معصومه زمانی سعدآبادی

با فرارسیدن اسلام، شیشهگران ایران در قرنهای 3 و 4 ه.ق دستآفریدههای ارزندهای خلق کردهاند که در گذر زمان بخشی از آنها بر جای مانده است. هدف این پژوهش مطالعه ابریقهای شیشهای ایران با تمرکز بر ساختار کلی اجزا، فرم، نقوش و تزیینات تحت عنوان ریختشناسی است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش که ابریقهای شیشهای ایران در قرون 4-3 ه.ق دارای چه ویژگیهای بصری هستند؟ انجام گرفته است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نمونههای مورد نظر به شیوه کیفی و با رویکرد ریختشناسانه مورد ارزیابی قرار گرفتهاند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که ابریق های شیشه ای از عناصر ثابت مخزن، دهانه و دسته تشکیل شده اند. زائده روی دسته، گردن، پایه، تزیینات و نقوش از اجزای متغیر این ابریق ها است. مخزن ابریق های شیشه ای با فرمهای اشکی، شلجمی، گوشت کوبی، استوانه ای و تلفیقی از آنها با دهانه های تنگ، استوانه ای و گشاد ساخته شده اند. دسته از دهانه این ظروف به ابتدا، میانه یا انتهای مخزن متصل شده است. زائده بر روی دسته اغلب ابریق های شیشه ای برجسته بوده و پایه مسطحی در کف تمام ابریق های شلجمی و بعضی از ابریق های اشکی توسط شیشه گر در نظر گرفته شده است. تزیینات ابریق های شیشه ای ایران در دو دسته انتزاعی محض و شمایلی-انتزاعی قابل پیگیری است.

بیان مسئله: شیشه گری از جمله هنرهای ارزنده سرزمین ایران است که پیشینه آن به هزاران سال پیش می رسد. این هنر در طول دوران اسلامی با برخورداری از پیشینه تاریخی و هنری غنی، وارد مرحله نوینی می شود به طوری که قرن های سوم تا ششم ه.ق از مهم ترین عصرهای شیشه گری دوران اسلامی ایران به شمار می رود. پژوهش حاضر در نظر دارد به مطالعه ریخت شناسانه قندیل های شیشه ای دوران اسلامی ایران بپردازد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش ها است؛ قندیل های شیشه ای ایران به لحاظ ریخت شناسانه دارای چه ویژگی های بصری هستند و عناصر ثابت و متغیر قندیل های شیشه ای ایران در قرن های سوم تا ششم ه.ق چه بوده  است؟ هدف: هدف این مقاله شناخت ساختار کلی قندیل های شیشه ای ایران، اجزا و همچنین عناصر تشکیل دهنده ثابت و متغیر آن است. روش پژوهش: روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات آن از طریق منابع کتابخانه ای گردآوری شده است. یافته ها: قندیل های شیشه ای از عناصر ثابت بدنه، گردن، پایه و حلقه آویز تشکیل شده اند. فرم بدنه قندیل های مذکور شلجمی-کروی و گلدانی کشیده است و گردن آن ها بلند و کوتاه با فرم های استوانه ای و شیپوری است وتنوع قندیل های شیشه ای ایرانی، ناشی از نحوه اعمال حلقه آویز و محل قرارگیری آن در دهانه یا میانه بدنه آن ها  و نیز تزیینات آثار مذکور و افزودن خمیر شیشه در دهانه این اشیاء است. 

پیشینه تزیین شیشه را می توان هم زمان با ساخت اولین آثار شیشه ای در نظر گرفت. آثار شیشه ای برجای مانده از سرزمین ایران با استفاده از ابزار های مختلف، ذوق و خلاقیت هنرمندان شیشه گر با روش های متنوعی تزیین شده اند. تزیین شیشه، روشی تکمیلی در تولید آثار شیشه ای است که با هدف افزایش جلوه و زیبایی آن به کار برده شده و جزو مهم ترین مراحلی است که در فرآیند ساخت آثار شیشه ای در نظر گرفته می شود. تزیین شیشه شامل دو نوع سرد و گرم است. بنابراین پرسش مطرح شده در پژوهش حاضر این است که تکنیک سرد تزیین شیشه چیست و تکنیک های سرد تزیین شیشه کدام است؟ در راستای پاسخ به این پرسش، اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای گردآوری شده و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است . نتایج پژوهش نشان می دهد تکنیک های سرد تزیین، پس از ساخت اثر شیشه ای و سرد شدن کامل آن انجام می شود. تراش، حکاکی، نقاشی با رنگ های سرد و شیوه های مات کردن شیشه اعم از سندبلاست و اسیدکاری از جمله تکنیک های سرد تزیین شیشه است که هر کدام بنابر نوع شیشه و طرح مورد نظر قابلیت اجرا دارند.

