وحید ریاحی

مقدمه: تمایزات فضایی فعالیت کنشگران عشایری بدنبال گسترش زیرساخت های روابط- مناسبات سرمایه بر پدیدار گردید. به گونه ای که بیشتر از اینکه متکی به منابع تولیدی و ویژگی های درون قلمروی برای خدمت ارزش اضافی باشد به شدت تحت تأثیر گونه های تعاملات برون قلمروی زیست بوم(شهرها-روستاها) است. در این راستا، عدم تعادل فضایی شکل داده که بهبود زیرساخت های ارتباطی، بسترهای خلاقیت را برای برنامه ریزی پایداری توسعه و یکپارچگی زیست بوم  فراهم کرده است.هدف پژوهش: در چارچوب پارادایم شبکه ی با تأکید بر رویکرد اصول شبکه منطقه ی بدنبال تحلیل نقش و کارکردهای سامانه های ییلاقی و قشلاقی درون قلمروی زیست بوم و روابط- مناسبات و پیوندهای برون قلمروی زیست بوم با شهرها و روستاها مبنی بر نگهداشت سرمایه و انتقال اندوخته ها(نگهداری در بانک، صندوق و تعاونی ها، خرید و اجاره ملک و مستغلات، افزایش دام و تولیدات، بیمه) به منظور کسب ارزش بیشتر است. از جمله این تأثیرات به تمایزات فضایی سامانه ها و تداخل کاربران بر منابع همدیگر اشاره نمود.روش شناسی تحقیق: به لحاظ هدف، کاربردی و بر اساس روش توصیفی-تحلیلی است. شیوه گردآوری داده ها با توجه به ماهیت پژوهش، کتابخانه ای و به صورت بازدید میدانی مبنی بر تمام شماری سامانه ها در سطح زیست بوم هستند. داده ها و اطلاعات مورد نیاز از ابزار پرسشنامه، و  فن پرسشگری جمع آوری شده است. سپس از روش تحلیل شبکه فضایی(که اساس آن به روش تحلیل شبکه اجتماعی بر می گردد) استفاده شده است. در چار چوب این روش معیارهای اساسی تحلیل مبتنی بر شاخص های طبقه بندی شده جریانات ذیل روابط مفهومی عناصر انطباق یافته شبکه ها هستند. ابزار مورد استفاده برای تحلیل نیز نرم افزار(Ucinet) است.قلمروجغرافیایی پژوهش: سامانه های ییلاقی واقع در دهستان شوراب تنگزی و سامانه های قشلاقی پیرامون دهستان های(لالی،اندیکا،گتوند،شوشتر،مسجد سلیمان) به مثابه کل زیست بوم و همچنین میان بندهای (چما، خون کشته، زرده، لپد، چلو، شیمبار، منار) مد نظر قرارگرفت.یافته ها و بحث: برای برنامه ریزی متمرکز و  تجدید ساختار سرمایه گذاری برای دستیابی به پایداری توسعه کل زیست بوم یکپارچه، نیازمند شناخت الگوهای فضایی تعاملات ویژگی های روابط - مناسبات پیدا و پنهان میان درون و برون قلمروی است.نتایج: ماهیت جریان سرمایه متکی به منابع محیطی(فضای چراگاه و مرتع)، عرضه و تولیدات دامی، با نقش پذیری کانون های شهری لالی، زیست بوم محدوده به سه شهر اصلی در همسایگی زیست بوم است. با پیروی از الگوی فضایی قطبی اندوخته های مالی و سرمایه برای خرید خانه و ملک در مجاورت سامانه های قشلاقی و برای خرید و افزایش دام به سامانه های ییلاقی زیست بوم انتقال می یابد. از اینرو، رتبه اول، دوم، سوم را شهرهای لالی، فارسان و شهرکرد و سامانه های ییلاقی گلچین، چمدر و آب بخشان رتبه های چهارم، پنجم و ششم را به خود اختصاص داد.

شناخت همکاری های علمی و موضوع مقالات، می تواند تصویر جامعی از نوع فعالیت های علمی نویسندگان در مجله مشخص و سبب شناسایی نقاط قوت و ضعف تحقیقات انجام شده گردد. در این جهت یکی از مناسب ترین روش ها، استفاده از روش های تجزیه و تحلیل علم سنجی است. پژوهش با این رویکرد به تحلیل شبکه همکاری های علمی و ترسیم موضوع مقالات مورد توجه در مجله «اقتصاد فضا و توسعه روستایی» پرداخت. پژوهش از نوع کاربردی، با استفاده از فنون علم سنجی و به روش کتابخانه ای انجام شد. اطلاعات توصیفی و شناختی مقالات به عنوان مبنای تحلیل قرار گرفت. مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی اکنون پس از انتشار 34 شماره، 364 مقاله توسط 641 نویسنده منتشر کرده که الگوی تألیفی بیشتر این مقالات از همکاری سه نویسنده بوده است. در مجله شبکه کامل همکاری علمی، از آن جهت که نویسندگان در زمینه های علمی متفاوت قرار دارند، شکل نگرفته است. این موضوع از سویی بیانگر توجه اصلی مجله به موضوع مقالات بدون توجه به نویسندگان بوده است. با این حال در شبکه همکاری های علمی مجله، قدیری معصوم، مطیعی لنگرودی و ریاحی، بیشترین تعداد ارتباطات را داشته اند. این نویسندگان به همراه رضوانی مهمترین نقش را نیز به عنوان میانجیگر در کنترل و انتقال اطلاعات در شبکه علمی مجله ایفا می کنند. در شبکه علمی مجله سهم عمده ای از نویسندگان نیز از دانشگاه تهران، خوارزمی و پیام نور تهران بوده اند که تمایل کمتری برای همکاری در شبکه علمی مجله با نویسندگان دیگر دارند. اما موضوع اصلی مقالات در مجله، با اهتمام به ابعاد توسعه روستایی؛ بیشتر در زمینه «توسعه اقتصادی» بوده که بیشتر منطبق با جهت گیری سیاست های توسعه روستایی در کشور است. «گردشگری» و «کشاورزی» دو موضوع محوری در این زمینه هستند. بنابراین برنامه ریزان در جهت تحقق توسعه علمی مجله، می توانند جهت گیری موضوع مقالات را در سایر زمینه های علمی توسعه روستایی مورد توجه قرار بدهند.

