سهیلا صادقی فسایی

هرچند ازدواج موقت یکی از اشکال ازدواج های مشروع به لحاظ تطابق با نهادهای حقوقی و دینی حاکم بر جامعه ایران است، در پژوهش حاضر به منزله یک سنت اجتماعی و قرائت عرفی شده یک حکم دینی مورد توجه بوده است. در این مطالعه، به درک و تصوری که از عوامل زمینه ساز و انگیزه های ازدواج موقت زنان وجود دارد پرداخته شده است. این مهم از طریق روش کیفی و با اتخاذ تکنیک مصاحبه عمیق انجام پذیرفته است. یافته های پژوهش از خلال مصاحبه با 26 زن ساکن شهر تهران، که برخی دارای تجربه ازدواج موقت و برخی فاقد این تجربه بوده اند، به دست آمده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد از نظر مشارکت کنندگان، «فشار اجتماعی»، «تسهیل دینی»، «فشار فرهنگی»، «احساس نیاز اساسی»، «ناکارآمدی تعاملات زناشویی (به خصوص برای برخی مردان)»، «فراهم نبودن موقعیت ازدواج دائم»، «فرار از تعهدات ازدواج دائم»، «زمینه سازی برای ازدواج دائم»، «تنوع طلبی سیالیت»، و «رجحان نسبی ازدواج موقت به رابطه خارج از چارچوب»، شرایط و زمینه های تأثیر گذار بر ازدواج موقت زنان اند. ذکر این نکته ضروری است که یافته ها، ماهیت بسترمند و موقعیتی دارند و به هیچ وجه از تعمیم آماری کمّی برخوردار نیستند.

در این مقاله، نویسندگان تلاش کرده اند تا بازتاب بحران معنا، اخلاق و خانواده به منزله پیامدهای مدرنیته متأخر و جهان سرمایه داری را در چهار فیلم «عشق سگی»، «21 گرم»، «بابل» و «بی یو تی فول» اثر گونزالس ایناریتو را نشان بدهند. برای این منظور، نظریه «پول در فرهنگ مدرن» زیمل و نظریه «جامعه و هویت شخصی در مدرنیته متأخر» گیدنز را با هم ترکیب کرده ایم تا مدل نظری مقاله را معرفی کنیم. به لحاظ روش شناسی نیز از روش تحلیل محتوا استفاده شده است تا ادعاهای بخش نظری مورد ارزیابی تجربی در متن فیلمها قرار بگیرند. برخی از دستاوردهای تحلیل فیلمها عبارتند از: 1) شخصیت های فیلم ها نشان دهنده استیصال افرادی هستند که در شرایط فقدان یا کم مایگی پیله محافظتی و خانواده، تلاش می کنند تا به زندگی خود ادامه دهند. برآمدن پرسش های هستی شناسانه، جست و جوی نظامی معنوی و اخلاقی و پناه بردن به رابطه ناب از ویژگی های چنین افرادی است. 2) پول یکی از بدیل هایی است که فرد را در ارتباط با شبکه ای از کنش گران قرار می دهد. 3) جنبه هایی از مضامین، ساختار روایی و تکنیکی فیلم نئونوآر قابل شناسایی است. 4) نوعی واسازی ایده های مدرنیته بورژوایی و در عوض، جست و جوی مدرنیته زیبایی شناختی مورد توجه ایناریتو بوده است.

مطالعه حاضر با هدف شناخت فرآیندهایی از زندگی جوانان که مانع ازدواج ایشان می شود، با روش کیفی بر اساس بیانی که جوانان از تأخیر در ازدواج ارائه می دهند و تحلیل و تفسیری که از موقعیت می سازند، در جستجوی شناخت عواملِ تأخیر ازدواج جوانان مطابق با روایت خود ایشان است. این مطالعه بر اساس مصاحبه نیمه ساختاریافته با نمونه ای متشکل از 25 فرد 19 تا 40 ساله انجام گرفته و از شیوه تحلیل تماتیک سود برده است تا بر اساس آن مقولات و مضمون های اصلی تعیین کننده تأخیر در ازدواج استخراج و تحلیل شود. مطالعه نشان می دهد که مسئله مهم در بازداشتن جوانان از ازدواج، نداشتن شغل است که باعث کاستی در اطمینان نسبت به توانایی اداره زندگیِ پس از ازدواج می شود. شرایط نامطمئن، مسئله مهم دیگری است که با پیش بینی ناپذیر کردن زندگی و ترس از آینده باعث تأخیر در ازدواج می شود. در این میان، ناتوانی خانواده در حمایت از ازدواجِ فرزندان شدت مسئله را مضاعف می سازد. تله گذار به بزرگسالی و شلوغی زندگی، به عنوان دو مفهوم جدیدی که در این مطالعه معرفی می شوند، دو عامل دیگر تعیین کننده در بازداشتن از ازدواج است. مسئله مهمی که به طور ویژه از سوی زنان مطرح می شود، نگرانی از انتخاب نشدن است. ترس از محدود شدن آزادی نیز هم در مردان و هم در زنان، مطرح می گردد. مسئله بی اعتمادی به جنس مخالف که نتیجه روابط بین دو جنس و گرایش به دوستی های خارج از ازدواج است، به واسطه ترسی که از ازدواج ایجاد می کند، مانع مهم دیگری در ازدواج جوانان تلقی می شود. در مواردی ناآشنایی با ازدواج و زندگی متأهلی و در نتیجه سردرگمی در چگونگی راهبری و مدیریت آن، مانع مهم دیگر ازدواج جوانان تلقی می شود. سرانجام بیان می گردد که پیچیده و سخت شدن ازدواج به عنوان پدیده ای جدید، بازدارنده ای مهم در ازدواج جوانان است.

