سهاد جادری

عناصر اساسی در تصاویر ادبی و صور خیالی همچون استعاره، تشبیه، کنایه، مجاز، مطابقت حواس و غیره، به رنگ ها بستگی دارند، رنگ جایگاه مهم و برجسته ای دارد؛ زیرا  به کلمات ادبی بُعد، جهت و عمق می بخشد و نیز تأثیر فراوان آن در زندگی و روحیات ما نمایان است، شاعران از این عنصر برای عینیت بخشیدن به مفاهیم ادبی خود بهره می جویند. تأثیر وافر رنگ ها، بسیاری از محققین را به بررسی اثرات و ابعاد آن ها، چه مثبت و چه منفی تشویق نموده و هر یک از آن ها به گونه ای سعی در نشان دادن این تأثیرات به دیگران هستند. در این مقاله تلاش شده است تا با شیوه توصیفی- تطبیقی به بررسی رنگ به عنوان یکی از عناصر اصلی و مهم در ادبیات معاصر، به ویژه در اشعار آدونیس و قیصر امین پور، و نیز به ارزیابی اشعار این دو شاعر سوری و ایرانی پرداخته شود. بارزترین دستاورد این پژوهش آن است که این دو شاعر شش رنگ سیاه، سفید، آبی، سبز، قرمز و زرد را با کمیت های مختلفی جهت انعکاس و بیان مقاصد و مضامین مختلفی که اغلب ناشی از شرایط اجتماعی جامعه بود، به کار بردند و از کاربست نمادین آن ها جهت افزدون به غنای اشعار خود بهره بردند.

الأسلوب هو الطریقه الخاصه التی یصوغ بها المرء أفکاره، ویبیّن بها ما یعتمل فی دواخله، ویجول فی خاطره من العواطف والإنفعالات. وقد تختلف الاسالیب باختلاف المواقف والاغراض، بل ربما کان للغرض الواحد العدید من الاسالیب المختلفه. فمن سمات الأسلوب الجید والرصین هی: الدقّه فی اختیار الألفاظ، وکذلک ان یکون اللفظ سلساً سهلاً، ولا ینبغی أن یاتی بالألفاظ الغریبه الوحشیه، بل یجب أن یکون اللفظ مألوفاً مقبولاً، ذلک لأن غایه الأدب التاثیر السریع فی النفس. وهذا ما نجده عند شاعرنا الشیخ البهائی فی أشعاره العربیه وقد ماله إلى استخدام اللغه السهله والمألوفه وذلک باستخدام بعض التقنیات والسمات الأسلوبیه التی تبدو بارزه مهیمنه فی شعره، وتستمد هذه التقنیات قیمتها من أنها تنطلق من وحی تجربته بدون تکلف أو اعتساف، وتسهم فی تحقیق التواصل الذی طالما حرص الشاعر على تحقیقه بینه وبین مخاطبیه. وقد التزم بوحده القصیده وبنائها، بناءاً فنیّاً متکاملاً تتابع فیه الأحاسیس والمشاعر، فبناء شعره عنده یقوم على الوحده الشعوریه والنفسیه. وقد استخدم الشیخ البهائی من خصائص الکلمه فی شعره من جزاله وقوّه، ودقّه وسهوله، وجری ورنین متناسبه مع جاراتها فی الجمل والتراکیب، لیستنبط منها عناصر التقنیات من خلال القیم و ثقافته الدینیه الواسعه. المفردات الدلیلیه : الأسلوب، التقنیات، الشیخ البهائی، التناص، الإستدعاء