با تکامل و بهبود روش های ساخت آثار شیشه ای، تکنیک های تزیین این آثار نیز به تدریج توسعه یافته است. امروزه تکنیک های تزیین شیشه از اصلی ترین مراحلی است که در فرآیند ساخت آثار شیشه ای توسط هنرمندان در نظر گرفته می شود. برای تزیین آثار شیشه ای دو نوع تکنیک سرد و گرم مورد استفاده قرار می گیرد. سندبلاست یکی از اصلی-ترین تکنیک های سرد تزیین در حوزه هنر شیشه گری است. با توجه به این که تحقیق جامعی در رابطه با تکنیک های تزیین شیشه انجام نگرفته لذا مطالعه و بررسی بخشی از آن، جهت پیشبرد دانش هنر شیشه گری ضرورت می نماید. بنابراین پرسش اصلی مطرح شده در پژوهش حاضر این است که انواع تکنیک های سرد تزیین شیشه کدام بوده و سندبلاست چگونه بر روی شیشه قابل اجرا است؟ در راستای پاسخ به این پرسش اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای گردآوری شده و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. نتایج پژوهش نشان می دهد تزیین سرد شیشه بعد از اتمام مراحل ساخت بدنه روی آن انجام می شود. تکنیک های سرد تزیین شیشه شامل سندبلاست، تراش، حکاکی و اسیدکاری است. سندبلاست فرآیند مات کردن سطح شیشه با شن و ماسه به چند نوع سندبلاست سطحی، برجسته و سایه تقسیم می شود که روش اجرای هر کدام متفاوت است.

براساس اسناد تاریخی و باستان شناسی، شیشه گری از پیشینه تاریخی و هنری پرمایه ای برخوردار است به طوری که از زمان عیلامیان و پس از آن از دوران هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و از قرون نخستین اسلام تا دوره تیموری، آثار شیشه ای ارزشمندی برجای مانده که مبین ابعاد نوآورانه در زمینه ساخت شیشه و هم چنین تحولات صورت گرفته در این زمینه است. شیشه گران در هر دوره ای از تاریخ، شیوه های مختلفی برای ساخت آثار به کار گرفته اند و بسیاری از این شیوه ها در ادوار بعد ادامه یافته، چنان که تداومی ناگسستنی در شیوه شیشه گری قبل و بعد از اسلام مشهود است. شناخت تاریخ شیشه گری ایران از دوره هخامنشی تا تیموری و بررسی تکنیک های ساخت شیشه، هدف این پژوهش است. بنابراین پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش اصلی است: تکنیک های ساخت شیشه از دوره هخامنشی تا تیموری چگونه بوده و چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است؟ روش این تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات آن، کتابخانه ای است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که قبل از ابداع میله دم، روش های شیشه گری اغلب از شیوه های مورداستفاده در سفالگری و فلزکاری الهام گرفته، ولی ابداع روش دمیدن شیشه در دوره اشکانی، تحولی اساسی در شیشه گری ایران به وجود آورده که باعث جداسازی این هنر از سنت های رایج گذشته شده است. تکنیک های فشردن در قالب، موزاییک شیشه، قالب شنی و میله ای، ریخته گری و موم گمشده ازجمله روش های ساخت آثار شیشه ای قبل از دمش بوده اند. به سبب قابلیت های بسیار این تکنیک هم چون امکان ساخت آثار با فرم های متنوع، ابعاد گوناگون، تعداد بسیار و هم چنین امکان نوآوری در ساخت و تزیین شیشه، دمیدن شیشه در ادوار بعدی موردتوجه واقع شده است. باوجود این که شیوه های شیشه گری به طور ناگهانی مورد تغییر قرار نگرفته اند، اما شیوه های نوینی در طول قرن ها به وقوع پیوسته که باعث رشد و شکوفایی شیشه گری ایران در دوران اسلامی تا حمله مغول شده است.