امروزه همه ما در جامعه رسانه ای غوطه وریم. در این میان، تلویزیون یکی از مهمترین ابزارهای جامعه پذیری در جوامع مدرن است و سریال های تلویزیونی یکی از بهترین ابزارهای انتقال ارزش ها در زندگی اجتماعی. هدف از این پژوهش، تحلیل نشانه شناختی شیوه های بازنمایی روابط دختر و پسر در سریال های تلویزیونی بوده است. بدین منظور با استفاده از روش نشانه شناسی، به بررسی سه سریال ایرانی پربیننده در سال های 1388، 1389 و 1390 پرداخته شد. نتایج تحقیق نشان می دهند که این روابط در سریال های مختلف، در مجموع در سه قاب گفتمانی متفاوت قرار می گیرند: «گفتمان سنت»، «گفتمان نیمه سنتی» و «گفتمان مدرن». هر یک از این گونه ها با دلالت های رسانه ای مختلفی رمزگذاری شده اند. گفتمان سنت، با «عدم رابطه» دختر و پسر همراه بود اما گفتمان نیمه سنتی که برای انطباق سنت با نیازهای اجتماعی جدید پدید آمده است، میزان محدود و مشروعی از رابطه پیش از ازدواج بین دختر و پسر را پذیرفته است («روابط غیرعاشقانه»)؛ رابطه ای که با اطلاع خانواده ها صورت می گیرد. در هر دو مورد، بازنمایی با "خوب نمایی" همراه بوده است. اما از سوی دیگر، در رسانه ملی با بازنمایی گفتمان مدرن در روابط دختر و پسر هم مواجه بوده ایم. ویژگی الگوهای مدرن، پیدایش روابط عاطفی شدید پیش از ازدواج بین دختر و پسر بوده است؛ رابطه ای که نه خانواده ها از آن اطلاعی دارند و نه رضایتی. الگویی از بازنمایی که همیشه با "بدنمایی" رسانه ای همراه بوده است. تقابل «سنت و مدرن» و «عقل و عشق» از مهمترین تقابل های بازنمایی شده در این سریال ها بوده است. 

مطالعه حاضر با روش کیفی و به وسیله مصاحبه نیمه ساختاریافته و با هدف وارسی نقش خانواده در چگونگی مدیریت ازدواج از منظر جوانان انجام شده است. نمونه ها که تعداد آنها 25 تن است، بر اساس رویه های انتخاب مبتنی بر بیشترین اطلاعات و حداکثر تغییرات انتخاب شده و در آن صفات جنسیت، وضع تأهل، سن، طبقه و دسترسی مورد ملاحظه قرار گرفته است. تحقیق نشان داد که بار اصلی در ازدواج و گذار به بزرگسالی جوانان بر عهده خانواده است که خود منابع لازم را برای مدیریت چنین امری، در اختیار ندارد. این قضیه به دلیل نقش سنتی خانواده در ازدواج جوانان تقویت می شود، ضمن آنکه به علت نوع رژیم رفاهی در ایران روز به روز مسئولیت های بیشتری در مدیریت زندگی جوانان برعهده خانواده قرار می گیرد. از این لحاظ می توان گفت خانواده ها در عرصه گذار به بزرگسالی و ازدواج جوانان درگیر فشار احتمالی مضاعف و تشدید نابرابری فزاینده خواهند بود که در نهایت فرسودگی ایشان را در آن حوزه سبب خواهد شد. فرسودگی خانواده در نتیجه برعهده داشتن مسئولیت های متنوع گذار به بزرگسالی جوانان یکی از مهمترین مفاهیم پیشنهادی این مقاله است. همین حال مطالعه نشان داد که روابط جوانان و خانواده در فرآیند مدیریت ازدواج بر پایه تعامل و به گونه ای منعطف و بازاندیشانه تنظیم می شود. در این مورد جوانان ضمن آنکه بر حق انتخاب خود و همزمان بهره بردن از امکانات خانواده تأکید می کنند، نقش خانواده در نظارت بر آشنایی و سازمان دادن به جریان ازدواج را نیز می پذیرند. مطابق با چنین تحولاتی روابط جدیدی در مدیریت گذار به بزرگسالی بین فرزندان و خانواده ها شکل یافته است که بر اساس آن خانواده ها با خواسته های جوانان کنار می آیند و استقلال و فردگرایی آنها را در آشنایی و انتخاب می پذیرند، اما حمایت خود را نیز از آنها همچنان حفظ می کنند.