أبوالحسن الخلیعی من الشعراء الملتزمین فی الأدب العربی الذی أنشد العدید من القصائد الجمیله والمثیره فی مدح الأئمه والأنبیاء؛ شاعر مثالی سعی دائماً لتحقیق مُثُل المجتمع الإسلامی وأدرج تلک المفاهیم النقیه فی مجموعته الشعریه. قصائده المحبه لأهل البیت(علیهم السلام)، من حیث المحتوی، لها میزات بارزه جعلتنا الخلیعی بعنوان أحد الشعراء من الدرجه الأولی فی الأدب الملتزم. یصف خلیلی فی دیوانه الشخصیه الفریده للإمام الحسین(ع) وحدث کربلاء وأحداث بعدها. لقد نهض هذا البحث بمهمه تسلیط الضوء علی نماذج من الشعر الحسینی الذی عرفته مدینه کربلاء المقدسه فی زمن وجد فیه الأدباء متنفساً للتعبیر عن مشاعرهم اتجاه هذه النهضه. المنهج التتبعی فی هذا البحث هو دراسه أشعار أبی الحسن الخلیعی بشکل تحلیلی- وصفی وذکر النماذج الشعریه وتحلیلها. فی الختام استخلصنا من هذا البحث أنّ الشاعر أبا الحسن الخلیعی قد وجد فی شخصیه الإمام الحسین(ع) الملاذ الآمن، والطاقه الکامله لیعبّر بها عن التزامه وأحاسیسه الصادقه لأهل البیت(علیهم السلام)، خاصّه الإمام الحسین(ع) .

یکی از موضوعات عمده شعر معاصر عربی، عرفان است که از دیرباز، میان شاعران زبان عربی جلوه ای خاص داشته است و آن ها با بهره گیری از افکار ناب عرفانی، اشعاری زیبا و دلنشین سروده اند. اگرچه در دوره معاصر، آموزه های عرفانی شاعران عارف مسلک گذشته نظیر ابن عربی دیگر نمود پیدا نمی کند؛ اما از آن جا که عرفان با جان و دل مردم ایران آمیخته است و شعر بهترین حوزه برای نمودار کردن عواطف و افکار درونی شاعر است، می توان جلوه هایی از این اندیشه های ناب را در اشعار این دوره هم مشاهده کرد.بدر شاکر سیّاب از جمله شاعران نوگرا و شهیر ادبیات معاصر عربی می باشد، و مضامین حکمی و عرفانی بخشی از مضامین ناب دیوان اشعار وی را تشکیل می دهد؛ سیّاب با بهره گیری از مفاهیمی عارفانه همچون مرگ و فناء، تجرید، وحدت وجود، آفرینش هستی ، مسأله عشق، نوع نگاه به خداوند به قصاید خود روح و جان تازه ای بخشیده است. در این جستار نگارنده با روش توصیفی تحلیلی به پردازش داده ها براساس مؤلفه های عرفان در شعر بدر شاکر سیّاب می پردازد.

ادبیات زنانه، علی رغم قدمت ادبیات عربی و فارسی، به دلیل موانع اجتماعی و فرهنگی به عنوان بستری برای نمود تفکرات زنانه و بیان مشکلات آن؛ از تبلور چندانی در سرزمین های عربی و ایران برخوردار نبوده است. پس از تحولات اجتماعی و سیاسی در کشورهای عربی و انقلاب مشروطیت در ایران شعر زنان به تبلور قابل توجهی دست یافت و به نحوی معرف اندیشه زنان شاعر و جهان بینی آنان گشت. این پژوهش کوشیده است مضامین شعری دو شاعر فارسی و عربی، فروغ فرخزاد و نبیله الخطیب شاعر اردنی را از لحاظ محتوای شعری و نمود اندیشه های زنانه تحلیل و بررسی کند. شعر این دو شاعر دربردارنده مسائل زنان می باشد. در نگاهی اجمالی به آثار این دو شاعر نمود اندیشه های زنانه در رد کردن محدودیّت ها و سنّت های دست و پا گیر شخصی و اجتماعی زندگی زنان به ویژه در شرق مربوط می شود و همچنین مسائلی چون عشق، حس مادرانه و غیره را نیز شامل می شود.