صنعت دامپروری یکی از فعالیت های اقتصادی در روستاها به شمار می رود که این بخش با امنیت غذایی و سلامت جامعه گره خورده است و یک صنعت پویا و اشتغال زاست که به عنوان یکی از اصلی ترین بخش های تولید مواد پروتئینی و لبنی اهمیت بسزایی در تغذیه انسان ها دارد. و می توان گفت که یکی از مخاطره آمیزترین فعالیت های کشاورزی، زیر بخش دامداری است و بسیاری از عوامل کنترل ناپذیر، مانند عوامل جوی، خشکسالی ها و بیماری ها بر این فعالیت اقتصادی اثر منفی دارند. همچنین مخاطراتی مانند تغییرات قیمت و بی ثباتی عوامل تولید نیز این امر را در کشور تشدید می کند. براین اساس پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با هدف کاربردی به بررسی و شناسایی مدیریت ریسک دامداری در نواحی روستایی شهرستان گلپایگان انجام پذیرفته است. جمع آوری اطلاعات با استفاده از داده های رسمی و مکتوب در ابتدا به صورت کتابخانه ای و سپس براساس پژوهش ها و در مطالعات میدانی از مشاهده همراه با مصاحبه به ره برده شده است. جامعه آماری تحقیق کل خانوارهای دامدار روستاهای مزرعه، قالقان، اسفرنجان و رباط قالقان است که مجموعا 200 خانوار بوده است، و به منظور برآورد حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده گردید، که از این 200خانوار، تعداد 132 خانوار به عنوان جامعه هدف مصاحبه شونده تعیین شده است، و شیوه مصاحبه به صورت نیمه ساختاری بوده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که نخست ریسک تأمین علوفه و نهاده های دامی در روستاهای مورد مطالعه دارای اهمیت و فراوانی بیشتری است و در مراتب بعدی ریسک عوامل طبیعی (سرمای شدید، هوای بسیار گرم و خشکسالی) و سرقت با سهم و فراوانی برابر دارای اهمیت هستند. و فعالان اقتصاد دام برای کاهش ریسک های موجود نخست اقدام به کاشت علوفه های کم آب بر و ذخیره سازی نهاده ها می کنند؛ همچنین برای کاهش ریسک عوامل طبیعی و سرقت اقدام به ساخت پناهگاه های مسقف مناسب فصل سرد سال و سم پاشی جایگاه دام در فصل گرما و نصب دوربین و دزدگیر در دامداری های خود می کنند.

در تقابل با بیماری کرونا، سازگاری در برابر آن، پدیده ای قابل تأمل به شمار می رود که در گام نخست تبیین یک راهبرد مناسب برای جلوگیری از گسترش آن، مهم ترین اقدام است. اما برای به این هدف نیاز است تا یک رفتارشناسی دقیق برحسب منطقه(شهری- روستایی) صورت گیرد تا الگوهای مناسب برای مدیریت مناسب آن حاصل شود. تحقیق سعی داشت تا با بررسی نمونه هایی از محدوده مورد مطالعه به این هدف دست یابد. تحقیق کاربردی و برحسب نوع و روش تحلیل گردآوری اطلاعات از نوع آمیخته و جمع آوری اطلاعات به صورت ترکیبی از روش های مصاحبه هدفمند، مشاهده، یادداشت برداری و پرسشنامه محقق ساخته بود. واحدهای معنایی مصاحبه پس از رسیدن به اشباع نظری از نظر پاسخ ها به روش متن باز در MAXQDA کدگذاری و در دو مرحله طبقه بندی گردیدند. سازه های مورد نظر برای تحلیل در مدل ساختاری- تفسیری ISM آماده و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته تأثیرپذیری و تأثیرگذاری سازه ها بر یکدیگر، توسط 20 نفر از خبرگان محلی بررسی شد. سپس سازه ها در مدل MICMAC خوشه بندی شدند. مسافرت به ناحیه روستایی مورد مطالعه و بهبود خدمات بهداشتی- درمانی، باید به عنوان سطح اول مدیریت بیماری کرونا مورد توجه قرار بگیرد. با توجه به دیگر نتایج تحقیق، دو سازه همکاری و مشارکت ساکنین و سازمان های ذی ربط نیز به عنوان دو سازه کلیدی در مدل MICMAC به دست آمدند که می توانند به عنوان عوامل کلیدی و زیربنایی در مدیریت بیماری در ناحیه روستایی مورد مطالعه عمل کنند. برای شروع و تغییر در مدیریت بیماری کرونا نیز باید بر روی این دو سازه تأکید گردد. یافته های تحقیق همچنین 4 راهبرد را برای ناحیه روستایی پیشنهاد می کند که می تواند راهنمای عمل برای تدوین سیاست ها و دستورالعمل های بهداشتی برای ناحیه روستایی باشد.