مقاله حاضر براساس روش کیفی و استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته و با تحلیل تماتیک اطلاعات بدنبال آن است که جوانان چه معنایی از طبقه دارند و چگونه خود را به طبقه ای خاص منتسب می کنند. نمونه مطالعه شامل 25 تن از جوانان مجرد و متأهلِ هر دو جنس است. مطالعه بیان می دارد طبقه از نگاه جوانان ضمن آنکه ترکیبی از وجوه مختلف است مرکب از جنبه های ذهنی و عینی نیز هست. همین امر طبقه را تفسیرپذیر می کند به گونه ای که وضعیت های یکسان قضاوتهایِ متفاوتِ طبقاتی می آفریند و مرزهای طبقاتی را کدر می کند. این مسئله به واسطه آنکه جوانان مستقل نیستند و پایگاه شغلی باثباتی نیافته اند و بنابراین خود را به واسطه خانواده و با ملاکهای نمادین و فرهنگی تعریف می کنند تقویت می شود. به همین ترتیب از آنجا که طبقه بندی جوانان براساس تعاریفِ متمایز هر یک از ایشان از موقعیت منحصر به فرد خود بنا می شود کلیت های اجتماعی متمایز نمی آفریند. نتیجه نوعی ابهام در طبقه بندی و فقدان خطوط مرزی طبقاتی در زندگی جوانان است. ابهام طبقاتی سبب می شود جوانان به شکل بین ذهنی درک مشترکی از وضعیت و سرنوشت خود پیدا نکنند و توده ای نامتقارن و فاقد سرنوشت مشترک گردند. سرانجام تفسیرپذیری و جنبه تعریفی طبقه باعث می شود تا جوانان به طور ذهنی جایگاه طبقاتی برجسته تری را به خود منتسب کنند و به واسطه آن توانایی های خود را در شکل دادن به زندگی نامه بیش از اندازه ارزیابی نمایند. این امر می تواند سبب خطای شناختی جوانان در درک موقعیت خود شود و نوعی احساس عاملیت کاذب در ایشان بیافریند.