یمیل الفنانون فی أیامنا هذه إلی الأنشطه الجماعیه أکثر من أی وقت مضی فی خلق الأعمال حیث تتکون هذه المجموعات من أشخاص باختصاصات مختلفه. إنها طریقه یحافظ فیها کل تخصص تماماً علی مفاهیمه وبنیته ومبادئه وأسسه وطرقه، فضلاً عن الترتیب الذی یتم تقدیمه به، وفیه یتوازی تخصصان أو أکثر مع برامج فریده وبالطبع مع أسالیب محدده لکل مجال ویقوم کل تخصص بفحص قضایا محدده ربما أهمیه وجهات النظر المختلفه المستمده من تخصصات مختلفه حول موضوع واحد تعتبر أحد أسباب إتباع هذه المناهج. تساعد موضوعات العلوم القرآنیه وامتدادها إلی الموضوعات الأدبیه والبلاغیه من زوایا التخصصات المختلفه علی تعمیق الموقف والفهم الصحیح لمفاهیم کلام الوحی. تهدف هذه الدراسه إلی تعریف مکانه المفاهیم القرآنیه من وجهه نظر أدبیه وبلاغیه. لقد تمت الدراسه بطریقه البحث التحلیلی الوصفی والأدوات المستخدمه هی المصادر المکتبیه بموضوعات التفسیر والأدب والبلاغه العربیه. تدل نتائج هذه الدراسه إلی أن تقییم المفاهیم القرآنیه من منظور العلوم المختلفه یشیر إلی التقدم والتطورات فی الفتره الأدبیه المعاصره حیث نجد القرآن نصاً مناسباً للدراسه والبحث من خلال الدخول فی مجال اللغه العربیه والإلمام بمحتویات هذه الفتره.

یتناول هذا البحث موضوعاً تاریخیاً یتحدث عن وجود ألفاظ أعجمیه فی اللغه العربیه وسبل دخولها فی العصور المختلفه قبل الإسلام وبعده؛ ویقدّم لنا دلیلاً علی العلاقات المتبادله بین اللّغه العربیه واللّغات الأخری منذ قدیم الزمان إلی یومنا هذا، وذلک إثر إتصال العرب فی قدیم الأیام بالأمم المجاوره التی کانت تتبادل معهم المنافع والإمکانیات والخبرات. فجعلهم یقتبسون من لغات هؤلاء القوم کثیراً من الألفاظ وجلّ ما اقتبسوه من الفارسیه، ویلیها الیونانیه والهندیه واللاتینیه وسائر الأمم السامیه وغیر السامیه. فسمّوا هذه الألفاظ بالمعرّبات وهی التی صاغوها من أبنیه کلامهم والألفاظ التی استعملوها علی ما هی مستعمله فی اللّغات الأخری وسمّوها الدخیل.

إنّ العلامه أبا أحمد العسکری الذی درس علی ید أبیه عاش فی عهد العباسیه وعاصر الشاعر والأدیب الکبیر صاحب بن عباد و ابن المعتز ، مع هذا إنّ أبا أحمد کان أبرع من الآخرین فی اللّغه والتّصحیف والأدب حتی أصبح علّامه فی مدینته عسکر مُکرم التی أنتجتْ علماء وشعراء وقضاه، لا بل فی کلّ أنحاء العالم الإسلامی، ولهذا اتّخذناه وآثاره والمدینه التی وُلد وترعرع فیها تحت مجهر الأدب واللّغه، فی العصر الذهبی آنذاک.

یهدف هذا المقال بناءً على الأسلوب التوصیفی التحلیلی فحص جوانب الالتزام فی شعر الشریف الرضی وابن معتوق الموسوی لأنهما من الشعراء الذین عکسا الالتزام بعد أن عملا به فی حیاتهما، حیث یمکن العثور علیه بوضوح فی شعرهما وذلک لنشوئهما على ضوء التعالیم الدینیّه فی أسرتین ولائیتین، وتعرفهما على التعالیم الإسلامیّه والقرآنیّه منذ صغرهما، هذه التنمیه أدّت إلى ابتعادهما عن الفحشاء والمنکر حیث ترکا قصائد طاهره وصادقه بعیده عن الإبتذال والمجون، کما یستهدف هذا المقال تعرف المتلقّی ببعض أفکار هذین الشاعرین العظیمین. التعبیر عن هذه التعالیم یدلّ على تمسکهما بهذه القیم عملیّاً ودعوا الجمیع إلیها من أعماق قلبهما. یظهر هذا البحث أنّ الشاعرین قد رسما فی شعرهما قیّماً مثل الابتعاد عن التعلّقات الدنیویّه، والابتعاد عن الشّهوات، والتوکّل على الله، والصبر على المشقّات، وتیسیر الحیاه، والإیمان بأصول الدین، والإیمان بشفاعه الأئمه وخلاصهم والتّفکیر بالموت. کما یدلّ على أنّهما جمعا القیّم الروحیّه بالقرآن وکلام الإمام علی (ع) وحثّا القارئ بالتفکّر فی ضوء هذا الانصهار. استخدم ابن معتوق فن التجسید وبهذه الطریقه قد أعطى أبیاته حیویهً ونشاطا کثیراً. إنّه یشیر إلی واقعه غدیر خم ویستخدم عنصر الخیال ویقوم بوصف وقائع ذلک الیوم. کما أنه یشیر إلى آیه التطهیر فی بعض أبیاته. قد وظف ابن معتوق أسلوب النداء کثیرا حیث خاطب النبی(ص) مستخدما عباره(یا سیدی) وکلمه(مولای) الذی تقدیرها یکون یا مولای.

