احسان دباغ

وقتی انتقال مفهوم، صورتی حرفه ای و تخصصی یافت، واژه «مناظره» و اشکال گوناگون آن نیز خودنمایی کرد و حرفه ای جدید به نام «مهندسی مناظرات و بررسی مبانی آنها» شکل گرفت. مسلمات تاریخی در مناظرات قرآنی مورد توجه ویژه کلام وحی قرار گرفته است و قرآن کریم، تاریخ قطعی را یک مبنای مهم برای مناظرات معرفی فرموده است. برای نگارش این پژوهه، پس از مرور کل آیات قرآن و اندیشه ورزی در آنها و بررسی منابعی وافر از تفاسیر فریقین، یک آورده جدید یعنی نمایاندن تأکید بر مسلمات تاریخی در مناظرات قرآنی در اختیار قرآن پژوهان و جویندگان روشهای قرآنی برای بحث و مناظره قرار گرفته و چهار مورد از مهمترین آیاتی که در این زمینه در قرآن وجود دارد معرفی شده و مورد بحث قرار گرفته است. نمونه های ارائه شده در این تحقیق، اثبات می کند که قرآن کریم به صورت مشخص نسخه تنظیم مناظرات را از تکیه بر مسلمات تاریخی و اخذ طرف مقابل به آن آغاز کرده، رعایت مسلمات تاریخی در شکل دهی به گفتمانهای عقایدی و حقوقی را مورد تأکید قرار داده است. اصرار بر مسأله ای که با رخدادها یا وقایع قطعی تاریخ مغایرت دارد، تحکّم و باطل است. همچنین مناظره بر مبنای تاریخ قطعی می تواند از مصادیق جدال احسن نیز باشد. بررسی تطبیقی آرای مفسران فریقین حاکی از همسویی آراء آنان درباره مبنا بودن مسلمات تاریخی برای مناظرات است.

محمد داراشکوه یکی از عجایب هند، دارای شخصیتی کم نظیر در جهان و از دانشمندترین شاهزادگان دوره تیموری بوده است که از طریق تألیف و ترجمه کتاب های بسیاری، تلاش گسترده ای برای وحدت و تقریب مفاهیم عرفان اسلامی و هندو انجام داد. آنچه موجب حیات جاوید و بقای نام داراشکوه شده، نوشته های ادبی و عرفانی اوست. یکی از آثار وی، دیوان اشعار فارسی او به نام اکسیر اعظم، مشتمل بر ۲۱۶ غزل و ۱۴۸ رباعی است. در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با بررسی کلیه شعرهای دیوان او مشخص شد که اشعار او فاقد تغزلات زمینی است و بیش از هر چیز، مضامین عرفانی و آسمانی را دربرداشته است و در عرفان نیز بیشتر نظریه وحدت وجود در آن به چشم می خورد. همچنین گلچینی از دیوان اشعار او که مشتمل بر تمامی موضوعات مذکور در سروده های اوست، برگزیده و در سه دسته «اعتقادات (توحید و صفات الهی؛ نبوت)»، «عبادت و سیر و سلوک» و «مواعظ و اخلاق» طبقه بندی و بررسی شد. نتیجه آنکه، مضمون اکثر اشعار او همسو با  آموزه های قرآن و حدیث است و همگرایی منویات او با معارف اسلامی کاملاً قابل مشاهده است. البته در مواردی نیز به اشعار وی نقدهایی وارد می شود.

با توجه به چالش برانگیز بودنِ مسئله استعاره، تا کنون نظریه های گوناگونی در پیوند با ترجمه پذیری، ترجمه ناپذیری و شیوه های گوناگون ترجمه استعاره به ویژه در ارتباط با آیه های قرآنی ارائه شده است. مقاله حاضر بر آن است تا نخست، به مرور مفهوم استعاره پرداخته و نظریه های پیتر نیومارک (Newmark, 1988) در پیوند با تکنیک های برگردان استعاره را معرفی کند. سپس، این پژوهش می کوشد تا مقایسه ای تحلیلی میان چگونگی عملکرد دو مترجم مشهور فرانسوی قرآن کریم در قرن بیستم- رژیس بلاشر (Blachère, 1950) و ژاک برک (Berque, 1990)- در محدوده آیه های برگزیده سوره بقره ارائه دهد. بررسی موردی آیه های برگزیده شده نشان می دهد که دو مترجم با وجود قرار گرفتن در چارچوب های زمانی-مکانی یکسان و دارا بودن دورنمایِ اعتقادی و پیش فرض های ایدئولوژیک نزدیک به هم، از شیوه های گوناگون و متفاوتی در برگردان استعاره ها بهره گرفته اند. این تفاوتِ سبک، از سویی ریشه در اختلاف در برداشت و درک دو مترجم از مفهوم آیه ها داشته است و از سوی دیگر نشان دهنده تفاوت سلیقه های ساختاری آن ها و میزان وفاداری مترجم ها به متن اصلی است.