مقاله حاضر به مطالعه مقدمات ازدواج جوانان و نیز راهبردهایی که ایشان در رو به رو شدن با ازدواج اتخاذ می کنند، می پردازد و نشان می دهد که چگونه درک جوانان از مقدمات ازدواج با راهبردهای ایشان در رو به رو شدن با ازدواج مرتبط است. روش مطالعه، کیفی و ابزار جمع آوری اطلاعات، مصاحبه نیمه ساختاریافته است. تحلیل اطلاعات با روش تحلیل تماتیک صورت پذیرفته است. نمونه مورد مطالعه شامل 20 تن از افراد زن و مرد و مجرد و متأهل است که بیشتر بین سنین 20 تا 40 سال واقع اند. مطالعه مقدمات ازدواج را در سه مقوله مقدمات غیرمادی، مقدمات مادی و مقدمات اجتماعی خلاصه می کند. سه گونه مقدمات ازدواج قابل تبدیل به یکدیگرند. از حیث طبقاتی هر چند تمام طبقات به جنبه های مادی در مقدمات ازدواج اشاره می کنند، امّا شدّت توجه طبقات پایین به این مقوله بیشتر است. نیز توجه به جنبه های ذهنی در بین طبقات متوسط و بالا بیشتر مشاهده می شود. بر این اساس برای فردی از طبقه متوسط یا بالا مقدمات ازدواج بیشتر امری ذهنی و برای افرادی از طبقات پایین، امری عینی و مربوط به شرایط مادی و عینی زندگی است. مطالعه نشان داد که در توجه به مقدمات ازدواج خانم ها تأکید بیشتری بر جنبه های ذهنی و حتی سرمایه اجتماعی و آقایان تأکید بیشتری بر جنبه های عینی و مادی دارند. نیز برای خانم ها وجود خواهان و خواستگار امری مفروض در ازدواج است که بسیار متأثر از سرمایه اجتماعی و یا حتی اعتبار اجتماعی خود فرد می باشد. راهبرد های جوانان در رو به رو شدن با ازدواج برآمده از دو جهت گیری کلی ازدواج یکباره و ازدواج پیش بینی شده یا برنامه ریزی شده است. شواهد آشکار می سازد که راهبرد های جوانان در رو به رو شدن با ازدواج تحت تأثیر جنسیت است. در این مورد بدان علت که جنبه های پیش بینی ناپذیر در ازدواج برای خانم ها بیشتر از آقایان است. راهبردهای آنها نیز در رو به روشدن با ازدواج پیش بینی ناپذیرتر و منعطف تر است. تفوقِ رویه میانه در راهبرد هایِ رو به رو شدن با ازدواج آشکار می سازد که جوانان در این زمینه هم از برنامه ریزی سود می برند و هم به خاطر طبیعت نامطمئن و پیش بینی ناپذیر گذار، از برنامه ریزیِ تمام جزئیات فاصله می گیرند. آنها یاد می گیرند که چگونه منعطف باشند و در این باره راهبرد برنامه ریزی را با آنچه که پیش می آید، ترکیب کنند. در این مورد طبقه، آشکارا عامل تمایز است؛ به گونه ای که طبقات بالاتر بر جنبه های فردیِ تصمیم گیری، برنامه ریزی و خطوط راهنما و طبقات پایین تر بر شانس و اقبال تکیه می کنند. مطالعه آشکار می سازد علیرغم آنکه جوانان مسئولیت ازدواج را متوجه خود می دانند، اما همچنان در این زمینه تحت تأثیر عوامل ساختاری مثل طبقه و جنسیت هستند. براین اساس، جوانان درگیر آن موقعیتی هستند که با عنوان خطای شناخت شناسانه مدرنیته متأخر از آن یاد می شود. از این منظر جوانان درگیر موقعیت متناقضی هستند که بر اساس آن ضمن اینکه اذعان می دارند بدون کمک خانواده نخواهند توانست از پس مقدمات ازدواج برآیند، اما در انتساب مسئولیت مقدمات ازدواج به خود نیز تردید نمی کنند. به عبارت دیگر، آنها در حالی مسئولیت مسئله را به گردن می گیرند که توانایی تسلط بر موقعیت را ندارند.

قتل یکی از جدی ترین نوع جرایم خشن است که خسارت های جبران ناپذیری را بر قاتل، قربانی خانواده ها و اعضای اجتماع محلی وارد و احساس امنیت اجتماعی را خدشه دار می سازد. روش تحقیق پدیدارشناسی است. در این پژوهش با تمرکز بر داده های حاصل از مصاحبه های عمیق نیمه ساخت یافته با 14 قاتل (12 مرد و 2 زن) بر فهم و شناسایی ریسک فاکتورهایی تلاش شده است که در توضیح چرایی و چگونگی شکل گیری پدیدیه قتل مؤثرند. نتایج نشان می دهد که در فهم قتل باید به تعاقب رفتارهای ضداجتماعی و ریسک فاکتورهایی که در سطح فردی، خانوادگی، محلی و جامعوی در طول زمان بر سبک زندگی اثر گذاشته اند، توجه کرد و این مسئله را در نظر گرفت که چگونه رفتار انحرافی از سنین پایین توسعه می یابد و در طول زندگی به چیزهای دیگر تبدیل می شود. به عبارتی باید رفتاری که سنگ بنای رفتار دیگر می شود و یا حتی رفتارهای غیر جرمی که می تواند به رفتارهای جرمی کشیده شود و یا دلالت هایی برای کجروی در مراحل بعدی زندگی داشته باشد، شناسایی شود. مصاحبه های عمیق حاکی از آن است که عمدیه پاسخگویان در دوران کودکی خود به نوعی درگیر رفتارهای ضداجتماعی چون ولگردی، پرسه زنی، کفتربازی، پرخاشگری، آزار حیوانات و شرارت بوده اند و رفتارهای انحرافی در طول زندگی آنها توسعه یافته است. لذا شناسایی ریسک فاکتورها و کنش و واکنش میان آنها از اهمیت خاصی برخوردار است.

