محمد دیمه ور

آسیب پذیری شدید روستاها در برابر مخاطرات طبیعی از مشخصه های بسیاری از مناطق روستایی کشور است، در این میان بسیاری از روستاها به دلیل شرایط جغرافیایی که در آن استقرار یافته اند، در معرض مخاطرات طبیعی قرار دارند؛ بنابراین انجام مطالعات مخاطرات ژئومورفولوژی سکونتگاه های روستایی ضروری است. این پژوهش کاربردی و به بررسی مخاطرات ژئومورفولوژیک سکونتگاه روستای رزگ شهرستان بیرجند باهدف شناسایی مخاطرات با استفاده از GIS انجام شد؛ تا زمینه شناسایی مخاطرات را فراهم و مسئولین را در برنامه ریزی هرچه بهتر سکونتگاه های روستایی یاری دهد. داده های موردنیاز پژوهش، استفاده از منابع کتابخانه ای، بازدید میدانی، پارامترهایی نظیر شیب و جهت؛  در GIS محاسبه و طبقه بندی گردید. پس از محاسبه و تهیه نقشه های مختلف، میزان مخاطرات و توان های اکولوژیک  محیط زیست روستا مورد ارزیابی قرار گرفت که بر اساس آن روستای رزگ از نظر شیب، در مکان نامناسبی قرار گرفته و از نظر توان توریسم متمرکز، نامناسب است. نقشه های تولید شده در این پژوهش نشان می دهد که روستای رزگ در مقابل مخاطرات زمین لرزه، زمین لغزش، ناپایداری دامنه بسیار آسیب پذیر است و سازه های بنا شده غیراستاندارد میزان خسارات جانی و مالی را افزایش خواهد داد. در بازدید میدانی مدارک قابل استنادی برای اثبات مخاطرات و تخریب صددرصد روستا در زمان بروز حوادث را به متخصصان نشان می دهد.

خلیج گرگان، یکی از مهم ترین تالاب های شمالی ایران است که تغییرات سطح آب آن پیامدهای زیست محیطی متعددی برای مناطق اطراف دارد. مطالعه حاضر به بررسی تطبیقی تغییرات سطح آب خلیج گرگان با استفاده از شاخص های طیفی آب می پردازد. مطالعات گذشته، تغییرات سطح آب خلیج گرگان را قابل توجه نشان می دهند. این تغییرات باعث خسارات زیادی از نظر اکولوژیکی و اقتصادی شده است که نیاز مبرم به راهبردهای موثر در مدیریت را برجسته می سازد. در این پژوهش با استفاده از بررسی تطبیقی بین شاخص های طیفی سطح آب(NDWI، MNDWI، AWEI و NDPI) با کمک تصاویر لندست 5 و 8 برای پایش تغییرات سطح آب خلیج گرگان استفاده شده است. یافته های این پژوهش  نشان می دهند که شاخص MNDWI با میانگین RMSE 66/21، دقیق ترین روش برای استخراج سطح آب از تصاویر لندست است. درخروجی شاخصMNDWI مساحت سطح آب استخراج شده برای سال های (1990، 2000، 2010 و 2020) افزایش2384 هکتاری بین 1990 تا 2000، کاهش1488 هکتاری بین 2000 تا 2010 و کاهش 11080 هکتاری بین 2010 تا 2020 مشاهده می شود. کاهش نگران کننده 11080 هکتاری سطح آب بین سال های 2010 تا 2020، بر ضرورت تلاش های بیشتر برای پایش و مدیریت سطح آّب خلیج گرگان تأکید می کند. این مطالعه بر پتانسیل تصاویر ماهواره ای و شاخص های طیفی آب، به ویژه شاخص MNDWI، به عنوان ابزارهای ارزشمند برای پایش و مدیریت مؤثر سطح آب در خلیج گرگان تأکید می کند .نهایتا، نتایج این پژوهش می تواند به عنوان یک راهنمای علمی برای مدیرت و برنامه ریزی تغییرات مساحت سطح آب خلیج گرگان مورد استفاده قرار گیرد.

ژئومورفولوژی علم شناسایی اشکال و فرم های مختلف زمین و تحلیل عوامل مؤثر برشکل گیری آنها درگذشته،حال و آینده می باشد. در آموزش جغرافیا علاوه بر روش های نوآورانه و خلاق آموزش در کلاس درس، مطالعات میدانی و مشاهده ی مستقیم لندفرم های ژئومورفیک در قالب بازدید علمی اهمیت بسزایی دارد. منطقه مورد مطالعه و بازدید در این پژوهش استان های خراسان جنوبی، رضوی، گلستان، مازندران و سمنان می باشد. هدف از این پژوهش معرفی لندفرم های ژئومورفیک به دانشجویان رشته آموزش جغرافیا ورودی مهر1397 می باشد. ابزار و داده های اصلی این پژوهش نقشه های زمین شناسی و ژئومورفولوژی مناطق مورد بازید، Google Earth Pro و دستگاه GPS تشکیل شده است. روش کار مبتنی بر شناسایی لندفرم ها و مشاهده مستقیم در بازدید های میدانی می باشد. در مرحله بعد تجسم لندفرم های ژئومورفیک و پدیده های جغرافیایی با واحدهایی که در کلاس درس در طول8 ترم گذاشته خواندند؛ می باشد. یافته های تحقیق نشان می دهد که مشاهده مسقیم لندفرم های ژئومورفیک نقش بسزایی در معرفی و آموزش دشت سر، باهادا، پلایا، تراس های رودخانه ای، جهت رشته کوه ها، ژئوتوریسم، سواحل، خلیج، نوسانات تراز آب دریای خزر، انواع سواحل، جلگه، زمین های پف کرده، نبکا و مخاطرات طبیعی برای دانشجویان داشته است. لذا می توان نتیجه گیری نمود که بازدید های علمی تاثیری مهمی در آموزش و تفیهم پدیده های جغرافیایی خواهد داشت. پیشنهاد می گردد در دانشگاه فرهنگیان درترم 8 بازدید علمی یک هفته ای خارج از استان برای همه ی ورودی دانشجویان برنامه ریزی گردد.

