ابراهیم رضایی آدریانی

تفسیر علمی آیات قرآن از گرایش های جدید تفسیری است که از زاویه قرآن و علوم تجربی به موضوعات می پردازد. با بررسی بعضی از این موضوعات نکاتی به دست می آید که هنگام نزول قرآن از نظر علمی ثابت نشده بود و اعجاز علمی قرآن ثابت می شود. در برخورد با آیات علمی نظرات مختلفی وجود دارد؛ مخالفان با تفسیر علمی معتقدند ساحت قرآن از دانش بشری مبراست؛ درمقابل افراطیون، یافته های علمی را برقرآن تحمیل و آیات را متناسب با مباحث علمی توجیه می نمایند؛ غافل از آن که برای فهم قرآن به عنوان کتاب هدایت، نه یک کتاب علمی، ضرورت دارد با درنظرگرفتن قواعد تفسیری و از جمله قرائن متصل یا منفصل، آیات، به ویژه آیات علمی را به درستی تبیین نمود و از افراط و تفریط جلوگیری کرد. توجه به این امر در تفسیر تسنیم و نیز سایر آثار مؤلف آن به خوبی نمایان است. بررسی موضوعات علمی مشهور در آثار آیت الله جوادی آملی با روش توصیفی، تحلیلی نقش تعیین کننده قرائن، در تفسیر آیات علمی را نشان داده است. در قرائن متصل، توجه به سیاق در معنای آیات حرکت کوه ها نقش بسزایی دارد. دقت در قرینه پیوسته فضای نزول در جنس مشرق و مغرب، کرویت و حرکت وضعی زمین را اثبات می کند. در قرائن منفصل، نیز اهمیت توجه به آیات دیگر و روایات در تفسیرعلمی آسمانهای هفت گانه، مشرق و مغرب (کرویت)، اختلاف شب و روز (کرویت و حرکت وضعی و انتقالی زمین) به خوبی مشهود است؛ چنان که نقش ضروریات دین در تبیین معتدلانه از آیات و نظریات علمی چون فرضیه تکامل غیرقابل انکار است.

ازجمله نشانه های اعجاز قرآن کریم، بلاغت و فصاحت آن است. از صدر اسلام تاکنون، ادیبان بر این باورند که قرآن کریم بزرگ ترین اثر ادبی عرب است که افزون بر اینکه زیور میراث زبان عربی است، به عنوان یک منبع بی نظیر و اصیل در استنباط قواعد ادبی عرب قرار می گیرد. گرچه تحدی قرآن، شاهد بر بطلان انگاره بشری بودن آن بوده و هست؛ اما از آغاز نزول آن تاکنون تلاش های نافرجامی در مصاف با قرآن کریم صورت گرفته است. برخی با اثبات خطا در نوشتار، ضمن عدم وحیانی بودن قرآن، نبوت و وجود خداوند را انکار نموده است. از جمله انگاره خطاهای نوشتاری، ذکر ضمیر با مرجع مبهم است. در این پژوهش سه انگاره ذکر ضمیر با مرجع مبهم، (عنکبوت/47، سجده/ 23، یوسف/ 42) با روش تحلیلی، تطبیقی به صورت کتابخانه ای و با استناد به قواعد ادبی ارزیابی و نقد شد. در بررسی اقوال نحویان و مفسران، پاسخ برتر با وجه رجحان، ذکر تا ضمن اثبات اعجاز قرآن، ادعاهای مذکور نیز باطل گردد. آنچه در این جستار به دست آمد: پندار اشکال کنندگان مبنی بر عدم وحیانی بودن قرآن، ناشی از عدم لحاظ مؤلفه هایی مانند قواعد ادبی عرب، ازجمله فصاحت و بلاغت، قواعد منطقی، معنای لغوی واژه، قرینه های متصل (سیاق) و منفصل (روایات) است؛ همچنین از وجوه اعجاز قرآن، ضمن بلاغت ایهام، مصون بودن آن از خطاست. 

علی بن محمد النقی علیه السلام نهمین پیشوای برحق و به حکم حدیث ثقلین، همطراز کلام وحی است و از آن جدایی ندارد. با این وجود چندان اثر پژوهشی مستقلی در رابطه با سیره و سخنان قرآنی آن حضرت به چشم نمی خورد. از این رو ضرورت دارد میراث قرآنی ایشان از میان روایات، استخراج گردد. تحقیق حاضر در صدد است ضمن مروری بر میراث قرآنی آن حضرت، با نگرش تاریخی و کلامی به تفکیک و تحلیل این گنجینه ارزشمند بپردازد. بدین منظور و با بهره گیری از منابع روایی، تفسیری، کلامی و تاریخی، آثار قرآنی آن حضرت را در چهار بخش تربیت مفسر، اثر تفسیری مدوّن، مقابله با انحرافات، و بیانات قرآنی دنبال کرده است. نتیجه آن که امام هادی علیه السلام علاوه بر تفسیر آیات پرشماری از قرآن و تربیت مفسر، در فتنه ها و انحرافات عصر خود با تمسک به قرآن کریم بهترین تدابیر را اعمال، و نقشه های دشمنان را خنثی نمودند. همچنین در ساحت های مختلف تفسیر و تأویل، به شرح و تبیین آیات الهی پرداخته اند که البته بخش زیادی از آن به دست ما نرسیده است.

