فرامرز سهیلی

با ورود به عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات، حوزه آموزش از نخستین نهادهایی است که دستخوش تحولات اساسی شده است. امروزه، مدارسی در کانون توجه قرار گرفته اند که با بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا)، امکان یادگیری مادام العمر را فراهم می آورند و فرصت های مناسبی را در اختیار افراد برای رشد و تجربه زندگی قرار می دهند. بنابراین، هدف این پژوهش، برازش مدل مفهومی یادگیری مادام العمر بر اساس سواد دیجیتال با نقش واسطه ای تسهیم دانش با مدل تجربی بود. پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ شیوه اجرا، توصیفی-همبستگی است. جامعه آماری شامل کلیه معلمان دوره ابتدایی بخش «کوهنانی» شهرستان «کوهدشت» در سال تحصیلی 1401-1402، به تعداد 285 نفر بود. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران تعیین و 164 نفر برآورد گردید که به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه های یادگیری مادام العمرِ «لی و تسای»، سواد دیجیتالِ «رودریگوئز-دو-دیوس، ایگوارتا و گنزالز-واسکز» و تسهیم دانشِ «وان دن هوف و وان وینن» بود. پایایی پرسشنامه ها از طریق آلفای کرونباخ برای پرسشنامه یادگیری مادام العمر 939/0، سواد دیجیتال 792/0، و تسهیم دانش 837/0 به دست آمد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف معیار استفاده شد. همچنین نتایج برای پاسخگویی به فرضیه های پژوهش با استفاده از نرم افزار «اسمارت پی ال اس» به روش معادلات ساختاری و تحلیل مسیر، تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان داد که سواد دیجیتال بر تسهیم دانش و یادگیری مادام العمر اثر مستقیم دارد، تسهیم دانش بر یادگیری مادام العمر اثر مستقیم دارد، و سواد دیجتیال بر یادگیری مادام العمر با نقش میانجیگری تسهیم دانش اثر غیرمستقیم دارد. همچنین می توان نتیجه گرفت که مدل مفهومی یادگیری مادام العمر بر اساس سواد دیجیتال با نقش واسطه ای تسهیم دانش با مدل تجربی با توجه به شاخص محاسبه شده (31/0 GOF=)، از نیکویی برازش متوسطی برخوردار است. سواد دیجیتال و تسهیم دانش از جمله عوامل مؤثر یادگیری مادام العمر معلمان است. در نتیجه، برای بهبود یادگیری مادام العمر، معلمان باید هم شایستگی دیجیتال و هم تسهیم دانش خود را در نظر بگیرند.

هدف : هدف اصلی این مقاله بررسی ساختار مفهومی پژوهش های مرتبط با سواد در نمایه استنادی علوم ایران و شناسایی زیرحوزه ها و ابعاد مهم مفهوم سواد است. روش: نوع پژوهش حاضر کاربردی است و با استفاده از فنون کتاب سنجی و تحلیل هم رخدادی واژگان انجام شده است. تعداد 1137 مدرک از نمایه استنادی علوم ایران استخراج و مورد مطالعه قرار گرفت تا روند پژوهش های مربوط به سواد در بازه زمانی 25 ساله (1402-1378) شناسایی گردد. از تحلیل خوشه ای و نمودار راهبردی نیز برای ترسیم ساختاری مفهومی پژوهش های حوزه سواد در این مقاله استفاده شده است. یافته ها : پژوهش های مربوط به سواد از ده خوشه تشکیل شده اند که این خوشه ها شامل سواد اطلاعاتی، سواد دیجیتال، سواد رسانه ای، سواد سلامت، سواد محیط زیست، ابزارهای سنجش سواد، سواد سلامت، تفکر انتقادی، سواد فرهنگی، سبک زندگی و سواد سلامت هستند. علاوه بر این، با تحلیل محتوای مقالات منتشر شده در طول 25 سال گذشته، موضوعات نوظهور شامل سواد دیجیتال، ابزارهای سنجش سواد، سواد سلامت، تفکر انتقادی و سواد فرهنگی هستند. نتیجه گیری : نتایج این مقاله به توصیف فهمی جامع از حوزه های پژوهش کنونی کمک می نماید و دستورالعمل هایی را برای پژوهشگران به منظور شروع پژوهش های جدید ارائه می دهد. همچنین، این پژوهش نشان داد که سواد سلامت بیشترین توجه را به خود جلب کرده و اهمیت بالایی در میان پژوهشگران دارد و مطالعات فارسی با پژوهش های بین المللی در حوزه های سواد اطلاعاتی، دیجیتال و محیط زیست همگام است. در ضمن، سواد مالی، با وجود اهمیت در پژوهش های جهانی، نیازمند توجه بیشتری در مطالعات فارسی است.

هدف پژوهش حاضر تحلیل شبکه هم نویسندگی مقالات فارسی در پایگاه علوم استنادی جهان اسلام است. این پژوهش از نوع کاربردی است که با رویکرد علم سنجی و تحلیل شبکه های اجتماعی انجام گرفته است. داده های پژوهش را 106 کلیدواژه های منتخب سازمان دهی دانش در فیلد عنوان که پس از مشورت با متخصصین موضوعی این حوزه انتخاب گردید؛ به همراه مقاله های منتخب منتشرشده در مجلات منتخب علم اطلاعات و دانش شناسی نمایه شده در پایگاه علوم استنادی جهان اسلام در سال های 1378 تا 1398 تشکیل می دهند. سپس از بین 1482 نویسنده که در چاپ 1410 مقاله نقش داشتند، تعداد 168 نفر که دست کم 4 مقاله داشتند با استفاده از نرم افزار یوسی آی نت مورد تحلیل قرار گرفتند. پس ازآن ماتریس مربعی در ابعاد 168 در 168 تشکیل شد و درنهایت شبکه هم نویسندگی بر اساس شاخص های مرکزیت ترسیم شد. در پژوهش حاضر، متوسط تعداد نویسنده برای هر مقاله 05/1 است. الگوی دو نویسندگی (17/35 درصد) و سه نویسندگی (80/26 درصد)، رایج ترین رویکردها در مطالعات سازمان دهی دانش به شمار می روند. رحمت الله فتاحی (56 مقاله)، مرتضی کوکبی (44 مقاله) و یعقوب نوروزی (39 مقاله) به ترتیب دارای بیشترین تعداد مقالات در سازمان دهی دانش هستند. همچنین زوج هم نویسندگی رحمت الله فتاحی و مهری پریرخ (10 مقاله) حائز رتبه برتر گردید. در بررسی شاخص های مرکزیت نیز رحمت الله فتاحی در هر چهار شاخص مرکزیت رتبه، مرکزیت نزدیکی، مرکزیت بینابینی و مرکزیت بردار ویژه حائز رتبه برتر گردید. با توجه به نتایج پژوهش حاضر به نظر می رسد پژوهشگران مطرح حوزه سازمان دهی دانش، علی رغم پرتولید بودن نتوانسته اند نقش برجسته ای در شکل گیری شبکه هم نویسندگی این حوزه ایفا نمایند.