طنز یکی از مصادیق مفهوم گسترده ی شوخ طبعی و از تمام آن ها برجسته تر و کارآمدتر و مؤثّرتر است. سنجش مقامات بدیعی و غزل حافظ، از سویی مشابهت ها و مغایرت های دوقالب و نوع ادبی و از سوی دیگر، اندیشه و عاطفه ی دو هنرمندی را که برای بیان ذوق و اندیشه ی خویش دو رسانه ی متفاوت را برگزیده اند؛ آشکار می-سازد. از رهگذر هم سنجی این دو به هم ویژگی های اجتماعی و فرهنگی جامعه ی آنان پی می بریم و با پلیدی-های بنیادین آن آشنا می شویم و هم از طرز تلقّی آنان از محیط، آگاه می شویم. امّا در خلال این مقایسه درمی-یابیم که نگاه بدیع الزّمان به مسائل سطحی و طرز تلقّی حافظ از آن ها ژرف است. هدف نویسندگان بازنمایی همین مشابهت ها و تفاوت هایی است که در طنزهای این دو بازتاب داشته است. داده های تحقیق کتابخانه ای و روش تحلیل آن ها کیفی است و این سنجش نشان می دهدکه چگونه روزگار برای بیان نیازهای خود، هنرمندان را به راهی خاصّ می برد و نیز معلوم می دارد که انواع ادبی و زبان چه امکاناتی برای این بازنمایی دارند در اختیار هنرمندان می گذارد.

در این پژوهش، سعی برآن است تا ضمن بررسی ویژگی های زبان معاصر عربی در آثار توفیق الحکیم به یکی از رمان های توفیق الحکیم با نام " عوده الروح " که به "بازگشت روح" تعبیر میشود، با تاسی از روشنگری های فنون و علم زبان شناسی، به تحلیل و بررسی برخی ویژگیهای فنی و محتوایی این اثر پرداخته شود. نمایشنامه ها و رمانهای توفیق الحکیم، دارای دو جنبه واقع گرا و انسانی است. جنبه واقع گرای آن در حقیقت به پیشینه های ذاتی و قومی می پردازد و از استواری و قدرت و استقامت برخوردار است، اما در بخش انسانیِ آثارش نویسنده قاطعانه از ادبیات و فلسفه غربی متأثر است و تلاش میکند تا آثارش را بصورتی جهان شمول عرضه بدارد. در رمان « عوده الروح » ، توفیق الحکیم فضای جامعه و اخلاق حاکمان را با پارادایمی زیبا و اقتباسی در قالب زمانی بین دو جنگ جهانی( قرن بیستم) به تصویر کشیده و پاره ای از مشکلات و مسائل جامعه را در قالب داستان با بیان زبان مادری ایراد میکند و با نگاهی نقادانه به تحلیل این مسائل پرداخته و ناهجاریهایی را به چالش می کشد. این اثر به نوبه خود، به غنای ادبیات معاصر جهان عرب کمک شایانی کرده و همچنین مخاطبان زیادی از زبانهای مختلف را با نگاه تحلیل گرانه و نقادانه نویسنده رمان آشنا کرده است.