مقدمه: مشارکت روستاییان در انجام امور روستا نقش مهمی در توسعه روستا ایفا می نماید. بخش تعاون همگام با بخش اقتصاد خصوصی و دولتی در اقتصاد ملی، از الگوی بخش سوم اقتصاد در کنار دیگر نظریات توسعه به عنوان راهکارهایی در جهت اشتغال زایی و دستیابی به توسعه در روستاهای کشورهای در حال توسعه مدد گرفته می شود. شرکت های تعاونی تولید روستایی در اقتصاد کشور نقش مهمی را ایفا می کنند.هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر، تعیین عوامل موثر بر مشارکت اعضای شرکت های تعاونی روستایی در شهرستان شهریار از استان تهران است.روش شناسی تحقیق: تحقیق حاضر با هدف سنجش میزان مشارکت روستاییان شرکت های تعاونی روستایی در شهرستان شهریار انجام گردید است. جامعه آماری مورد مطالعه 3000 نفر عضو شرکت تعاونی روستایی شهرستان شهریار است که در 56 روستای شهرستان بسر می برند. جامعه نمونه 345 عضو شرکت تعاونی بصورت تصادفی انتخاب شده است. داده های تحقیق با استفاده از مطالعات اسنادی و میدانی (پرسشنامه) جمع آوری شده است. برای اعتبار پرسشنامه از آلفای کرنباخ  استفاده شده که بیش از 83 درصد پرسشنامه  از این مدل  مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در بررسی متغیر های تحقیق، میزان و نحوه مشارکت اعضا، و عوامل درونی و بیرونی موفقیت شرکت های تعاونی روستایی و نیز میزان رضایت اعضا از شرکت تعاونی مورد تاکید قرار گرفته است.قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، شهرستان شهریار در استان تهران است.یافته ها: یافته ها نشان داد که نخست، بین ویژگی های فردی، رضایت مندی، نگرش و مشارکت اعضای شرکت تعاونی با میزان موفقیت شرکت ارتباط معنی داری وجود دارد. سپس، متناسب با اندازه جمعیت روستاهای شهرستان شهریار، میزان مشارکت روستاییان درفعالیت های شرکت تعاونی بیشتر شده است. عوامل برون سازمانی (با میانیگن 99/2) نسبت به عوامل درون سازمانی (با میانگین 56/2) بر مشارکت اعضاء در شرکت های تعاونی روستایی تاثیر بیشتری داشته است. نتایج: این تحقیق نشان داد که در میزان مشارکت اعضای تعاونیهای شهریار برحسب نوع تعاونی تفاوت های اساسی دیده می شود. از سوی دیگر، بین عملکرد مالی شرکت های تعاونی و میزان مشارکت اعضاء در شرکت های تعاونی شهرستان شهریار رابطه معنی داری وجود دارد. به عبارت دیگر هر چه مدیریت شرکت های تعاونی با اصول و ارزش های تعاون، و نیز با قوانین و مقررات مرتبط با تعاونی ها آشنا باشند و از مهارت های ارتباطی، انسانی و ادراکی به بهترین وجه بهره گیرند، در ارتقای میزان مشارکت نقش مستقیم دارد.واژگان کلیدی: توسعه روستائی، شرکتهای تعاونی روستائی، مشارکت روستایی،شهرستان شهریار

افزایش جمعیت، همه کشورها از جمله ایران را در حوزه امنیت ملی با بحث تعیین کننده امنیت غذایی روبه رو می کند. سیاست های مذکور با روستا، کشاورزی و توسعه روستایی در ارتباط است. عدم توجه به کشاورزی علاوه بر تمام زیان های آن، ناپایداری نواحی روستایی را به دنبال خواهد داشت. بنابراین برای رسیدن به توسعه پایدار لزوم توجه به مکان های مستعد و سکونتگاه های روستایی کمتر توسعه یافته ضروری است. از این رو تحقیق حاضر با هدف تحلیل مکانی- فضایی توسعه کشاورزی در سکونتگاه های روستایی دهستان گیل دولاب شهرستان رضوانشهر تدوین شده است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش انجام، توصیفی- تحلیلی است. در این تحقیق جامعه آماری، روستاهای دهستان گیل دولاب (20 روستا) در شهرستان رضوانشهر است. در این مطالعه توسعه کشاورزی سکونتگاه های روستایی با 6 شاخص کلی در 20 شاخص جزیی با بهره گیری از مدل ویکور و تحلیل خوشه ای مورد تحلیل قرار گرفت. برای وزن دهی شاخص ها از روش آنتروپی شانون استفاده گردید. جهت تحلیل داده ها از Excel و SPSS استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که نخست، درجه پایداری توسعه کشاورزی در روستاهای مورد مطالعه متفاوت است به طوری که روستای گیل چالان (0.048) توسعه یافته ترین و روستای بالا محله سیاه بلاش (0.988) توسعه نیافته ترین روستای دهستان به لحاظ شاخص های توسعه کشاورزی محسوب شد. همچنین نتایج حاصل از تحلیل خوشه ای نشان داد که 3 روستا (15درصد) در وضعیت توسعه یافته، 13 روستا (65 درصد) در وضعیت در حال توسعه و 4 روستا (20 درصد) در وضعیت توسعه نیافته از لحاظ شاخص های توسعه کشاورزی قرار دارند. بنابراین با توجه به وضعیت فعلی، مدیران و برنامه ریزان باید سیاست گذاری های خود را در راستای بهبود شاخص های توسعه کشاورزی منطقه، معطوف کنند.

