق آزمون های آماری گرفته شده، هم فرضیه نقش دامداری در معیشت خانوارهای روستایی و هم فرضیه ارتباط تنوع فعالیت اقتصادی و معیشت پایدار خانوار روستایی تأیید می شوند و این ساختار ها توانسته اند موجبات معیشت پایدار خانوارهای روستایی منطقه را فراهم آورند که نشان از نیازمندی در راستایی برنامه ریزی مجدد در این راستا می باشد.

کارآفرینی روستایی از طریق فعال شدن نوآوریها در زمینه بهره گیری از منابع محدود، می تواند با استفاده از منابع محدود سرمایه ای، به گسترش فعالیتها و ایجاد اشتغال در سطح محلی بیانجامد. در این ارتباط، افراد دخیل در این فرایند نه تنها به کسب مهارت، بلکه به گسترش کسب وکارهای درآمدزا و افزایش سطح درآمد و پس انداز خویش و دیگران یاری رسانند. از این رو، فرض بر این است که کارآفرینی روستایی می تواند تسهیلگر ارتباط موثر بین فعالیتهای مرتبط با تولید کشاورزی و بخشهای غیرزراعی، از جمله صنایع کوچک و خدمات، گشته و سرانجام، به بهبود شرایط زندگی و فعالیت در سطح روستاها بیانجامد. این مقاله از طریق بررسی نقش پذیری کارآفرینی روستایی در ناحیه دالاهو (استان کرمانشاه)، می کوشد نشان دهد، گسترش این فعالیتهای مرتبط با آن می تواند نه تنها به گسترش تعامل بیشتر و پیوستگی روستاها با کانونهای شهری، بلکه در ترغیب روند توسعه پایدار در سطح محلی اثرگذار باشد. جامعه آماری این پژوهش 139 سکونتگاه روستایی پراکنده در سطح ناحیه است که به شیوه توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور، برای گردآوری داده ها و اطلاعات لازم، از روشهای کتابخانه ای و میدانی، با بهره گیری از شیوه های پرسشگری و مصاحبه استفاده شده است. شاخصهای مورد استفاده برای سنجش کارآفرینی روستایی و نقش آن در توسعه پایدار محلی، از جمله عبارت بوده اند از دامنه افزایش اشتغال، افزایش سطح درآمد، امکان دسترسی به خدمات، تلاش برای حفاظت از محیط. تحلیل داده های گردآوری شده با بهره گیری از روشهای آمار توصیفی و استفاده از نرم افزارهای Spss و Excel  و همچنین از آزمون T و آزمون همبستگی پیرسون به انجام رسیده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که ناحیه دالاهو، با وجود برخورداری از برخی توانهای محیطی و قابلیتهای اجتماعی- اقتصادی، به سبب پراکنش افراطی سکونتگاههای روستایی و فاصله زیاد آنها از مرکز ناحیه ای، همچنین عدم دسترسی آسان به بازارهای مبادله کالایی و سازوکارهای خاص حاکم بر این بازارها، فعالیت کارآفرینان روستایی نتوانسته آنچنان که باید و شاید، با رونق و گسترش همراه باشد و به درستی به پیوستگی روستایی- شهری و توسعه پایدار نسبی در سطح ناحیه بیانجامد.

امروزه گردشگری و کارآفرینی مرتبط با آن، با ایجاد اشتغال، بهبود کیفیت زندگی، توزیع مناسب درآمد و بهره برداری بهینه از منابع، نقش مهمی در رشد اقتصادی روستاها و درنتیجه در توسعه روستایی دارد. لذا هدف اصلی این مقاله تبیین مؤلفه های گردشگری و توسعه کارآفرینی پایدار در نواحی روستایی بخش مرکزی شهرستان همدان می باشد.روش تحقیق ازلحاظ هدف، کاربردی و روش شناسی از نوع پیمایشی و توصیفی - تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش طبق سالنامه آماری سال 1395 استان همدان برابر با 524688 نفر (23476 خانوار) در نظر گرفته شده است و هم چنین، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران و در نظرگرفتن 5درصد ضریب خطا، 396 نفر(سرپرست خانوار) در نظر گرفته شده است. نتایج نشان می دهد گردشگری روستایی در منطقه موردنظر با ایجاد اشتغال، افزایش سطوح درآمد، متنوع سازی فعالیت های اقتصادی، ایجاد روابط اجتماعی گسترده بین جامعه میزبان و میهمان به حفاظت از میراث فرهنگی و محیط زیست طبیعی کمک کرده و با جلوگیری از مهاجرت بی رویه و بهینه سازی بهره برداری از زمین به توسعه روستایی پایدار کمک می کند و از میان گویه ها « افزایش حمایت دولت (مانند بیمه، تسهیلات ارزان و ...) از سرمایه گذاران کوچک محلی در بخش گردشگری» ، «تسهیل مراحل راه اندازی کسب وکارهای گردشگری به لحاظ زمان و هزینه» ، «کاهش آلودگی های محیطی و ارتقا بهداشت محیط در روستا (مدیریت پسماندها و جمع آوری زباله، رعایت بهداشت دام، ...» بیشترین تأثیر را در توسعه گردشگری و کارآفرینی محدوده موردمطالعه دارد.

یکی از اثرات فرآیند شهرگرایی شتابان، رشد فزاینده تعداد شهرها و همچنین تبدیل مراکز روستایی به نقاط منفصل شهری است؛ که با بر هم زدن تعادل توزیع فضایی جمعیت و برنامه ریزی، آسیب های اجتماعی وسیعی از آن مترتب است. الحاق روستا به شهر یکی از نتایج گسرش شهری است که آثار اجتماعی، اقتصادی و کالبدی گوناگون مطلوب یا نامطلوب را بر عرصه های روستایی ادغام شده در شهر برجای می گذارد. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از مطالعات اسنادی و میدانی وسیع ازجمله تکمیل پرسشنامه خانوار در روستای درکه و دربند در شمال کلانشهر تهران انجام پذیرفته، تاثیر مجموعه عواملی زیر شاخصه های اقتصادی ،کالبدی، اجتماعی و محیط زیستی در روند الحاق روستاهای موضوع تحقیق مورد بررسی قرار داده و مشخص می سازد عوامل اقتصادی و کالبدی، اجتماعی و محیط زیستی در روند الحاق روستاهای درکه و دربند به کلانشهر تهران موثر بوده اند و احتمالا به عنوان عوامل موثر در ایجاد تعارضات ناشی از الحاق نقاط روستایی به محدوده شهر محسوب می گردند.