در قرآن کریم در آیاتی درباره امی بودن پیامبر سخن رفته و ذیل آن ها آرای مختلفی بیان شده است. فهم صحیح عبارت «النّبی الامّی» باوری قرآنی و اسلامی درباره پیامبر اسلام(ص)را رقم می زند که یکی از ادله بسیاری از افراد بر معجزه بودن قرآن بوده است. در این راستا، پژوهش حاضر می کوشد به بررسی و واکاوی دیدگاه های دو نظریه پرداز معاصر، یعنی استاد مطهری و محمدعابد الجابری بپردازد تا در نهایت اثبات کند علت اختلاف دیدگاه ها تفاوت پیش فرض های هر یک در تحلیل گزاره «النبی الامی» است. برای نیل بدین هدف، پس از بسط و تبیین مسئله، مهم ترین پیش فرض ها در تحلیل این گونه آیات بیان و آرای صاحب نظران ذیل آن ها شرح داده می شود. یافته های پژوهش نشان می دهد پیش فرض ها نقش بسیار مؤثری در تحلیل گزاره های قرآن دارند و تببین لغت به وسیله نظرات نزدیک تر به زمان نزول و بررسی سیاق آیات ما را به نظراتی متفاوت با عرف متداول رهنمون می سازد.

اهل بیت پیامبر اسلامa، آموزه های طبی فراوانی دارند که، حاوی شگفتی ها و نکات علمی بسیاری می باشد. از جمله آنها آموزه های بهداشتی و درمانی در موضوع دندانپزشکی است که در این نوشتار، آن آموزه ها جمع آوری و به روش توصیفی تحلیلی با دانش نوین مقایسه و تطبیق شده و برخی از نکات علمی آنها از نظر دانش دندانپزشکی تبیین گردیده است، به دلیل اینکه کشف واقعیت های علمی از روایات اهل بیتb، می تواند موجب شناخت برون مذهبی ایشان گردد. برخی یافته های نوشتار حاضر این است که اهل بیتb پیشگیری را مقدم بردرمان دانسته و بر مسائل بهداشتی مانند: مزمزه کردن آب در دهان و مسواک زدن تأکید زیادی دارند. در روایات، مسواک با چوب درختی بنام اراک توصیه شده که فواید آن از نظر فیزیکی و با آنالیز فیتوشیمیایی ثابت شده است. برخی مواد طبیعی این گیاه مانند: کلرور سدیم، فلوراید، ویتامین c و ... نقش ویژه ای در جلوگیری از پوسیدگی دندان دارند. همچنین برخی خوراکی ها از جمله: کندر، سرکه، نمک و کف دریا، انار با پیه و هندوانه ابوجهل از جمله موادی هستند که در روایات توصیه شده و از نظر علم امروز تأثیر آنها در پیشگیری و درمان مشکلات دهان ودندان ثابت شده است.

«سبک زندگی» از موضوعات حیاتی و مهم اجتماعات بشری است و ابعاد مختلف زندگی بشر را پوشش می دهد. از دیگر سوی، هدف قرآن کریم هدایت بشر است و یکی از کلیدی ترین مؤلفه های هدایت، «سبک زندگی» است. جامعیت و جاودانگی قرآن اقتضا می کند آنچه بشر در مسیر رشد و کمال خود به آن نیاز دارد را بیان کرده باشد و چنین نیز هست. در قرآن کریم این قابلیت وجود دارد که برای زندگی تمامی انسان ها با سلیقه ها و شرایط گوناگون برنامه ای جامع ارائه کند و سعادت دنیا و آخرت آنها را تأمین کند. روشن است که در زمان ما بیش از هر زمان دیگری، بشریت تشنه چنین برنامه ای است. اینجاست که ضرورت «استنباط سبک زندگی از قرآن» آشکار می گردد که هدف از نگارش این مقاله، تأکید بر این مقوله و اثبات آن است. از این رو پس از بیان کلیات و مفهوم شناسی، با تمسک به دلایل عقلی و نقلی، این ضرورت به اثبات رسیده و در ادامه، آثار استنباط سبک زندگی از قرآن و ویژگی های تشریعات قرآنی تشریح شده است. در پایان نیز نمونه هایی از آموزه های قرآنی در حوزه سبک زندگی، ارائه شده تا جنبه کاربردی این بحث روشن تر گردد. نتیجه این مقاله آن است که قرآن کریم پاسخگوی تمامی نیازهای بشر در حوزه سبک زندگی در هر زمان و مکان است و استخراج روشمند این ظرفیت عظیم از قرآن، برای قرآن پژوهان و فرهیختگان یک ضرورت به حساب می آید.