عدم توازن توزیع امکانات و زیرساخت ها در روستاهای گردشگرپذیر، ناتوانی جذب و بی توجهی گردشگران را به این نواحی به دنبال خواهد داشت. بی توجهی به امکانات و زیرساخت ها در روستاهای گردشگرپذیر علاوه بر تمام زیان های آن، ناپایداری اقتصادی این نواحی را به دنبال خواهد داشت. بنابراین برای رسیدن به توسعه اقتصادی از طریق گردشگری لزوم توجه به شاخص های توسعه و نواحی روستایی کمتر برخوردار ضروری است. از این رو، پژوهش حاضر باهدف تحلیل نظام توزیع شاخص های توسعه یافتگی در روستاهای گردشگرپذیر ناحیه رضوانشهر تدوین شده است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش انجام، کیفی است. جامعه آماری تحقیق حاضر را روستاهای گردشگرپذیر (30 روستا) شهرستان رضوانشهر تشکیل می دهد. در این مطالعه توسعه یافتگی روستاهای گردشگرپذیر با 7 شاخص کلی با بهره گیری از تکنیک تاپسیس و تحلیل خوشه ای مورد تحلیل قرار گرفت. برای وزن دهی شاخص ها از ماتریس روش تاپسیس استفاده گردید. جهت تحلیل داده ها از Excel و Spss استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که نخست، درجه توسعه یافتگی در روستاهای مورد مطالعه متفاوت است به طوری که روستای پونل (0.8314) برخوردارترین و روستای زندانه(0.0952) کمتربرخوردارترین روستای مورد مطالعه به لحاظ شاخص های توسعه ای محسوب شد. همچنین نتایج حاصل از تحلیل خوشه ای نشان داد که 5 روستا(16 درصد) در وضعیت برخوردار، 15 روستا(50 درصد) در وضعیت نیمه برخوردار و 10 روستا(34 درصد) در وضعیت برخوداری کم از لحاظ شاخص های توسعه قرار دارند. بنابراین، لازم است در سیاست گذاری های توسعه ای به قوانین مهندسی جغرافیایی فضا توجه لازم مبذول گردد.

فعالیت های کشاورزی به عنوان یکی از محورهای اساسی رشد و توسعه و جزئی از فرایند توسعه روستایی، تضمین کننده حیات اقتصادی بسیاری از روستاهای کشور بوده که در سال های اخیر تحت تاثیر بحران کم آبی و محدودیت های سایر منابع تولید قرار گرفته و پایداری و حیات سکونتگاه های روستایی را با چالش های جدی مواجه ساخته است. در همین راستا ساماندهی الگوی کشت یا تدوین الگوی کشت بهینه یک امر ضروری در جهت نیل به اهداف توسعه پایدار کشاورزی و روستایی ایران به شمار می رود. برای نیل به این هدف باید کشت محصولات کشاورزی متناسب با ظرفیت ها و قابلیت های منابع تولیدی به خصوص منابع آبی و در راستای توازن بخشی به فضا باشد. بنابراین تعیین توزیع فضایی مناسب اراضی برای کشت انواع محصولات، از پایه های اصلی اجرای طرح های تدوین الگوی کشت بهینه می باشد. بر همین اساس، در این پژوهش با استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره، به تهیه نقشه های تناسب محصولات عمده کشاورزی در 10 کیلومتری دو طرف حاشیه رودخانه زاینده رود در ناحیه سنتی لنجانات که درمعرض بحران فزاینده آب قرار گرفته اند، پرداخته شد. بدین ترتیب، ابتدا نیازهای زراعی- بوم شناختی دو محصول عمده ناحیه (گندم و جو) تعیین گردید و برای هر گیاه زراعی، نقشه های معیار با استفاده از نرم افزار ArcGIS طبقه بندی شدند. لایه های رقومی با اختصاص وزن به دست آمده از روش تحلیل سلسله مراتبی و با استفاده از روش وزن دهی جمعی ساده روی هم گذاری و تلفیق شدند و در نهایت کار پتانسیل سنجی و پهنه بندی اراضی در چهار طبقه از نا مناسب تا خیلی مناسب برای کشت گندم و جو انجام شد. نتایج حاصل از نقشه میزان تناسب اراضی نشان داد که مجموعا 6/90 درصد و 4/91 درصد از اراضی کشاورزی محدوده به ترتیب برای کشت گندم و جو بسیار مناسب و نسبتاً مناسب است. مناطق شمالی و شرقی محدوده، واقع در شهرستان فلاورجان و بخش شمالی شهرستان مبارکه، مناسب ترین مناطق برای کشت گندم و جو هستند و هر چه از سمت شمال و شرق به طرف غرب محدوده پیش می رویم، از میزان استعداد مناطق کشت گندم و جو کاسته می شود. بافت نامناسب خاک، عمق کم خاک، شیب بالا و زهکشی پایین از مهم ترین عوامل محدودکننده کشت گندم و جو در این مناطق هستند. همچنین، نتایج این مطالعه نشان داد که پهنه بندی مناسب اراضی (با هدف تناسب اراضی با الگو کشت) می تواند با بهینه سازی ساختار فضایی کشت محصولات زراعی، زمینه را برای توازن بخشی فضایی فراهم سازد.

گسترش صنعت گردشگری به عنوان یکی از ابزارهای اصلی توسعه در هر ناحیه، خصوصاً نواحی روستایی است. از آنجا که گردشگری عمدتاً دربرگیرنده ی کسب وکارهای کوچک اقتصادی است، ضرورت نقش کارآفرینان گردشگری برای توسعه گردشگری روستایی محرز می باشد؛ و بنابراین تشویق و ترویج کارآفرینی منجر به توسعه مناطق روستایی می گردد. بر این اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین اثرات گردشگری بر توسعه کارآفرینی در روستای غریب محله شهرستان بهشهر است که در آن برای دستیابی به اهداف، ترکیبی از روش-های توصیفی-تحلیلی و علّی مورد استفاده قرار گرفته است. جامعه آماری پژوهش را کلّیّه سرپرستان خانوار ساکن در روستای غریب محله تشکیل می دهند که از میان آنها، 150 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شده-اند. ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته است که روایی آن با کسب نظرات کارشناسان گردشگری و پایایی آن با انجام پیش آزمون و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (776/0)، به تأیید رسیده است. نتایج پژوهش نشان داد معناداری تفاوت میانگین عددی از مطلوبیت عددی مورد آزمون (که میانگین طیف لیکرت=3) در نظر گرفته شده است، در همه شاخص ها در سطح 99 درصد معنادار بوده و تفاوت همه مولفه های بررسی شده از حد مطلوب به شکل مثبت می باشد که این امر، بیانگر این نکته است که توسعه گردشگری در روستای مورد مطالعه، می تواند نقش مهمی در بهبود شرایط کارآفرینی در بین ساکنین محلی ایجاد کند.