در پس چند هزاره تاریخ هنر ایران، آثار شیشه ای ارزنده ای بر جای مانده و کاسه های شیشه ای بخشی از این آثار است. مطالعه کاسه های شیشه ای با تمرکز بر عناصر تشکیل دهنده آن، فرم و تزیینات تحت عنوان ریخت شناسی یکی از روش های شناخت پیشینه و سیر تاریخی هنر شیشه گری ایران است. پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخ این پرسش اساسی که کاسه های شیشه ای ایران به لحاظ ریخت شناسانه در طول تاریخ چه تحولاتی را پشت سر گذاشته اند؟ نمونه کاسه های شیشه ای متعلق به دوران پیش و پس از اسلام را مورد مطالعه قرار داده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای گردآوری شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد کاسه های شیشه ای پیش از اسلام بی رنگ، تقریباً هم شکل و نیم کروی بوده و با نقوش هندسی و گیاهی تزیین یافته اند. در طی قرن ها و با برآمدن اسلام شیوه های نوین ساخت و تزیین شیشه باعث دگرگونی فرم کاسه های شیشه ای گشته به طوری که این کاسه ها از تنوع فرم، تزیین و رنگ برخوردار می باشند. هنرمند شیشه گر علاوه بر نقوش هندسی از انواع نقوش جانوری، گیاهی، انسانی، نوشتاری و غیر هندسی در تزیین کاسه های دوران اسلامی بهره برده است. همچنین روش ساخت و تزیین کاسه های شیشه ای در گذر زمان دچار تحولاتی شده است.

هنر شیشه گری با استقرار اسلام در ایران و مصر دورهای از تحول و شکوفایی را گذراند، به طوریکه آثار شیشهای بر جای مانده طی قرون 7-3 ه.ق از شاهکارهای هنر ایران و مصر در ساخت و تزیین شیشه محسوب میشوند. در تزیین این آثار از عناصر نوشتاری، هندسی، گیاهی، جانوری و انسانی استفاده شده است. این پژوهش با هدف بررسی و تبیین وجوه بصری و بیانی عناصر نوشتاری آثار شیشهای ایران و مصر صورت پذیرفته است. بنابراین سوال پژوهش حاضر این است که عناصر نوشتاری آثار شیشه ای ایران و مصر در قرون 7-3 ه.ق حاوی چه مضامینی بوده و با کدام شیوه و تکنیک اجرا شدهاند؟ روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای گردآوری شده است. 725 اثر شیشهای ایران و مصر در قرون مذکور به عنوان جامعه پژوهش تعریف شده که از این میان 28 اثر به روش نمونهگیری غیرتصادفی هدفمند انتخاب و تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد آثار شیشهای ایران حاوی مضامین دعایی به خط کوفی بوده که با شیوه نقوش قالبی، تراش و کامئو اجرا شده است. علاوه بر دعای خیر، اسامی سفارشدهندگان به شیوههای تراش، حکاکی، نقوش قالبی، زرینفام و مینای روی شیشه بر روی آثار شیشهای مصر نقش بسته است.

