رحیم احمدی نرگسه

قرآن کریم در سوره نحل آیه 89 خود را «تبیاناً لِکلِ بشیء: بیان کننده همه چیز» معرفی کرده است. این کلام آسمانی و الهی با دهها نام در میان مسلمانان شناخته می شود یکی از این اسامی فرقان به معنای ممیز حق از باطل و بیانگر و شارح تمامی احکام فقهی، شرعی و حقوقی فردی و اجتماعی است. گاهی بطور موجز و گاهی به تفصیل احکامی چون ارث، حد، دفاع، جنگ، زکات، خمس، ازدواج و ... را اعلام فرموده است. پژوهشگران هر رشته علاقه، توانایی و ظرفیت خویش به غواصی در این اقیانوس بیکران علوم و معارف طبیعی وماوراء الطبیعه پرداخته اند. بسیاری از قرآن پژوهان با بکارگیری نظریه کارگفت به پژوهش های میان رشته ای ارزشمندی پرداخته اند. نگارندگان در این پژوهش به معرفی نظریه کارگفت ها و یکی از انواع پنج گانه آن (کارگفت های اعلامی) در سور و آیات مربوط به غزوات حضرت رسول(ص) پرداخته و به روش توصیفی– تحلیلی به گردآوری داده ها با استفاده از روش کتابخانه ای از منابع متنوع از جمله تاریخ اسلام، تاریخ زندگی پیامبر اکرم(ص) ، مغازی آن حضرت، ترجمه و تفاسیر قرآن مجید که در نوع خود بی نظیر است اهتمام ورزیده اند. از نتایجی که در این پژوهش به دست آمده کاربرد کارگفت های اعلامی با بسامد متفاوت در قرآن کریم برای بیان و اعلام احکام الهی می باشد.

از آنجا که قرآن کریم منشأ و منبع علوم طبیعی و ماوراء طبیعی است و به قول ابونصر فارابی شامل مصالح دنیوی و اخروی انسان هاست و برای درک مفاهیم متعالی آن راهی جز بهره بردن از فقه اللغه(زبان شناسی) وجود ندارد، لذا در این پژوهش ابتدا به طور اجمالی به نظریه کارگفت های آستین (1962) و تقسیم بندی پنج گانه آن ها توسط شاگردش جان سرل (1969) پرداخته ایم. سپس به نظریه ادب توسط لوینسون (1975) و قوانین سه گانه مطروحه توسط جورج لیکاف (1973) می پردازیم. آنگاه به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی به تجزیه و تحلیل نمونه هایی از داده های قرآنی می پردازیم. از جمله نتایج ارزشمند در این پژوهش می توان به بهره جستن قرآن کریم از کارگفت های مذکور و قوانین سه گانه لیکاف در کارگفت های ترغیبی جهت انتقال و تفهیم بهتر معانی و مفاهیم متعالی آن اشاره نمود. خداوند حکیم با استفاده از توان منظوری آیات کریمه و انتفاع از قوه عاقله، اراده و اختیار به بشر توان منظوری خوب از بد، حق از باطل و سعادت از شقاوت را ارزانی داشته است.

زبان قرآن کریم زبان وحی و دارای ویژگی های منحصر به فرد از لحاظ اعجاز کلام، بلاغت، شیوایی، موسیقیایی، ساختار و بافتار است. پژوهش در این خصوص امری بس دشوار و کشف معانی از این بحر بیکران بسیار پیچیده و گاه غیر ممکن می نماید. این پژوهش به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی– تحلیلی به تجزیه و تحلیل نمونه هایی از آیات قرآنی پرداخته تا گوشه ای کوچک از این معجزه پیامبر اکرم (ص) را بررسی و در جستاری، کنش های گفتاری ترغیبی وتنوع آنها را بر اساس نظریه سرل (1969) دسته بندی کند. مطالعه بسامد کارگفت ها در آیات قرآن کریم نشان می دهد که کارگفت های ترغیبی بالاترین بسامد و به ترتیب ، کنش های گفتاری تعهدی، عاطفی، اعلامی و اظهاری در رتبه های دیگر قرار دارند. لذا این پژوهش اشکال کارگفت های ترغیبی را در نه دسته به شکل ساختارهای استفهامی، خبری، امری، اظهاری، مدح، ذم، تعجبی، دوستی و تعاملی قرار داده است. بررسی این اشکال نشان داد که کارگفت های غیر مستقیم در ترغیب انسانها بیشتر استفاده شده است و این نشان دهنده چند بعدی و چند معنایی بودن آیات قرآن کریم است. ضمنا اصل تفکر و تدبر در قرآن کریم موجب شده که انسان به قوه عقل و منطق به درک معانی کارگفت های غیر مستقیم دست یابد و از نعمت تعقل و خرد خویش سود برد.