سازماندهی سیاسی فضا در هر کشوری در قالب  نظام تقسیمات کشوری به اجرا درمی آید. پژوهش حاضر باهدف آسیب شناسی نظام تقسیمات کشوری در سطح محلی در شهرستان ارومیه انجام شده است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و ازنظر روش، کیفی است. گردآوری اطلاعات با مصاحبه عمیق و کانون های متمرکز صورت گرفته و تجزیه وتحلیل اطلاعات با تحلیل گفتمان انجام شده است. نتایج تحقیق نشان داد که نخست ایدئولوژی حاکم بر نظام تقسیمات کشوری در سطح محلی، نظام سیاسی متمرکز است که منجر به شکل گیری یک نظام کارآمد در پایین ترین لایه های تقسیمات کشوری نشده است، ثانیاً تداخل مأموریتی قلمرویی، ضعف وحدت ساختاری کارکردی، ضعف نظام تأمین در نیازهای روستاها، حاشیه ای شدن روستا در ساختار نظام تقسیمات کشوری، فقدان نقش پذیری سطوح خرد تقسیماتی، ضعف نظام مشارکتی، ناکارآمدی قوانین و آیین نامه ها، مدیریت ناکارا، ضعف توزیع منابع مالی اعتباری و فرمانروایی از بالا به پایین، نظام تقسیمات کشوری در سطح محلی را دچار آسیب کرده و سبب افول جایگاه روستا در این نظام شده است. درنهایت «نوع ایدئولوژی حاکم بر نظام تقسیمات کشوری»، تناقض میان «ساختار فضایی سیاسی کشور» و «نارسا بودن الگوی تقسیمات کشوری در پایین ترین لایه های آن (دهستان و روستا)» به عنوان بلاتکلیفی ایدئولوژیک این گفتمان مشخص شد.

در حال حاضر خشکسالی، یکی از مخاطرات مهم طبیعی محسوب می شود که دارای اثرات مستقیم و غیر مستقیم به ویژه در نواحی روستایی است. از جمله پیامدهای خشکسالی در نواحی روستایی، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی است. از این رو بررسی علمی این پدیده به منظور برنامه ریزی و مقابله با آن ضروری می باشد. این مقاله به بررسی آثار خشکسالی سال های 1384 تا 1388 بر وضیعت جامعه روستایی شهرستان گرمی پرداخته است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و برای جمع آوری داده ها از دو روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را جمعیت روستایی دهستان آزادلو با 24 روستا و خانوار 919 تشکیل می دهد که  از بین آن ها 6 روستای بالای 50 خانوار که تأثیر خشکسالی بر آن ها بیشتر بوده به عنوان جامعه نمونه انتخاب شده است. برای بررسی جامعه نمونه با استفاده از فرمول کوکران 270 پرسش نامه به صورت طبقه بندی شده تصادفی در روستاهای نمونه تکمیل شده و برای تجزیه و تحلیل داده های پرسش نامه ای از نرم افزار SPSS  استفاده گردیده است. نتایج حاصل از یافته های تحقیق حاکی از آن است که خسارات ناشی از خشکسالی در کاهش درآمد و پس انداز، تغییر در ساختار شغلی روستا، افزایش تمایل به مهاجرت از روستا، کاهش مشارکت و روابط اجتماعی و کاهش دام ها و تولیدات کشاورزی، تأثیر داشته است.

مناطق روستایی از جنبه های بسیاری مهم بوده و برنامه ریزی روستایی از گرایش های تحصیلی در جغرافیا بوده که به طور خاص مطالعات مرتبط با روستا را مطالعه می کند. در ارتباط با این موضوع و به دلیل اهمیت پژوهش و تحقیق، انتخاب هدفمند موضوع مطالعات در این رشته تحصیلی می تواند از یک سو بخشی از نیازهای جامعه روستایی کشورمان را رفع و از سوی دیگر به عوامل سیاست گذاری و تصمیم گیری های مرتبط در تدوین راه حل های مشکلات و مسائل موجود در این مناطق کمک کند. تحقیق به تطبیق مطالعات برنامه ریزی روستایی با چالش ها و مشکلات توسعه در مناطق روستایی پرداخت. واحد تحلیل شامل 150 پایان نامه کارشناسی ارشد در دانشکده جغرافیا دانشگاه خوارزمی بود. برای تهیه ماتریس خودتعاملی از Ravar Matrix و برای تحلیل شبکه نیز از شاخص های تراکم شبکه، مرکزیت درجه، مرکزیت بینابینی، بردار ویژه و ضریب خوشه بندی استفاده شد. برای هم رخدادی واژگان کلیدی نیز از Ucinet و برای ترسیم مناسب گراف ها و شبکه ها، از Gephi استفاده شد. افراخته و ریاحی به عنوان اساتید کلیدی و مهم در شبکه علمی گروه بوده اند که ارتباطات علمی بیشتری نیز با اساتید گروه دارند. موضوع توسعه پایدار به عنوان موضوع اصلی در پایان نامه ها بوده که بیشتر موردتوجه قرار گرفته ولی موضوع موردبحث کمتر توجه شدن به بخشی از موضوعات اصلی در ابعاد آن است. تجدید حیات روستایی در بعد اقتصادی، حفظ پایدار منابع و به خصوص آب در بعد زیست محیطی و موضوع مهاجرت های روستایی در بعد اجتماعی از مهم ترین موضوعات هستند که باید مطالعات روستایی بیشتر به صورت موردی این موضوعات را موردبررسی قرار دهند. 