دوره سلجوقی یکی از مهم ترین دوران شکوفایی هنراسلامی سده های ۵ و۶ ه.ق ایران در خصوص هنر شیشه است که از آن جمله می توان به صراحی ها به عنوان یکی از پرکاربردترین ظروف شیشه ای اشاره کرد. مطالعه بر روی فرم و تزیینات این آثار شیشه ای می تواند رهیافتی در مطالعه هنر شیشه سلجوقی باشد. این پژوهش برآن است تا با بررسی فرم و ریخت صراحی ها از منظر ریخت شناسی که یکی از رویکردهای رایج معاصر در حوزه نقد ادبی و از زیر شاخه های ساختارگرایی است بپردازد. بدین منظور در جستجوی یافتن پاسخ این پرسش اساسی که "صراحی های شیشه ای سده های ۵ و۶ ه.ق ایران به لحاظ عناصر فرمی ثابت (مخزن و گردن) و متغیر (تزیینات) دارای چه ویژگی های بصری بوده اند" به جمع آوری نمونه ها، طبقه بندی و بررسی آن ها اقدام شده است. این پژوهش بر پایه مطالعات کتابخانه ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی شکل گرفته است. نتایج نشان می دهد که فرم مخزن در سه حالت کلی اشکی، شلجمی و گوشتکوبی ساخته شده و بیشترین حجم تزیینات را دارا می باشند. تزیینات این قسمت در دو بخش انتزاعی و شمایلی- انتزاعی قابل پیگیری است. فرم گردن نیز به صورت استوانه ای بلند و باریک ساخته شده که اغلب فاقد تزیینات بوده و شامل نوار افزوده و گاهی دارای لبه می باشد.

شیشه گری از جمله هنرهای ارزنده سرزمین های ایران و مصر است که پیشینه آن به هزاران سال پیش می رسد. این هنر در طول دوران اسلامی با برخورداری از پیشینه تاریخی و هنری غنی وارد مرحله نوینی شد، به طوری که قرن های 7-3 ه.ق از مهم ترین عصرهای شیشه گری دوران اسلامی ایران و مصر محسوب می شود. با وجود پیشینه پربار هنر شیشه گری ایران و مصر مطالعات در این حوزه کم تر مورد توجه واقع شده است. از این رو پژوهش حاضر در نظر دارد به مطالعه و بررسی تطبیقی نمونه قندیل های شیشه ای دوره اسلامی ایران و مصر بپردازد. شناخت بخشی از آثار شیشه ای این سرزمین ها و دستیابی به تشابه و تباین های آن با تمرکز بر بررسی عناصر تشکیل دهنده، فرم و ساختار کلی اجزا، نقوش و تزیینات تحت عنوان ریخت شناسی هدف این پژوهش می باشد. بنابراین پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش هاست؛ 1- قندیل های شیشه ای ایران و مصر به لحاظ ریخت شناسانه دارای چه ویژگی های بصری هستند؟ 2- وجوه تفاوت و تشابه در ریخت قندیل های شیشه ای سرزمین های ایران و مصر در قرن های 7-3 ه.ق کدام است؟ روش این تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است. نتایج حاکی از آن است قندیل های شیشه ای ایران و مصر از عناصر ثابت بدنه، گردن، پایه و حلقه آویز و عناصر متغیر تزیینات و نقوش تشکیل یافته اند. فرم بدنه قندیل های شیشه ای مورد مطالعه گلدانی و شلجمی-کروی بوده و فرم گردن، استوانه ای و شیپوری است. پایه نیز در دو حالت مسطح و مرتفع توسط هنرمند شیشه گر در نظر گرفته شده است. حلقه های آویز شیشه ای در انواع مختلف بر روی بدنه و یا دهانه قندیل های شیشه ای مذکور افزوده شده است. با وجود شباهت هایی در ریخت قندیل های شیشه ای ایران و مصر، تفاوت هایی در اجزای تشکیل دهنده آن ها اعم از عناصر ثابت و متغیر سبب تمایز قندیل های شیشه ای دو سرزمین ایران و مصر گشته است.

هنر نقاشی پشت شیشه به عنوان هنری تزیینی پس از رواج یافتن در کشورهای اروپایی به کشورهای آسیایی نیز سوق یافت و در دوره صفویه وارد ایران شد. هنرمندان ایرانی، توانایی خاصی در این هنر یافته و همچون نگارگری رنگ وبوی بومی بدان بخشیده و رواج دادند. نگارگری ایران نیز در دوره صفویه با شکل گیری مکاتب مختلف هنری، هم زمان با تحولات سیاسی و اجتماعی آن دوره رونق داشت. علیرغم تقارب زمانی، تأثیر و تأثرات نقاشی پشت شیشه و نگارگری دوره صفوی مورد مطالعه قرار نگرفته، درحالی که بررسی آن و به طورکلی رابطه بین متون تصویری مختلف با رویکرد بینامتنیت می تواند در تبیین بهتر این روابط راهگشا باشد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی روابط بینامتنی در آثار هنری مذکور دوره صفویه بر مبنای نظریه ریفاتر درصدد پاسخ به این پرسش اصلی که چه رابطه بینامتنی مابین هنر نقاشی پشت شیشه و نگارگری دوره صفوی وجود دارد؟ برآمده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنتی گردآوری شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که با توجه به نظر ریفاتر و نقش اصلی مخاطب در خوانش متن، بین نقاشی پشت شیشه و نگارگری دوره صفوی بینامتنیت احتمالی برقرار است و نقاشی پشت شیشه این دوره ضمن حفظ ویژگی های منحصربه فرد خود تأثیر متون تصویری دیگر را نمایان می سازد.

