مریم کهنسال

سه گانه یا تریلوژی از موضوعات پر کاربرد در ادبیات غرب است. این ژانر ادبی اخیراً وارد ادبیات داستانی ایرانی شده و در پی آن برخی از نویسندگان به خلق آثاری در این زمینه پرداخته اند. احمد محمود نویسنده رئالیست و معاصر اهل جنوب که کار نوشتن را با داستان کوتاه آغاز نموده، با مهارتی شگرف آن را به داستان های بلند خود پیوند زده و از آنجا که بر پایه موضوع واحد تحوّلات بزرگ تاریخی-اجتماعی معاصر ایران، آن ها را بهم درمی آمیزد، این تصوّر شکل می گیرد که آیا می توان سه رمان همسایه ها، داستان یک شهر و زمین سوخته این نویسنده را نمونه ای از یک تریلوژی برشمرد؟ محمود که با نگاهی واقع گرا، در بیشتر داستان های خود متعهّدانه به بازتاب رخدادهای مهمّ جامعه می نشیند، به شیوه ای ماهرانه پیوندی عمیق بین آن ها ایجاد می نماید و پیوسته سعی در حفظ آن دارد. در اغلب داستان های وی، محتوا و شخصیّت ها به گونه ای به یکدیگر مربوط و متّصلند که گمان می رود هر داستان با حفظ مشترکات درونی نظیر پرداختن به دگرگونی های تاریخی و اجتماعی سال های 1330 تا 1360 ایران در سایه سیاست، مسأله نفت، استعمار، جنگ و تبعات اجتماعی آن در عین وجود استقلال هر اثر، به نوعی سبب ایجاد تریلوژی شده است. نگارنده در این پژوهش، با روشی توصیفی – تحلیلی و بر اساس مستندات کتابخانه ای به بررسی چگونگی پدیداری تریلوژی در رمان های یاد شده پرداخته و میزان انطباق این آثار را با معیارهای آن ارزیابی می نماید.

یکی از راه های بررسی شرایط زنان به لحاظ روابط اجتماعی و خانوادگی تحلیل چگونگی بازنمایی زنان در آثار داستانی و روایتی است. این پژوهش به موضوع روابط زناشویی و عاطفی زنان و مردان با رویکرد تحلیل سنّ زنان و مردان پرداخته است.برای این کار با تکیه بر آثار برجسته در ادبیات فارسی به ویژه آثاری که در بافت جامعه با ذهن و زبان مردم مانوس اند و بر اندیشه ی جمعی مردم تاثیر داشته اند ،موضوع مورد نظر بررسی شد. پرسش اصلی آن است که با تکیه بر آثار داستانی کلاسیک که در اذهان مردم جایگاهی آشنا دارند، رویکرد جامعه به مولفه ی سنّ زنان در روابط عاطفی چگونه است؟؛ چراکه بازتاب دیدگاه های اجتماعی مردم را می توان در ادبیات کلاسیک و روایتی یافت و البته مقوله ی سنّ زنان از مواردی است که با کلیشه های جنسیتی در بستر فرهنگی ما همراه است.در هیچ یک از آثار بررسی شده به جز مواردی که نویسنده سعی در بیان خیانت یا هوسرانی زنان دارد موردی که زنانی دیرسال تر از مردان در رابطه یعاطفی یا ازدواج با مردانی کم سال تر از خود باشند دیده نشد؛ حال آن که عکس این موضوع به جد یا طنز در آثار بسیاری به چشم می خورد.

منظومه ی هفت پیکر به لحاظ ساختار داستانی و قصه گویی های پی در پی که در متن روایت اصلی رخ می دهند، روند ویژه ای را در شخصیت پردازی و حادثه آفرینی طی می کند. داستان های تو در تو بیش از آن که در پی رسیدن به آخرین حادثه یا آخرین گام در شکل گیری داستان باشند، مسیر پنهان شخصیت اصلی این داستان، یعنی بهرام را شکل می دهند. گویا همه ی آن چه روایت اصلی را می سازد، تنها برای تغییر، تکامل، آرامش بخشی و به نهایت رسیدن بهرام است؛ از این رو می توان این منظومه را با رویکرد نقد روانشناختی مبتنی بر قصه درمانی تحلیل کرد. در این پژوهش ، متن داستان به شیوه ی استقرایی مورد بررسی قرار گرفت. آن چه مسلم است تک تک راویان درون متن با قصه گویی، بهرام را در مسیر پشت سر گذاشتن دردها، رسیدن به آرزوها و حتی پیشگیری از خطاهای رفتاری یاری می رسانند. قصه گویی ها در تنه ی روایت اصلی نه برای پیشبرد حادثه و نه در راستای شخصیت پردازی است ؛ بلکه قصه ها به طور مستقیم با لایه های درونی و بیرونی شخصیت بهرام در ارتباط اند.

نگرش به زنان در رمان های نوجوانان، به دلیل تاثیر این متن ها بر تغییر نگرش مخاطبان، اهمیتی چشمگیر دارد. نوجوانان در همانندسازی با شخصیت های رمان ها به گونه ای نیابتی نقش ها و ویژگی های انان را می پذیرند و درونی می کنند. این پژوهش با هدف بررسی چگونگی بازنمایی زنان در رمان های نوجوان نویسندگان مرد بر ان است تا با شیوه ی استقرایی، به فهم این چگونگی دست یابد. به این منظور پنج اثر که بیشتر مورد توجه منتقدان قرار گرفته، بررسی شد. این اثار عبارتند از: لالایی برای دختر مرده، جنگ که تمام شد بیدارم کن، هستی، عاشقانه های یونس در شکم ماهی و یک قطعه پیتزا برای ذوزنقه ی کباب شده. پرسش هایی که این مقاله در پی پاسخگویی به ان ها ست از این قرار است: ویژگی های زنان در این رمان ها چیست؟ نوع نگاه این زنان به "زن" و به خودشان چگونه است؟ نوع نگاه این زنان به مردان چگونه است؟ جهان بینی و تجربه ی زیسته ی این زنان چیست؟ ایا موردهای یادشده در زنان طبقات مختلف فرق می کند؟ و سرانجام، در مجموع تصور نویسندگان مرد رمان نوجوان از زنان چگونه است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد در ارتباط با کلیشه ها و تبعیض های جنسیتی، هر سه نسل زنانی که در داستان ها زندگی می کنند شرایط یکسانی دارند و تفاوت های انان تاثیری در نگرش جامعه ی مردسالار نسبت به انان نداشته است.

" لحن و شیوه ی خواندن، مهم ترین فرآیند هستی بخش هر اثر ادبی- هنری به ویژه شعر است، هنگام خواندن، مخاطب قابلیت های هنری، عاطفی و مفهومی متن را فعالیت می بخشد و در واقع شیوه ی خوانش او، گویای تاویل و برداشت وی از متن است. بنابراین تکمیل آفرینش هنری ارتباط مستقیم با مخاطب و ذهنیت معناساز و تصویر آفرین او دارد. در این مقاله سعی بر آن است که لحن خواننده و تاویل او به عنوان حقله ی نهایی آفرینش اثر ادبی مورد بررسی قرار گیرد. "