ناصر تکمیل همایون

استفاده از واژه ایران شناسی چنان متداول شده است که دیگر نیازی به بررسی این عبارت دیده نمی شود؛ حال آنکه واکاوی ریشه کلمات در هر دانشی و بیان تاریخچه آن از سؤالات اصلی درباره چیستی کلیه علوم است. این مقاله با طرح پرسش هایی در این خصوص درصدد بررسی معنای ایران شناسی، تاریخچه آن و نیز طرح پیشنهادهایی درباره یافتن روش درست برای تحقیقات ایران شناسانه است. نویسنده در عین حال بر این موضوع تأکید دارد که محقق ایرانشناس باید با درنظر گرفتن معنا و تاریخچه ایران شناسی از یک جانبه نگری متداول در پاره ای از مطالعات ایران شناسی در گذشته پرهیز کند؛ تحقیقات درست را از نادرست تشخیص دهد تا از ره آورد آن به ایران شناسی علمی دست یابد.

این مقاله به مسئله گفتگوی تمدن ها که در عصر حاضر از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است، می پردازد. نویسنده با روش توصیفی و کتابخانه ای و نیز بر اساس تجارب شخصی، ضمن ارائه پیشینه تمدنی و جغرافیای تمدنی از ایران، به تقابل و تعامل ایران با تمدن های باستان(شرق و غرب) و تمدن اسلام پرداخته است. وی معتقد است با شناخت فرهنگ و تمدن ایران که از راه بررسی تحولات تاریخی و باستان شناسی محیط زیست و جغرافیای جامعه و ارزش های موجود در آن قابل حصول است، می توان ایران را به عنوان یکی از پیشگامان گفتگوی فرهنگی و تاریخی در تاریخ معرفی کرد.

آسیای کهن به گونه بزرگ ترین قاره زمین، زیستگاه نخستین جماعت های انسانی بوده که حیات باستانی خود را در فرهنگ های گوناگون نظم داده اند. ساکنان سرزمین های آسیایی در مهاجرت و ارتباط با یکدیگر که گاه به سختی صورت می گرفت، تأثیر و تأثرات بسیار در یکدیگر باقی گذاشته اند و هیچ گاه بریده از هم نبوده اند. از اقوام ریشه دار آسیایی نام هایی در تاریخ آمده که مشهورترین آن ها شاید «قوم آرین» ها باشد که به شعبه های گوناگون تقسیم شده اند و در مراحل تکاملی زمان و فرهنگ و فرهنگ سازی، در برهه ای از تاریخ که تحول عظیم شهرنشینی و حکومت و عصر کتابت پدید آمده آن قوم را در پهنه تمدن قرار داده است. این امر از هزار سوم پیش از میلاد مشهود است.