شیشه گری به عنوان یکی از هنرهای مهم تاریخ تا سده های نخستین اسلام تقریباً بدون تغییر ادامه داشته است. در سده های سوم تا پنجم هجری قمری شیشه گران شیوه های نوینی در ساخت و تزیین شیشه به کار گرفته و به این ترتیب آثار شیشه ای ارزنده و البته محدودی نظیر شیشه های تراش برجسته که با شیوه دمیدن شیشه و لایه گذاری مذاب شیشه رنگی روی شیشه بی رنگ ساخته شده اند، از تمدن های اسلامی ایران و مصر برجای مانده است. این نوع شیشه ها که به لحاظ ساخت و تزیین دارای اهمیت بسیاری بوده، از یک سو بیانگر توانایی و تسلط شیشه گران جهان اسلام و از سوی دیگر نشان گر فنون نوین شیشه گری است. پژوهش حاضر با توجه به این که تحقیق مستقلی در ارتباط با این موضوع انجام نگرفته، درصدد است به منظور پیشبرد دانش هنر و صنایع شیشه به مطالعه و بررسی آثار شیشه ای تراش برجسته بپردازد. هدف این پژوهش مطالعه بخشی از مهم ترین آثار شیشه ای دوران اسلامی این سرزمین ها و دستیابی به تشابه و تباین های آن با تمرکز بر بررسی فنی و بصری آن است؛ بنابراین پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال ها است: 1. آثار شیشه ای تراش برجسته چگونه قابلیت اجرا داشته و آثار مورداشاره متعلق به ایران و مصر در سده های 3-5 ه.ق دارای چه ویژگی های فنی و بصری اعم از شکل و نقش هستند؟ 2. وجوه تفاوت و تشابه آثار شیشه ای تراش برجسته ایران و مصر در سده های 3-5 ه.ق کدام است؟ روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با رویکردی تطبیقی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است. نتایج حاکی از آن است که آثار شیشه ای تراش برجسته با دو روش تراشیدن و جای گذاری تزیین شده اند. روش تراشیدن که از آن در تزیین آثار تراش برجسته ایران و مصر بهره گرفته شده با پیشرفت فن تراش به منظور برداشت سطوح بیشتری از بدنه ظرف با لایه اضافی از جنس شیشه رنگی برای خلق اثری تراش خورده با نقوش خطی برجسته و جلوه ای دورنگ به وقوع پیوسته و روش جای گذاری که در آن بدنه ظرف برش خورده و بیرون آورده می شود و سپس نقش به صورت یک تکه بارنگ دیگری در بدنه جایگزین می شود، مختص آثار ایران است. همچنین آثار تراش برجسته ایران و مصر از منظر شکل، نقش و رنگ از طرفی با یکدیگر مشابهت داشته و از طرفی دیگر تفاوت دارند. هر یک از آثار مذکور از شکل منحصربه فردی برخوردارند که با نقوش حیوانی، گیاهی، نوشتاری و هندسی تزیین یافته اند. نقوش پرنده، شیر، پالمت و پیچک در آثار دو سرزمین مشترک بوده و سایر نقوش حیوانی و گیاهی و همچنین خوانایی خط نوشته های کوفی در آثار مصر سبب تمایز شیشه های تراش برجسته ایران و مصر شده است. شباهت رنگی آثار تراش برجسته ایران و مصر در برخورداری از مذاب شیشه بی رنگ در لایه زیرین و رنگ های سبز، آبی و قهوه ای در لایه بیرونی بوده و سایر فام های رنگی که اغلب در آثار مصر مشاهده می شود، از دیگر تفاوت های این آثار است.