افزایش نرخ جرایم در سال های اخیر در ایران (خصوصاً در شهرتهران)، توجه به موضوع همنوایی با هنجارهای اجتماعی را برجسته کرده است. در این میان، مطالعه شرایط و موقعیت هایی که کنش را ایجاد می کند (مبتنی بر هنجارگرایی یا هنجارگریزی، بر مبنای روایت کنشگران اجتماعی و ارائه یک سنخ شناسی از تیپ های همنوایی و یا ناهمنوایی)، حوزه ای عمدتاً مغفول مانده در جامعه شناسی ایرانی است. از این رو، پژوهش حاضر با اتخاذ روش شناسی کیفی و با کاربست تکنیک مصاحبه عمیق  نیمه ساختاریافته و مصاحبه با 19 مرد و زن ساکن در شهر تهران، به دنبال کشف ابعاد گوناگون همنوایی و شرایط علّی موثر بر آن از منظر کنشگران اجتماعی است نتایج این تحقیق حاکی از آن است که افراد بر اساس «آگاهی معطوف به نظر» از چرایی و دلایل وجودی یک هنجار اجتماعی مطلع شده  و  بر اساس «آگاهی معطوف به نتیجه» می تواند یک امر هنجاری را تشخیص داده و از تبعات رعایت هنجارها و یا تخطی از آنها نیز مطلع شوند. از سوی دیگر افراد در زمان مواجهه با یک هنجار با ارجاع به پیامدهای احتمالی  آن (مثبت یا منفی)، تصمیم به کنش می گیرند. لذا پیامدانگاری و محاسبه آن از مهمترین عوامل همنوایی با هنجار است. از یک سو کشش های درونی مبتنی بر لذت طلبی و یا جامعه ستیزی، عدم فرصت ها و انسداد راه های مشروع جهت دستیابی به اهداف بر همنوایی اجتماعی موثر بوده و از سوی دیگر مقاومت فرهنگیِ خرده فرهنگ های گوناگون در جامعه، مانند خرده فرهنگ جوانان و یا طبقات بالای جامعه با نوعی انحراف و تعارض عامدانه با هنجارهای مسلط همراه است (به منظور به چالش کشیدن قدرت حاکم) که این مسئله میزان همنوایی را به شدت کاهش می دهد. بر این اساس،  تیپ های گوناگون همنوایی عبارتند از: همنوایی متعهدانه،  همنوایی مصلحت گرایانه، همنوایی اجبارگرایانه و  همنوایی عادت گرایانه. تیپ های هنجارشکنی نیز عبارتند از: هنجارشکنی غافلانه، هنجارشکنی عامدانه، هنجارشکنی منفعت گرایانه، هنجارشکنی اجبارگرایانه و هنجارشکنی عادت گرایانه.

اگرچه هر نوع قتلی در نوع خود منحصر به فرد است، اشکالی از قتل می تواند دربرگیرندیه ویژگی های مشترکی باشد و این امر بیانگر آن است که قتل به صورت های متعددی الگو می یابد. پژوهش حاضر با اتخاذ یک رویکرد کیفی و با تأکید بر داده هایی که از طریق مصاحبه های عمیق نیم ساخت یافته با 14 قاتل (12 مرد و 2 زن) حاصل شده است، سعی بر شنا سایی تیپ ها ی مختلف قتل و فهم چرایی و چگونگی شکل گیری پدیدیه قتل دارد. داده های حا صل از مصاحبه های عمیق آشکار می سازد که قتل یک نوع رفتار یا حادثه نیست، بلکه ماهیت قتل، متنوع است و در زمینیه اجتماعی و فرهنگی ساخته و برساخت می شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که قتل در زمینه های مختلفی چون گروه های بزهکار، خانواده، خیابان، در تقارب با سایر جرائم رخ می دهد و به طور تصادفی توزیع نمی شود، بلکه یک کنش متقابل بین دو یا چند نفر از افرادی است که در بیشتر اوقات یکدیگر را می شناسند و در تنازعات بین شخصی، خشونت به صورت یک فرایند پویا بین افراد در یک روابط قرینه ای رد و بدل می شود. آنچه ماشیه خشونت را می کشد، عامل های ترس، رنجش و نفرت، ناامیدی، جاه طلبی و خشم و نمایش است و بیشتر قتل ها ناشی از تضاد افراد بر سر مسائل جزئی است و از این رو می توان آن ها را قتل های مواجهه ای نامید و تعداد کمی از قتل ها، قتل های انتقامی است که می تواند منعکس کنندیه یک تصمیم عقلانی، تحقیرشدگی یا ناامیدی باشد.