معیشت عشایر در سال های اخیر با توجه به تحولات اجتماعی - اقتصادی در کشور، خشکسالی ها و کمبود آب و همچنین از بین رفتن مراتع با مسایل متعددی روبرو شده است. هدف از این تحقیق بررسی اقتصاد و معیشت دو گروه از عشایر در شهرستان های قصر شیرین و ساوه است. روش تحقیق اسنادی، کتابخانه ای و پژوهش های میدانی بوده است. جامعه آماری تحقیق 580 خانوار (500 خانوار در شهرستان قصر شیرین و 80 خانوار در شهرستان ساوه) وجامعه نمونه 150 خانوار شامل 70 خانوار در شهرستان قصر شیرین و 80 خانوار در شهرستان ساوه بوده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که نخست ایل کله کوه در ساوه وضعیت اقتصادی بهتری نسبت به ایلات قصرشیرین دارد و سپس صنایع دستی در میان عشایر شهرستان قصر شیرین رونق بیشتری نسبت به عشایرساوه دارد اماپتانسیل های صنایع دستی در میان عشایر ساوه بیشتر است.

جامعه روستایی و عشایری ایران به واسطه وضعیت خاص اکولوژیک و اقتصادی – اجتماعی حاکم برآن و همچنین داشتن سهم 26 درصدی از جمعیت کشور، با انواع مخاطرات مواجه می باشد، از این ضرورت و اهمیت گسترش پوشش بیمه اجتماعی در راستای توسعه همه جانبه و ماندگار مناطق روستایی، بارزتر خواهد بود. از مهم ترین اهداف شکل گیری صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر می توان به تلاش در راستای گسترش عدالت اجتماعی، کاهش فقر، محرومیت زدایی از نواحی روستایی، توسعه و آبادانی روستاها و ماندگاری جمعیت در نواحی روستایی از طریق ارتقاء سطح امنیت اجتماعی و اقتصادی اشاره نمود. موضوع پژوهش حاضر تبیین عوامل موثر بر عملکرد صندوق اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در شهرستان سروآباد می باشد.در فرضیات پژوهش تاثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی بر صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در شهرستان سروآباد بررسی شده است. این مطالعه از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش شناسی از نوع توصیفی-تحلیلی است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 371 نفر انتخاب گردید. اما از میان پرسشنامه های جمع آوری تنها 126 پرسشنامه قابل بهره برداری بود. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه می باشد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شده است. بر اساس نتایج بدست آمده عوامل اجتماعی (3.14) و عوامل فرهنگی (3.13) میزان اثرگذاری آن ها بر صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روسیتاییان و عشایر بالاتر از حد متوسط می باشد و عوامل اقتصادی(2.65) و عوامل جغرافیایی(2.62) اثرگذاری پایین تری بر صندوق بیمه دارند.

در سال های اخیر، یک تحول پارادایمی در رویکرد برنامه ریزی از " بالا به پایین" به سمت برنامه ریزی " پایین به بالا " صورت پذیرفته است. بنابراین , یک تغییر اساسی از راهبردهای تحمیلی به یک رویکرد مشارکتی توسط جوامع محلی صورت پذیرفته است. بر این اساس هدف این مطالعه دارای دو رویکرداست : اول درک جامعه محلی روستای سیجان نسبت به خطرات سیل و ثانیا بررسی چگونگی واکنش آنان در مقابله با بحران سیل و اینکه چگونه این دانش می تواند در برنامه ریزی و مدیریت بلایای آینده در روستای سیجان شهرستان کرج مورد استفاده قرار گیرد.روش این پژوهش کاربردی، اکتشافی، توصیفی و تحلیلی است. از جنبه هدف نیز رویکرد این مقاله کاربردی می باشد از جنبه جمع آوری اطلاعات به ویژه شناسایی زمینه های مشارکت روستاییان در کاهش مخاطرات ناشی از سیل، تحقیق از نوع اکتشافی است. به لحاظ توصیف ویژگیهای جامعه مورد مطالعه و فرآیند توسعه مدیریت مشارکتی در مناطق روستایی از نوع توصیفی است. به منظور دستیابی به این اهداف، ارزیابی روستایی مشارکتی ( pra )، مصاحبه ها و مشاهدات به عنوان تکنیک جمع آوری داده ها مورد استفاده قرار گرفتند. سپس با مشارکت اهالی روستا نسبت به تدوین مدل آسیب پذیری روستائیان از سیل روستای سیجان بر اساس رویکرد مشارکتی اقدام گردید.همچنین به منظور ارزیابی اهمیت و ارتباط عوامل کاهنده سیل روستای سیجان نظرات مشارکت کنندگان در قالب طیف لیکرات استخراج و در قالب نمودار ون تدوین گردید. این مطالعه نشان داد که در میان شرکت کنندگان اتفاق نظر وجود دارد که سیل یک فرآیند طبیعی است، اما فعالیت های انسانی خطرات سیل را افزایش می دهند.همچنین در این مطالعه مشخص گردید که مردم روستای سیجان استراتژی هایی را پیشنهاد کردند که باید برای مقابله با مخاطرات ناشی از سیل در آینده مورد استفاده قرار گیرند . این استراتژی ها می تواند در شرایط محتمل وقوع بحران مورد توجه قرار گرفته و زمینه را برای جلوگیری از کاهش اثراث وقوع بحران در آینده در سطح منطقه فراهم آورد