شیشه گری یکی از مهم ترین هنرهای ارزنده ایران در طول تاریخ است. پس از استقرار اسلام در ایران، در قرون سوم و چهارم ه   . ق.، شیشه گری دوره ای از تحول و شکوفایی را سپری کرده و آثار شیشه ای بسیاری طی قرن های مذکور توسط شیشه گران ساخته شده و بر جای مانده است. با توجه به این که تحقیق در این حوزه هنری کمتر مورد توجه واقع شده، در این پژوهش به مطالعه فرم و نقش جام های شیشه ای ایران از طریق بررسی اجزای تشکیل دهنده هر اثر شامل عناصر ثابت و متغیر تحت عنوان ریخت شناسی پرداخته شده است. ریخت شناسی یکی از رویکردها و شیوه های تبیین هنری است که عناصر تشکیل دهنده اثر اعم از فرم، ساختار کلی اجزا، نقوش و تزیینات را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد. بدین منظور در راستای پاسخ به این پرسش اساسی که جام های شیشه ای قرون سوم و چهارم ه   . ق. ایران به لحاظ عناصر فرمی ثابت و متغیر دارای چه ویژگی های بصری هستند؟ 30 نمونه از جام های شیشه ای ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و با روش توصیفی-تحلیلی انجام یافته است. نتایج پژوهش نشان می دهد جام های شیشه ای از بخش ثابت بدنه ساخته شده اند و فرم بدنه در سه دسته کلی استوانه ای ساده، شیپوری و کمر باریک قابل تقسیم بندی است. پایه، تزیینات و نقوش ازجمله عناصر متغیر این آثار است. پایه نیز در سه حالت پهن، کم عرض و بلند توسط هنرمند شیشه گر در کف جام اعمال شده است. تزیینات جام های شیشه ای در چند دسته هندسی، غیر هندسی، نوشتاری، گیاهی، جانوری و ترکیبی از نقوش مذکور قابل پیگیری است.

شیشه گری از جمله هنرهای ارزنده سرزمین های ایران و مصر است و از آنجاکه بین این دو سرزمین در مقاطع مختلف تاریخی تعاملاتی در زمینه های مختلف هنری اتفاق افتاده که در هنر شیشه نیز تأثیرگذار بوده است، این پژوهش با هدف مطالعه تزئینات کاسه های شیشه ای ایران و مصر در عصر تیموریان و مملوکیان به منظور افزایش دانش هنر شیشه با رویکردی تطبیقی انجام یافته است تا به این پرسش اساسی که وجوه تفاوت و تشابه کاسه های شیشه ای ایران و مصر به لحاظ فرم، نقوش و تزئینات کدام است؟ پاسخ دهد. روش تحقیق حاضر توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است. نتایج پژوهش با مطالعه فرم بدنه، پایه، تزئینات و نقوش کاسه های شیشه ای ایران و مصر حاکی از آن است که شیشه گری در دروره تیموریان ایران کم رونق اما در دوره مملوکیان مصر دوره ای درخشان را سپری می کرده است و از این رو کاسه های شیشه ای ایران به لحاظ فرم و تزئینات نسبت به نمونه های مصر ساده تر هستند. فرم بدنه پیاله ای و دهانه گشاد فرم مشترک بین نمونه های ایران و مصر و فرم کروی و بشقابی مختص نمونه های مصر است. کاسه های شیشه ای ایران از پایه مسطح اما کاسه های شیشه ای مصر از پایه ای کوتاه و بلند نیز برخوردار هستند. تزئینات آثار مزبور ایران هندسی، غیرهندسی و گیاهی بوده در حالی که آثار مصر از تنوع تزئینات و نقوش شامل نقوش انتزاعی محض هندسی، غیرهندسی و نوشتاری و نقوش شمایلی-انتزاعی گیاهی و جانوری بهره مند بوده که با رنگ های متنوع و تکنیک های متفاوت به ویژه میناکاری اجرا شده است.