حجت الله میرزایی

هدف: آینده نگاری امروزه در طراحی سیاست گذاری های راهبردی در تمامی سطوح از جمله سیاست گذاری شهری، نقش بسزایی ایفا می کند.هدف اصلی مقاله حاضر تاکید بر اهمیت آینده نگاری به عنوان پارادایمی نوین در برنامه ریزی شهری است. به منظور برجسته سازی این هدف، علاوه بر اشاره بر دیدگاه های نظری و تحولات پارادایمیک، یافته های پژوهشی آینده نگاری کلان شهر تهران نیز به عنوان تاییدی بر اهمیت آینده نگاری آمده است.روش: از حیث روش شناختی، به منظور شناخت کلان روندهای اثرگذار و پیش ران های اساسی، از مدل پویش محیطی برپایه پنل های تخصصی(با حضور 210 نفر)، تجارب آینده نگاری داخلیو شناخت کلان روندهای ملی بهره برداری شد. در مرحله بعدی، با استفاده از دلفی آنی و تحلیل اثرات متقاطع، پیش ران های کلیدی شناسایی شدند.یافته ها: حضور اجتماعی و گسترده زنان، سالمندی و افزایش امید به زندگی، زندگی و اداره هوشمند، تنوع پذیری در سبک های زندگی و ناپایداری اقلیمی از کلان روندهای قطعی تهران در 15 سال آینده خواهد بود. اما در کنار کلان روندهای قطعی، سه پیش ران اثرگذار بر آینده تهران که منتج به پنج سناریو احتمالی خواهند بود عبارتند از: وضعیت روابط بین المللی ایران با سایر کشورها؛ وضعیت ثبات سیاسی و روابط بین بازیگران کلیدی داخلی؛ وضعیت توسعه یافتگی مناطق مختلف کشور و دستیابی به توازن منطقه ای.نتیجه گیری: ترکیب حالت های مختلفِ پیش ران ها، سناریوها و تصاویر مختلفی از آینده احتمالی تهران را به دست می دهد. با بهره گیری از یافته های آینده نگاری، علاوه بر اتخاذ راهبرد کلان، با آمادگی بیشتر می توان برنامه ها و طرح های کوتاه مدت متناسب با راهبرد کلان طراحی و اجرا نمود.

نوآوری بازوی کلیدی حل مسائل عدیده شهرها در جهان معاصر است. امروزه رشد نوآوری بین شهرها عامل تعیین کننده افزایش رقابت پذیری و رشد محسوب می شود که این امر در بستر نظام های نوآوری شهری رخ می دهد. شهرها برای رشد نوآوری و افزایش شتاب انتشار و به کارگیری آن نیازمند شناخت مناسب از ابعاد، عوامل و مسائل نظام نوآوری شهری می باشند. در این پژوهش مسائل نظام نوآوری کلان شهر تهران بر اساس مبانی نظری و با استفاده از روش دلفی آنی در قالب سه دسته عوامل: 1-زیرساخت های نوآوری؛ 2-شبکه ها و تعاملات نوآوری و 3-سیاست گذاری نوآوری شناسایی شده و با بهره گیری از روش نقشه شناختی فازی میزان اثرپذیری، درجه مرکزیت و میزان اثرگذاری هرکدام بر بهبود نظام نوآوری کلان شهر تهران سنجش شده است. نتایج پژوهش بیانگر این است که مسائل مرتبط با زیرساخت های نوآوری اهمیت بیشتری از دو بعد دیگر داشته اند که در این میان دو مسئله: عدم وجود شرکت های بزرگ فناوری و نوآور و کمبود نهادهای تحقیق و توسعه در بین سه مسئله اول قرارگرفته اند. هرچند که ضعف سیاست گذاری های مالی مشوق نوآوری شهری به عنوان یکی از مسائل سیاست گذاری نوآوری در رتبه اول قرارگرفته است اما مسائل مرتبط با زیرساخت های نوآوری شهری در کل نظام نوآوری شهری کلان شهر تهران پررنگ تر از سایر ابعاد می باشند.

پس‌ از جنگ‌ جهانی‌ دوم‌، بیشتر کشورهای‌ در حال‌ توسعه‌، جایگزینی‌ واردات‌ را به‌عنوان‌ راهبرد مسلط صنعتی‌ شدن‌، به‌ کار گرفتند. هدفهایی‌ از قبیل‌ حمایت‌ از صنایع‌ نوپا و بهبودتراز پرداختها و افزایش‌ درآمدهای‌ دولت‌، از جمله‌ مهمترین‌ هدفهای‌ این‌ راهبرد به‌ شمارمی‌رفت‌. با سپری‌ شدن‌ دهه‌های‌ توسعه‌ و ناکامی‌ بیشتر این‌ کشورها در زمینه‌ صنعتی‌ شدن‌ ودستیابی‌ به‌ هدفهای‌ اولیه‌ خود، ارزشیابی‌ آثار و عملکرد راهبرد جایگزینی‌ واردات‌ اهمیت‌ویژه‌ای‌ پیدا کرد. چنری‌ از جمله‌ کسانی‌ بود که‌ کوشید تا روشی‌ برای‌ اندازه‌گیری‌ کمی‌ آثار و پیامدهای‌ این‌راهبرد ارائه‌ نماید. در این‌ روش‌، با استفاده‌ از فنون‌ داده‌ - ستانده‌، نقش‌ سیاستهای‌ جایگزینی‌واردات‌، توسعه‌ صادرات‌ و گسترش‌ تقاضای‌ داخلی‌ در رشد صنعتی‌، اندازه‌گیری‌ می‌شود. در این‌ مقاله‌، با بهره‌گیری‌ از روش‌ چنری‌ - که‌ بعدها توسط دیگران‌ اصلاح‌ و تکمیل‌ گردید- به‌ تجزیه‌ عوامل‌ رشد صنعتی‌ ایران‌ در دوره‌های‌ 1353-1348 و 1363-1353 و1367-1363 می‌پردازیم‌. در این‌ پژوهش‌، از جدولهای‌ داده‌ - ستانده‌ اقتصاد ایران‌ برای‌ سالهای‌1348، 1353، 1363 و 1367، که‌ به‌ قیمتهای‌ ثابت‌ سال‌ 1361 همسان‌ شده‌اند، سود جسته‌ایم‌.نتایج‌ به‌ دست‌ آمده‌، نشان‌ می‌دهد که‌ عامل‌ اصلی‌ رشد صنعتی‌ در ایران‌ جایگزینی‌ واردات‌نبوده‌، بلکه‌ گسترش‌ تقاضای‌ داخلی‌ محرک‌ اصلی‌ این‌ رشد بوده‌ است‌.