انور پنام

لا شک أن مباحث علم اللغه قد تسربت إلی الترجمه فی النصف الثانی من القرن العشرین، وتم الترکیز بدایه علی التکافؤ والتعادل، بوصفه مفهوما رئیساً، کما رکزت المداخل اللغویه المنوطه بالتکافؤ علی النص الأصل، وعلی الخصائص المراد الحفاظ علیها فی النص الهدف، عند التحلیل اللغوی، إلا أن الترجمه لم ترزح زمنا طویلاً تحت عبء النظریات اللغویه التی کان فیها التکافؤ لنص الأصل هو المعیار الأساسی فی تحدید نجاح الترجمه، بل واجهت تحولاً کبیراً، وانعطفت نحو النظریات التی تولی قدراً أکبر من الاهتمام بالوظائف الاجتماعیه والثقافیه. وأبرز هذه النظریات الوظیفیه هی نظریه سکوبوس التی استأثرت باهتمام الباحثین والدارسین. وبظهورها، لم تتحرر دراسات الترجمه من اللسانیات فحسب، بل فتحت الآفاق لظهور رؤی جدیده من الترجمه، الأمر الذی دعا إلی إلقاء نظره فاحصه علی بعض الخیوط الدقیقه فی النسیج الفکری لهذه النظریه، وفی طلیعتها نظریه الغایه أو سکوبوس التی تشکل رکناً أساسیاً فیها، وقد انعکست علی معظم مفاصل الترجمه. سنقوم فی هذا المقال، بإماطه اللثام عن وجه انعکاسات الغایه علی ترجمتی أحمد رامی وأحمد الصافی النجفی، لاسیما علی صعید تحدید نمط الترجمه، واستراتیجیتها، وتحدید السیاق الثقافی، وتحدید الأسلوب، بمنهج وصفی تحلیلی.

قرآن کریم به منزله قانون اساسی اسلام است. ساده ترین مسیر جهت ارتباط پیروان با محتوای این کتاب آسمانی، ترجمه آن است. بررسی روش های ترجمه قرآن با هدف دستیابی به ترجمه دقیق تر و روان تر، از دیرباز همواره مورد توجه مترجمان و صاحب نظران و در کانون تفکر آنان بوده است، این مقاله افزون بر واکاوی روش تفسیری اسفراینی، به بررسی روش وی در ترجمه قرآن کریم پرداخته و از نقد و کنکاش در ترجمه وی و بیان خطاهای ایشان در حوزه صرف، نحو و واژگان خودداری کرده است. دستاورد حاصل از این تحقیق نشان می دهد که اسفراینی با نگاهی تفسیری در دایره سنتی ترجمه قرآن آن روزگار، دست به ابتکاراتی زده است که نقطه عطفی در فرآیند تکاملی ترجمه قرآن است، ازجمله ابداع روش ترجمه تفسیری و ارائه واژه های بی نظیر در ترجمه که از احادیث تفسیری برگرفته شده است. هر چند انگیزه اصلی او در این نوآوری ها، نشانگر دغدغه ایشان نسبت به معنا و بیان مذهب او در لابلای واژه ها است.