گردشگری روستایی فعالیتی است که می تواند در پیشرفت و توسعه روستاها اثر فراوان داشته و در توسعه اقتصادی، جلوگیری از مهاجرت و نیز توسعه پایدار روستایی مؤثر باشد. نواحی روستایی ایران در دهه های اخیر با تحولات گوناگونی در عرصه های اجتماعی، اقتصادی و به ویژه کالبدی روبرو بوده اند. در برخی از این روستاها، تحولات به سمت ایجاد کانون های گردشگری روستایی متمرکز شده و به نوعی سکونتگاه روستایی را به کانون گردشگری تبدیل کرده است. روستای پاطاق یکی از این روستاهاست که در سال های اخیر به روستای گردشگری تبدیل شده است.این تحقیق با هدف بررسی علل توسعه گردشگری در روستای پاطاق، سعی دارد تا اثرات و پیامدهای گردشگری روستایی را در محدوده مورد مطالعه بررسی نماید.جامعه آماری تحقیق ۹۰ خانوار ساکن در روستای پاطاق می باشند که با استفاده از فرمول کوکران ۷۱ خانوار به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شده اند. در زمینه روایی و اعتبار ابزار گردآوری داده ها نیز پرسشنامه اولیه بین کارشناسان و اساتید توزیع شده و پس از اصلاحاتی (نظرسنجی از آن ها)، پرسشنامه نهایی تنظیم و تکمیل گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارSPSS و با روش تحلیل عاملی انجام شده است.نتایج تحقیق نشان می دهد که در روش تحلیل عاملی از ترکیب ۲۹ متغیر اولیه، شش عامل شناسایی شده که 74.4 درصد از واریانس اثرات گردشگری را در روستای پاطاق تبیین می کند. از بین این شش عامل شناسایی شده، عامل توسعه خدماتی- زیرساختی به عنوان مهم ترین عامل مطرح شده و توانسته است با 40.3 درصد واریانس تحقیق را تبیین کند. در داخل این عامل متغیرهای افزایش انگیزه ماندگاری در روستا و افزایش مهاجرت از نواحی شهری به نواحی روستایی مثبت و مهم تر هستند. تغییرات اجتماعی- فرهنگی، نابودی هویت کالبدی، تخریب زیست محیطی، افزایش پس انداز و تنوع شغلی و در نهایت افزایش اشتغال کاذب و توزیع ناعادلانه منافع، عوامل شناسایی دیگر این تحقیق هستند. درزمینه اجتماعی- کالبدی، کمبود امکانات در سکونتگاه های روستایی از بقیه مهم تر است. بر اساس این عوامل و اثرات آن ها، می توان نتیجه گرفت اثرات مثبت گردشگری روستایی در پاطاق قابل توجه و بیشتر از آثار منفی بوده و موجب درآمدزایی در روستا، تنوع شغلی و سرمایه گذاری در روستا شده است. از جمله محدودیت های این پژوهش عدم دسترسی به آمار و اطلاعات، عدم همکاری سازمان ها و ارگان های مربوطه می باشد. راهکارهای عملی که در این پژوهش ارائه شده به شرح زیر است:جذب سرمایه گذار خصوصی برای توسعه اماکن و خدمات گردشگری،بکار گیری نیروهای انسانی بومی و ارزان در فعالیت های خدماتی گردشگری، آموزش همگانی در روستای پاطاق به منظور ارتقای فرهنگی در مواجهه با گردشگران.می توان گفت از آنجا که کمتر به بررسی گردشگری در روستای پاطاق محیطی پرداخته شده، تحقیق حاضر در نوع خود دارای نتایجی می تواند باشد که برای محققان و کارشناسان مرتبط با گردشگری و همچنین گردشگران مفید باشد.

اجرای طرح های هادی روستایی از ابعاد گوناگون حایز اهمیت و قابل بررسی است و بعد زیست محیطی که کمتر در طرح های هادی روستایی مورد تأکید قرار می گیرد در این پژوهش مدنظر قرار گرفته است. همچنان که امروزه، نگرش زیست محیطی زیربنای تمام فعالیت های توسعه ای است. تحقیق حاضر در پی آن است تا میزان و قابلیت اجرایی پروژه ها و پیشنهادات در طرح های هادی روستایی در زمینه زیست محیطی را بررسی نموده و سپس در صورت اجرا بر میزان مشارکت و رضایت ساکنان از اجرای پروژه های زیست محیطی طرح هادی تأکید نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی داده ها پرداخته است. جامعه آماری سکونتگاه های روستایی شهرستان سرپل ذهاب است و دو روستای سرابله و قره بلاغ اعظم به عنوان روستاهای نمونه با حجم نمونه 108 خانوار برای بررسی انتخاب گردید.  برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز پژوهش از دو شیوه مطالعه میدانی و کتابخانه ای استفاده شده است. در زمینه روایی و اعتبار ابزار گردآوری داده ها نیز پرسش نامه اولیه بین استادان توزیع شد و پس از اصلاحاتی از طرف آنان، پرسش نامه نهایی تنظیم گردید. برای سنجش پایایی پرسش نامه تعدادی از آن بین یک نمونه کوچک توزیع شد که ضریب آلفای کرونباخ آن 0.777 بوده که نشان از سطح بالای اعتماد پرسش نامه دارد. نتایج تحقیق نشان داد که در سه بعد مورد بررسی این پژوهش شامل شاخص های زیست محیطی، رضایت و مشارکت در طرح هادی در روستاهای مورد مطالعه موفق نبوده است. در بررسی گویه های زیست محیطی طرح هادی در مجموع حد متوسط و میانگین کمتر از 3 را نشان می دهد و بر همین اساس می توان گفت طرح هادی در روستاهای مورد مطالعه در این زمینه موفق نبوده است. شناسایی ویژگی های محیطی و زیست محیطی هر روستا و تهیه طرح با توجه به ویژگی های آن، تعیین مکان مناسب برای کاربری های پیشنهادی زیست محیطی با همکاری متخصصان، استفاده از نظر کارشناسان محیط زیست در تهیه و اجرای طرح، استفاده از مشارکت مردمی در مراحل تهیه و اجرای طرح به ویژه در بعد زیست محیطی از راهکارهای ارائه شده در پژوهش حاضر می باشند از آنجا که در بررسی های مربوط به طرح هادی روستایی کمتر به اثرات زیست محیطی پرداخته شده، تحقیق حاضر در نوع خود دارای نتایجی می تواند باشد که برای محققان و کارشناسان مرتبط با مطالعه و اجرای طرح های هادی روستایی مفید باشد. 