سرزمین ایران در زمینه ی ژئوتوریسم و جاذبه های زمین گردشگری در سطح ملی، منطقه ای و محلی از پتانسیل های بالایی برخوردار است. دشت مختاران در جنوب بیرجند، ژئوسایتی است که دارای میراث زمین شناسی و ژئومورفولوژی در مقیاس کوچک می باشد. هدف پژوهش حاضر، معرفی و ارزیابی جاذبه های زمین گردشگری لندفرم های ژئومورفیک دشت مختاران و نواحی مجاور آن در زمینه رشد و توسعه گردشگری می باشد. دشت مختاران از نظر شکل هندسی به صورت یک شکل بیضوی با کشیدگی جنوب شرق – شمال غرب بوده که تمامی پیرامون آن را ارتفاعات و بخش مرکزی آن را دشت تشکیل می دهد. وسعت دشت مختاران 1264 کیلومترمربع است. جاذبه های متنوع ژئوتوریسم دشت مختاران شامل دق اکبرآباد، نبکاها، تپه های ماسه ای، مخروط افکنه های بهم پیوسته، دشت ریگی، کراتر گیوشاد درشمال غربی و کراتر آغل کوه در جنوب دشت مختاران می باشد. جاذبه های زمین گردشگری آن با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی، کتابخانه ای و بازدید میدانی مورد بررسی قرار گرفته است. دسترسی آسان از دو مسیرجداگانه، فاصله کم آن با شهربیرجند، وجود لندفرم های ژئومورفیک در دشت مختاران با فاصله ی کم، معدن پرلیت سربیشه، منشورهای بازالتی گورید، بدلند، اقدامات آبخیزداری از پتانسیل ها و فرصت های مناسب توسعه ژئوتوریسم در دشت مختاران می باشد .

یکی از مهمترین اولویت های نظام های آموزشی، اصلاح و بهبود مستمر جریان یادگیری و بازنمایی متناسب رابطه یاددهنده - یادگیرنده می باشد. با رشد وپیشرفت تکنولوژی وایجاد موقعیت های یادگیری اثربخش مبتنی بر فناوری دیجیتال، آموزش الکترونیکی به عنوان پارادایمی غالب در قرن بیست ویکم مورد توجه صاحب نظران، مدیران، اساتید و معلمان قرار گرفته است. در این میان، نقش دانشگاه فرهنگیان که وظیفه مهم تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص مورد نیاز آموزش وپرورش کشور را بر عهده دارد، از اهمیت ممتازی برخوردار است. هدف از انجام این پژوهش تدوین راهبرد آموزشی موثر در زمینه کاربرد و چگونگی  تولید محتوای  یادگیری چند حسی مبتنی بر ابزار الکترونیک و زمینه سازی تحقق، تولید و اشاعه دانش در غالب مفهوم «مدیریت دانش» در آموزش جغرافیا می باشد. این پژوهش کیفی و کاربردی  بوده و جهت طراحی و تولید کتاب محتوای الکترونیک، از نرم افزارهای مختلف از قبیل: ActivInspire،  Power Point، Auto Play ، Movie Maker، استفاده شده است. یافته های تحقیق  نشان  می دهد که تولید محتوای الکترونیکی در درس جغرافیا تأثیر زیادی در یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانشجویان داشته است.

مشاهده ی مستقیم فرآیندها و جمع آوری داده های  دست اول در قالب پروژه های گردش علمی و مطالعات میدانی علاوه بر روش های نوآورانه و خلاق آموزش در کلاس درس در آموزش و پژوهش های جغرافیایی به عنوان یکی از مهمترین شاخه های علوم زمین،  اهمیت بسزایی دارد. تعامل مستمر و مشارکت فعال و هدفمند دانشجویان در جریان اینگونه یادگیری های کاوشگرانه، ضمن ایجاد جذابیت و عینی کردن موضوعات درسی، باعث تحقق یادگیری معنادار و شوق آفرین و همچنین کسب مهارت های عملی جغرافیا توسط آنان خواهد شد. برای تحقق این امر، خوشبختانه برنامه درسی آموزش جغرافیا در  دانشگاه های تربیت معلم   به گونه ای تدوین گردیده که یک معلم جغرافیا علاوه بر تسلط کافی  بر دانش موضوعی جغرافیا  (CK )،  باید از دانش و مهارت های متنوع  برای آموزش مفاهیم  این رشته ( PCK)  نیز برخوردار باشد. هدف از انجام  پژوهش حاضر، آشنایی عملی دانشجومعلمان با نحوه کاربرد راهبردهای اثربخش" آموزش تلفیقی " و "گردش علمی" از طریق ایجاد فرصت ها و تجارب یادگیری در محیط های چندگانه و ارزیابی اثربخشی آن می باشد. این پژوهش به روش کیفی انجام و بر این اساس، جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه،  مشاهده،  مطالعه اسنادی و مستندات متنی و تصویری صورت پذیرفته است. اعتبار درونی  پژوهش با توجه به رضایت استادان تأیید گردید. یافته های این پژوهش نشان داد که اکثریت دانشجویان ضمن آشنایی با راهبردهای مذکور و کاربرد عملی آنها، این شیوه آموزش را لذت بخش ترین خاطره یادگیری خود در دانشگاه  برشمرده اند.