تکفیر مسلمانان، مخالف صریح آیات قرآن کریم، سیره پیامبرأکرم | ، صحابه و نظریات علمای اسلام است و هیچ مدرک عقلی و شرعی ندارد. نخستین و کمترین درجه مسلمانی، با گفتن شهادتین اثبات می شود. قرآن، به این افراد امان داده و به عنوان مسلمان از تکفیر آنان نهی فرموده است، همچنین از تلاش هایی که به نام جهاد در راه خدا و دعوت کافران به اسلام صورت می گیرد، از نیت های ناسالم مانند غنیمت خواهی و کسب متاع ناپایدار دنیوی منع نموده است و انسان ها را به ارزش های پایدار دعوت می نماید. پشت صحنه بسیاری از تکفیرها، عوارض نفسانی و شیطانی و دنیاطلبی است. قرآن مجید گرایش به دنیا را عامل اصلی تکفیر مسلمانان می داند، اگرچه وعده پوشالی به بهشت و حورالعین، تحریف آیات قرآنی و برداشت نادرست از آنها، نیز می تواند از دیگر عوامل آن باشد و کارکردهای مکملی داشته باشد که دشمنان اسلام را برای فروپاشی آیین رحمانی خاتم، نیرومند ساخته است.

تاریخ انبیاء بیانگر آن است که برنامه های تمام پیامبران در دعوت به اصول، بدون هیچ اختلافی یکسان بوده، هرگاه پیامبری دعوت خود را با دلایلی آشکار می ساخت، قوم او به دو گروه مؤمن و کافر تقسیم می شدند. ایمان، امری است دارای مراتب تشکیکی؛ چرا که قابل شدت و ضعف است. ممکن است برخی از مراتب ایمان به گونه ای آمیخته به نوعی از شرک خفی باشد. طبق آموزه های دینی، معیار درجه بندی و ارتقاء وجودی مؤمنان، انجام اعمال صالح و مرضی خدای سبحان است؛ یعنی ایمان و عمل صالح، مکمّل یکدیگرند. صلاح و شایستگی فعل و حُسن فاعلی بستگی به مرتبه ایمان شخص دارد و در مقابل نقش عمل نیز در ایمان، رقم زدن درجات و مراتب آن است. مسلمان نیز همواره بین مراتب اسلام و ایمان قرار دارد است. تعریف جامع کفر عبارت از انکار الوهیّت، توحید، رسالت و ضروری دین با التفات به ضروری بودن آن است. پژوهش حاضر به تحلیل مراتب ایمان و کفر و بررسی تعاریف انحرافی از مفهوم ایمان و رابطه آن با عمل در طول تاریخ اسلام و تاثیر آن در ایجاد گروه هایی چون خوارج، مرجئه، معتزله و اشاعره می پردازد و در صدد کشف مهم ترین انحراف در دیدگاه های صدر اسلام و قرون اولیه اسلامی پیرامون تعریف اصطلاحی ایمان و ارتباط آن با عمل است.

در نظام های حاکمیتی، امروزه برای آگاهی بخشی سیاسی، علمی، فرهنگی، مذهبی و... به مناظره به عنوان ابزاری کارآمد نگریسته می شود. در نظام و حکومت اسلامی نیز این امر پشتوانه های متعددی دارد و همواره مورد توجه قرار گرفته است. این تحقیق برآنست تا تبیین نماید که چه شاخص ها و چارچوب هایی مناظره را در قالب الزامات اخلاقی به مطلوبیت می رساند. جهت نیل به اهداف مناظره باید قالب ها و چارچوب های اخلاقی و قانونی مد نظر قرار گیرد تا از آسیب های احتمالی جلوگیری شود و رویش هایی را به اقتضا در پی داشته باشد. گزاره های اخلاقی به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار باید مبنای تدابیر مدیران در برنامه ریزی های حکومت اسلامی در این زمینه قرار گیرد که در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی سعی شده است تا حد امکان با مراجعه به منابع اصیل اسلامی و با رجوع و توجه به آیات و روایات و سیره معصومین پژوهشی در رابطه با موضوع مزبور ارائه شود تا در سیاستگذاری های نظام اسلامی مورد توجه قرار گیرد.