اگر فضاهای جغرافیایی را پدیده ای در حال تغییر و تحول بدانیم؛ فضای روستاهای مجاور کلان شهری نیز از این قاعده مستثنی نیست. شناخت چیستی و چرایی این دگردیسی ها و برنامه ریزی برای مواجهه با آن ها (چگونه) موضوعی است که هدف این پژوهش قرارگرفته است. برای گردآوری تحقیقات و مطالعات انجام شده 40 نمونه پژوهش بدون اعمال محدودیت زمانی انتخاب شدند. برای تحلیل مطالعات با روش فراتحلیل از شاخص سه گانه بلیکی استفاده شد. لذا روند ارائه مطالب نیز بیشتر به صورت اسنادی و یافته های حاصل از نتایج مطالعات مختلف مرتبط با موضوع است. طبق یافته ها، مطالعات این حوزه با نوعی روند کاهشی همراه است. به لحاظ بعد روش شناسی، عمده پژوهش های این حوزه با استفاده از داده های ثانویه (اسنادی-کتابخانه ای) به دست آمده است و عمدتاً هم با روش های مختلف کمی مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته و روش های کیفی و ترکیبی کمتر در جریان مطالعات لحاظ گردیده است. بررسی بعد محتوایی مطالعات نشان می دهد چرایی ها، اغلب به صورت سطحی بررسی شده و نکته قابل توجه آنکه در بررسی چگونه بودن پدیده صرفاً به ارائه راهکارهایی در چکیده و پایان مقالات فارسی محدودشده است. وجود تکرار در روش ها و نتایج حاصل از چیستی و چرایی پدیده، سبب شباهت راهکارها شده است. در پایان نوشتار، متناسب با یافته های تحقیق، الگوی نهایی پژوهش در سه محور ارائه گردیده است. نتایج این پژوهش می تواند با ترکیب مطالعات پیشین و دستیابی به نگرشی جدید در خصوص مطالعه تحولات سکونتگاه های روستایی مجاور کلان شهرها، ایده ها و راهکارهای نوینی را به مدیران و سیاست گذاران حوزه علم عرضه کند.

اشتغال ازجمله مؤلفه های دارای اولویت درزندگی روستانشینان بوده و توجه به آن به دلیل نقش آن در توسعه این مناطق ضروری و لازمه ی چنین امری توزیع عادلانه فرصت های اشتغال وپرداختن به آن در این مناطق است. هدف تحقیق، تحلیل فضایی طرح های اشتغال زایی در نواحی روستایی شهرستان طارم بود. تحقیق از نوع کاربردی و به لحاظ روش ماهیتی توصیفی-تحلیلی و اطلاعات آن به صورت اسنادی جمع آوری شد. جامعه ی آماری شامل تمام نواحی روستایی شهرستان طارم و حجم نمونه ی آن نیز برابر با 54 نقطه روستایی بود. همچنین با توجه به اشتغال و زمینه فعالیت طرح ها، خوشه های فعالیت در گروه های اقتصادی بررسی و برای بررسی مزیت نسبی شهرستان طارم از منابع اسنادی بهره گرفته شد. نتایج تحقیق نشان داد بیشترین طرح های اشتغال زایی به ترتیب در بخش های دامپروری، صنعت و زراعت بوده و زمینه ی فعالیت طرح ها متناسب با مزیت نسبی نواحی روستایی مورد مطالعه که در شرایط مناسبی برای فعالیت های زراعی، توسعه صنعت و خدمات گردشگری قرار دارند، بوده است. همچنین بیشترین خوشه های فعالیت در بخش زراعت بوده و این بخش با این که تعداد وام و تسهیلات اشتغال زایی کمتری نسبت به بخش دامپروری داشته اما با توجه به خوشه های فعالیت که در خوشه اول(تولید)و خوشه دوم(فرآوری)داشته، توانسته اشتغال بیشتری نسبت به سایر بخش های اقتصادی فراهم آورد. بدین ترتیب توجه به خوشه های فعالیت در طرح های اشتغال زایی می تواند اشتغال و تنوع شغلی بیشتری را برای نواحی روستایی فراهم آورد.

یکی از فعال ترین پدیده ها روی زمین تغییر کاربری اراضی است. مقاله پیش با رهیافت پراگماتیسم و مطالعات میدانی مبتنی بر روش های مشارکتی و با نگاه تبیینی-اکتشافی به دنبال بررسی و شناخت تغییر کاربری اراضی سکونتگاه های روستایی ناحیه شهریار در طی دوره زمانی 10 ساله (1400-1390) و همچنین شناخت عوامل درونی و بیرونی مؤثر بر ایجاد چنین تغییری است. در راستای هدف مدنظر، پردازش تصاویر ماهواره ای نشان می دهد در سال 1390، اراضی انسان ساخت 65/9502 هکتار (23 درصد) از کل مساحت شهرستان را به خود اختصاص داده است. در سال های 1395 و 1400 نیز به ترتیب 14/10358 هکتار (26 درصد) و 90/11093 هکتار (27 درصد) از اراضی متعلق به کاربری انسان ساخت است. مساحت اراضی زراعی از 88/5531 هکتار (13 درصد) در سال 1390 به 91/4347 هکتار (10 درصد) در سال 1395 کاهش یافته است. البته این روند نزولی تا سال 1400 نیز ادامه دارد. علاوه بر همه این ها کاربری اراضی سایر در بازه زمانی 1400-1390، کاهش داشته است. نتایج حاصل از تحقیقات میدانی نشان داد که ضعف تعاملات سازمانی، مجاورت فضایی با کلان شهر، بحران در مدیریت منابع آب، رشد سوداگری زمین و بهره وری پایین بخش کشاورزی به عنوان عوامل درونی و توسعه مدیریت فضایی چندمرکزی، رانت قدرت در نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی، اقتصاد نفت محور، توسعه اقتصاد صنعتی، خزش کلان شهری، پس زدگی جمعیتی کلان شهر تهران و پایین بودن ظرفیت نهادی به عنوان عوامل بیرونی بر تغییر کاربری اراضی منطقه مؤثر هستند. در این خصوص پیشنهادهایی برای جلوگیری یا کند کردن روند حاضر ارائه شده است